Azərbaycan respublikasi məDƏNİYYƏt və turizm naziRLİYİ azəRBAYCAN turizm institutu



Yüklə 367,5 Kb.
səhifə4/5
tarix08.09.2018
ölçüsü367,5 Kb.
#67212
növüReferat
1   2   3   4   5

Dövlət borcunun idarə edilməsi – dövlət tərəfindən uyğun borc mənbələrinin tapılması, cəlb edilmiş vəsaitlərin səmərəli istifadə olunması, borcun qaytarılması məqsədilə pul fondlarının səfərbər edilməsi və son nəticədə qaytarılmasından ibarət tədbirlər kompleksidir. Dövlət borcu idarə edilərkən həmin borc prolonqasiyaya (müddətin uzadılması), konversiyaya (şərtlərin dəyişdirilməsi), konsolidasiya və limitləşdirməyə məruz qala bilər. Dövlət borcunun idarə olunması prosesində aşağıdakılar yerinə yetirilir: Azərbaycan Respublikasının dövlət borcalmalarının strategiyası hazırlanır; borc öhdəliyinin şərtləri, maliyyə bazarlarından vəsaitlərin cəlb edilməsi imkanları qiymətləndirilir; dövlət borcunun və dövlət zəmanətinin müvafiq il üçün dövlət büdcəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə müəyyənləşdirilmiş yuxarı hədlərinə (limitlərinə) əməl olunması təmin edilir; dövlət borcuna və dövlət zəmanəti üzrə yaranmış borca xidmət göstərilməsi və onların vaxtında qaytarılması təmin edilir; dövlət borcunun və dövlət zəmanəti üzrə yaranmış borcun strukturunu təkmilləşdirmək sahəsində zəruri tədbirlər görülür; dövlət borcunun təkrar maliyyələşdirilməsi və borc öhdəliklərinin təkrar strukturlaşdırılması əməliyyatları aparılır; dövlət borcu və dövlət zəmanəti ilə bağlı proseslərin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada şəffaflığı təmin edilir.

8. Mənfəətin bölüşdürülməsi – Müəssisənin sərəncamında qalan mənfəətin bölüşdürülməsi sisteminə hazırda qoyulan başlıca tələb ondan ibarətdir ki, o, istehlak və yığıma yönəldilən vəsaitlər arasında optimal nisbətlərin müəyyən edilməsi əsasında geniş təkrar istehsalın maliyyə resurslarına tələbatı təmin etməlidir.

Mənfəətin bölüşdürülməsi və ondan istifadənin əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsi zamanı hər şeydən əvvəl rəqabət mühitinin vəziyyəti nəzərə alınmalıdır. Çünki bu, müəssisənin istehsal potensialının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsi və yeniləşdirilməsi zərurətini diqtə edir. Buna uyğun olaraq mənfəətdən istehsalın inkişafı fondlarına ayırmaların miqyası müəyyən edilir. Bu fondun resurslarından kapital qoyuluşlarının maliyyələşdirilməsi, dövriyyə vəsaitlərinin artırılması, elmi-tədqiqat fəaliyyətinin təmin edilməsi, yeni texnalogiyaların tətbiqi, əməyin mütərəqqi metodlarına keçilməsi və s. üçün istifadə olunur. Müəssisənin mənfəətinin bölüşdürülməsinin ümumi sxemi aşağıdakı kimidir:
Müəssisənin xalis mənfəətinin bölüşdürülməsi



Ehtiyat fondu – təbii fəlakətlər nəticəsində baş vermiş itkilərin və balans zərərlərinin ödənilməsi üçün istifadə olunur.

Yığım fondu – istehsal və qeyri-istehsal təyinatlı əsas fondların alınması və inşası, habelə digər əsaslı vəsait qoyuluşu (qaytarılacaq) üçün istifadə olunur. Eyni zamanda bu fond hesabına qaytarılmamaq şərtilə aşağıdakı xərclər maliyyələşdirilir:


  • elmi-tədqiqat işlərinin aparılması;

  • təbiəti mühafizə tədbirləri;

  • vergi ödənişi üçün maya dəyərinə daxil edilməsi normalarından artıq xərclərin ödənilməsi (ixisasın artırılması, ezamiyyət xərcləri, kredit üçün faizlər və s.)

  • qiymətli kağızların buraxılışı üçün xərclər;

  • başqa müəssisələrin yaradılması üçün xərclər;

  • mənfəətin gizlədilməsi üçün cərimə sanksiyalarınin ödənilməsi və s.

