2
MÜNDƏRİCAT
Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında ümumi anlayış ........................................................ 3
Xüsusi iqtisadi zonaların anlayışı və mahiyyəti ............................................................ 3
Xüsusi iqtisadi zonaların yaradılması məqsədləri və şərtləri ........................................ 7
Xüsusi iqtisadi zonaların təsnifatı .............................................................................. 12
Dünyadakı xüsusi iqtisadi zonaların ümumi vəziyyəti ............................................... 15
Dünyada xüsusi iqtisadi zonalar ................................................................................ 15
Azərbaycanın qonşu dövlətlərində və MDB ölkələrində xüsusi iqtisadi zonalar .......... 24
Türkiyə ...................................................................................................................... 24
İran ........................................................................................................................... 27
Rusiya ....................................................................................................................... 29
Belarus ...................................................................................................................... 31
Özbəkistan ................................................................................................................ 32
Qazaxıstan ................................................................................................................ 33
Qırğızıstan ................................................................................................................. 35
Tacikistan .................................................................................................................. 37
Moldova .................................................................................................................... 39
Türkmənistan ............................................................................................................ 41
Gürcüstan ................................................................................................................. 42
Ukrayna .................................................................................................................... 43
Azərbaycanda xüsusi iqtisadi zonalar ....................................................................... 45
Ədəbiyyat siyahısı .................................................................................................... 58
3
Xüsusi iqtisadi zonalar haqqında ümumi anlayış
Xüsusi iqtisadi zonaların anlayışı və mahiyyəti
Məlum olduğu kimi, dünya təsərrüfat sisteminin formalaşması tarixi müxtəlif
iqtisadi islahatlar mərhələsindən keçmişdir və iqtisadi islahatların aparılmasında bu və
ya digər formada müxtəlif yeni iqtisadi vasitələrdən istifadə edilmişdir. Belə iqtisadi
vasitələrdən və fəal inteqrasiya proseslərindən biri kimi xüsusi iqtisadi zonalar diqqəti
cəlb edir.
1
Müasir dövrdə xüsusi iqtisadi zonalar xarici ticarət strategiyasının vacib
elementlərindən biridir. Belə ki xüsusi iqtisadi zonalar yerli və xarici kapitalın cəlb
olunmasına, ixracın genişlənməsinə, valyuta ehtiyyatlarının artmasına, yeni
texnologiyalara çıxma imkanına və nəticədə milli iqtisadiyyatın inkişafına və dünya
bazarına səmərəli inteqrasiya olunmasına gətirib çıxarmışdır. Xüsusi iqtisadi zonalar
təsərrüfatın ərazi təşkilinin yeni formalarından biri hesab olunmaqla dünya təsərrüfat
sistemində xüsusi çəkiyə malikdir.
2
Xüsusi iqtisadi zonalar XX əsin ikinci yarısından
etibarən beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişlər.
Dünya iqtisadi əlaqələri üçün xüsusi iqtisadi zonalar əsasən beynəlxalq əmtəə
dövriyyəsinin fəallaşdırılması, investisiyaların cəlb edilməsi, iqtisadi inteqrasiya
proseslərinin dərinləşdirilməsi hesabına iqtisadi artımın sürətləndirilməsi faktoru kimi
və eyni zamanda inteqrasiya proseslərinin təşkilati formalarından biri kimi çıxış edir.
Bu mövzu son illər iqtisadçıların, alimlərin, sahibkarların, siyasətçilərin diqqətini
getdikcə daha çox özünə cəlb etməkdədir. Belə ki xüsusi iqtisadi zonalar dünya
təcrübəsinə ciddi nüfuz edərək müxtəlif dövlətlərdə uğurla fəaliyyət göstərirlər. Xüsusi
iqtisadi zonalar - yerli və xarici sahibkarlar üçün əlverişli iqtisadi şəraitə malik olan və
digər ərazilərə münasibətdə xüsusi hüquqi rejimli məhdud sahələrdir. Bir qayda olaraq
xüsusi iqtisadi zonalar bu və ya digər dərəcədə xüsusiləşmiş coğrafi ərazidir. Xüsusi
iqtisadi zona təkcə ayrılmış, xüsusi bir coğrafi ərazi deyil. Xüsusi iqtisadi zonalar
mahiyyət etibarilə milli iqtisadi məkanın, ölkənin digər ərazilərində tətbiq edilməyən
1
Əliyev Şəfa Tiflis oğlu - “Azərbaycanda xüsusi iqtisadi zonaların gerçəkləşdirilməsində Sumqayıt sənaye-istehsal
kompleksi amili”. Audit jurnalı 2011, № 4 (səhifə 46)
2
Rasim Abutalıbov - “Xüsusi iqtisadi zonaların sosial-iqtisadi inkişafa təsiri” Qafqaz Universitetinin jurnalı 2012, , № 34
(səhifə 33-34)