İstehlak fondu – işçilərin sosial ehtiyaclarının ödənilməsinin və maddi həvəsləndirilməsinin maliyyələşdirilməsi üçün sərf olunur. Buraya istehsal göstəriciləri ilə əlaqədar olmayan (çoxillik əmək, yubiley və s.) mükafatların verilməsi; maddi yardımın göstərilməsi; putyovkaların, müalicənin, işçilər və onların ailə üzvləri üçün dərmanların dəyərinin, faizlərin və s. ödənilməsi daxildir. İstehlak fondundan çəkilən xərclər qaytarılmır.

Müəssisənin hər bir təşkilati-hüquqi forması üçün onun sərəncamında qalan mənfəətin bölüşdürülməsinin qanuna müvafiq mexanizmi müəyyən edilmişdir. Hər bir müəssisədə bölüşdürmə obyekti müəssisənin balans mənfəətidir. Mənfəətin bölüşdürülməsi dedikdə, mənfəətin büdcəyə yönəldilməsi və müəssisədə istifadənin maddələr üzrə paylaşdırılması başa düşülür. Mənfəətin yalnız vergilər şəklində müxtəlif səviyyəli büdcələrə daxil olan və digər məcburi tədiyyələrin ödənilməsinə yönəldilən hissəsinin bölüşdürülməsi qanunla tənzimlənir. Müəssisənin sərəncamında qalan mənfəətin xərclənməsi istiqamətləri, ondan istifadə maddələrinin strukturu müəssisənin səlahiyyətindədir.

Mənfəətin bölüşdürülməsi üzrə dövlət heç bir normativ müəyyən etmir, lakin vergi güzəştlərinin verilməsi qaydası mənfəətin istehsal və qeyri-istehsal xarakterli kapital qoyuluşlarına, xeyriyyəçilik məqsədlərinə, təbiəti mühafizə tədbirlərinin maliyyələşdirilməsinə, qeyri-istehsal sferası obyektlərinin və təşkilatlarının saxlanması xərclərinin ödənilməsinə və s. yönəldilməsini stimullaşdırır. Qanunvericilik müəssisənin ehtiyat fondunu məhdudlaşdırır, şübhəli borclar üzrə ehtiyatın formalaşması qaydasını tənzimləyir.

Mənfəətin bölüşdürülməsi və istifadəsi qaydası müəssisənin nizamnaməsində qeyd olunur, iqtisadi və maliyyə xidmətlərinin müvafiq bölmələrinin hazırladıqları əsasnamə ilə müəyyən edilir və müəssisənin rəhbər orqanları tərəfindən təsdiq olunur.


Mənfəət bölgüsü strategiyaları

Müəssisənin mənfəətin bölgüsündə izləyəcəyi siyasətin də bazar dəyərinin müəyyənləşdirilməsində əhəmiyyəti böyükdür. Ortaqlara ödəcəyi mənfəət payının illərə görə artımı onun bazar dəyərini də artıracaqdır.

Mənfəət bölgüsü sahəsində tətbiq olunan başlıca strateji qərarlar isə aşağıdakı kimi təhlil olunur:

* Sabit miqdarda mənfəət bölgüsü siyasəti;

* Sabit nisbətdə mənfəət bölgüsü siyasəti;

* Sabit miqdarda əlavə olaraq müəyyən bir miqdarın da ödənilməsi siyasəti.



Sabit miqdarda mənfəət bölgüsü siyasəti:

Bu sistemdə müəssisənin gəlirləri illərə görə artıb-azalma ilə müşayiət olunsa da, o, ortaqlara hər il sabit miqdarda pay verməkdədir. Bu cür siyasət müəssisə səhmlərinin bazar dəyərini də uzun müddət qoruyub saxlaya bilir. Xüsusilə qoyulan investisiyaları artırmaqla daha çox mənfəət əldə etmək istəyən müəssisələr bu siyasətin tətbiqinə xüsusi əhəmiyyət verirlər.



Sabit nisbətdə mənfəət bölgüsü siyasəti:

Bu sistemdə isə müəssisə rəhbərliyi ilin yekunlarına görə əldə etdiyi mənfəətin sadəcə müəyyən bir nisbətini (faizini) ortaqlara paylamaqdadır. Mənfəət payları isə hər il ümumi gəlirlərin səviyyəsindən asılı olaraq dəyişə bilər.



Sabit miqdarda əlavə olaraq müəyyən bir miqdarın da ödənilməsi siyasəti:

Bu mənfəət bölgüsündə müəssisə rəhbərliyi ümumi mənfəətdən ortaqlara paylayacağı minimum həddi müəyyənləşdirir və əlavə olaraq mənfəət artımlarından da bir miqdar pay ödəyir.

Müəssisənin rəhbərliyinin bu sahadə alacağı hər hansı bir qərar, mümkün qədər müəssisənin bazar dəyərinə və yaxud səhmlərin satış qiymətinə təsir etməməlidir.
9. Dividend siyasəti – Korporasiyanın, yəni səhmdar cəmiyyətlərin səhmdarlar arasında bölüşdürülən mənfəəti dividend adlanır. Dividendlər səhmdarların müəyyən səhmdar cəmiyyətə qoyduqları kapitaldan gələn yeganə gəlir bazasıdır. Bu gəlir ya pul, ya da səhm formasında ödənilə bilər. Dividendlərin ödənmə mənbəyi heç bir halda investisiya kapitalı yox, yalnız və yalnız bölüşdürülməmiş mənfəətdir.

Göstərdiyimiz kimi, müəssisə səhmdarları konkret müəssisəyə qoyduqları kapitalın gəlirini dividendlər şəklində alırlar. Səhmdar cəmiyyətlərdə dividendlər faktiki olaraq müəssisə sahiblərinin maraqlarını ifadə edən bir vasitədir. Şirkətin gəlirliliyi nə qədər yüksək və stabildirsə, dividendlər də bir o qədər müntəzəm ödənilir. Məlum olduğu kimi, şirkətin mənfəətindən ilk növbədə korporativ vergilər ödənilir, yerdə qalan hissədən şirkət istədiyi kimi istifadə edir. Səhmdarların qərarı ilə qalan hissənin bir qismini yeni investisiyaların maliyyələşdirilməsinə yönəltmək olar. Bundan sonra isə dividendlər ödənilir. Dividendlərin müəyyən edilməsi və ödənilməsi tədbirlərinin cəmi dividend siyasətini təşkil edir. Şirkətin inkişafında dividend siyasəti mühüm rol oynayır. Səhmdarlar dividendləri azaldan şirkətlərə pis baxdıqları üçün dividend siyasəti investorlarla münasibətlərə birbaşa təsir edir. Dividend siyasətini seçərkən maliyyə menecerləri, hər şeydən əvvəl, səhm sahiblərininin arzularını nəzərə almalıdırlar. Əks halda onlar öz səhmlərini satmaqla səhmlərin bazar qiymətini endirə bilərlər. Dividend siyasətinin səviyyəsi şirkətin maliyyə proqramı və kapital qoyuluşu büdcəsi ilə, eləcə də pul vəsaitinin hərəkəti və səhm kapitalının ölçüsü ilə bağlıdır.

Dividend siyasəti seçimi müəssisələrin strategiyasında da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Pul vəsaitinin hərəkəti və investisiya tələbatı daimi deyilsə, şirkət yüksək müntəzəm dividendlər ödəməməlidir. Bu zaman aşağı müntəzəm dividend təyin etmək daha yaxşıdır. Onlar artırılsa, həmişə bu səviyyəni saxlamaq lazım gələcək, çünki yüksək səviyyəyə vərdiş edən səhmdarlar sonralar dividendlərin həcmi azaldılanda buna etiraz edəcəklər.

Təcrübədə dividend siyasətinin müxtəlif növlərindən istifadə olunur. Ən geniş yayılmışları bunlardır:



Səhmə sabit gəlir siyasəti bir səhmin gətirdiyi gəlirlərin sabitliyi ilə ifadə olunur. Bir çox səhmdarlar üçün dividend daimi gəlir mənbəyi olduğundan investorlar, adətən, siyasətin bu növünü dəstəkləyirlər. Bundan əlavə, səhmə sabit gəlir siyasəti müəssisələrə özlərini aşağı riskli şirkət kimi səciyyələndirmək imkanı verir. Hətta zərərə düşsələr belə, şirkətlər öz dividendlərinin miqdarını qoruyub saxlamalıdırlar. Bu, sığorta şirkətləri və pensiya fondları kimi maliyyə vasitəçiləri ilə işləyən şirkətlərə kömək ola bilər.

Gəlirlərin daimi pay siyasəti mənfəətin bir hissəsindən səhmdarlara dividend şəklində daimi faiz ödənməsi deməkdir. Mənfəətin həcmi daimi olmadığına görə bu halda dividendlərin mütləq həcmi tez-tez dəyişilə bilər. Mənfəət azaldıqca müvafiq olaraq dividendlərin həcmi də azalır, şirkət zərərə düşdükdə isə dividendin ümumiyyətlə kəsilməsi mümkündür.

Güzəşt siyasətində dividend siyasətinin bu növündən istifadə edilərkən səhmlərə aşağı məbləğdə sabit dividend ödənilməsi və uğurlu illərdə faizlərin artırılması nəzərdə tutulur. Faiz ödəmələri müntəzəm aparılmır. Belə siyasət bütövlükdə şirkətin fəaliyyət çevikliyini müəyyən etsə də, investorlarda dividendləri gözlədikləri məbləğdə ala biləcəklərinə şübhə yaradır. Səhmdarlar belə qeyri-müəyyənliyi xoşlamırlar. Bu siyasət yalnız gəlirlər dəyişkən olanda səmərə verə bilir.

Qalıq dividend siyasətindən şirkətin investisiya imkanları qeyri-sabit olanda istifadə edilir. Bu zaman şirkət mənfəət hesabına ilk növbədə özünün investisiyaya ehtiyacını ödəyir, yerdə qalan hissə dividendlərin verilməsinə yönəldilir.

Ümumiyyətlə dividendlərin ödənilməsinə bəzi amillər təsir göstərir ki, onların əsasları bunlardır:



  • şirkətdə istehsal və ya xidmətin artım sürəti, onların keyfiyyəti. Şirkətin artım səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, dividendlərin ödənilməsi ehtimalı da bir o qədər çoxdur;

  • məhdudlaşdırıcı müqavilələr. Bəzi şirkətlərdə dividendlərin ödənilməsini limitləşdirən məhdudlaşdırıcı kredit və ya sığorta müqavilələri olur;

  • şirkətdə rentabellilik. Dividendlərin bölüşdürülməsi və ödənilməsi şirkətlərin gəlirliliyindən birbaşa asılıdır;

  • gəlirlərin sabitliyi;

  • şirkətlərin kredit sazişlərinin şərtləri;

  • ölkədə vergiqoymanın və borc öhdəliklərinin səviyyəsi və s.

Mənfəətdən dividendlərin ödənilməsi üçün istifadə olunması mühüm əhəmiyyət kəsb edir, bir çox səhmdar cəmiyyətlərin strategiyasının önəmli probleminə çevrilir. Çünki dividend siyasəti firmanın maliyyə durumuna önəmli təsir göstərir.


10. Dövlət krediti və idarə olunması – Müasir dövrdə kreditləşmə prosesində kreditor kimi kimin iştirak etməsindən asılı olaraq kreditin aşağıdakı formaları mövcuddur:



  1. Kommersiya krediti – bir sahibkar tərəfindən digərinə əmtəələr formasında verilən kreditdir.

  2. Bank krediti – kommersiya bankları və digər kredit təşkilatları tərəfindən pul vəsaitləri formasında hüquqi və fiziki şəxslərə, həmçinin dövlətə və xarici müştərilərə verilən kreditdir. Bank kredit münasibətlərində əsas yer tutur və müəssisələrin normal fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bank krediti kommersiya kreditinin sərhədlərini həcm, müddət, istiqamət etibarı ilə üstələyir. Başqa sözlə daha geniş sahəni əhatə edir.

  3. İstehlak krediti – əhaliyə istehlak mallarının alınması və məişət xidmətlərinin ödənilməsi üçün verilən kreditdir.

  4. İpoteka krediti – əmlakın girov qoyulması əsasında verilən kreditdir.

  5. Beynəlxalq kredit – borc kapitalının ölkələr arasında hərəkəti və fəaliyyətidir.

  6. Dövlət krediti – zamanı borc verən və ya kreditor rolunda dövlətin özü çıxış edir.


Dövlət krediti – dövlət tərəfindən verilir və bir qayda olaraq məqsədli səciyyə daşıyır (müəyyən növ məhsulun istehsalının təşkilinə, konkret iqtisadi inkişaf məqsədləri üçün). Özəl bank kreditləri ilə müqayisədə dövlət kreditləri güzəştli olur, uzun müddətə, ayrı-ayrı hallarda, hətta faizsiz də verilə bilər.

Dövlət krediti özəl kreditdən bir az fərqlidir. Çünki kreditin müddət sonunda borc ödənməzsə təzyiq və ya icbar etmə kimi vasitələr bir az zəifdir. Dövlət krediti o zaman meydana gəlir ki, kreditor və yaxud borcalan sifətində dövlətin özü (mərkəzi hökumət və yerli hakimiyyət) çıxış edir. Borcalan kimi çıxış etdikdə dövlət büdcə xərclərinin təmin edilməsindən ötrü borc kapitallar bazarında öz borc öhdəliklərini yerləşdirməklə büdcəyə əlavə vəsait cəlb edir. Dünya təcrübəsinin göstərdiyi kimi daxili borclar dövlət xərclərinin maliyyələşdirilməsinin vergilərdən sonra ikinci mənbəyidir. Eyni zamanda büdcə kəsrinin örtülməsi məqsədi ilə borc vəsaitlərindən istifadə olunmanın miqyasları resursların səmərəli və qənaətli istifadəsi nöqteyi-nəzərdən məhdudlaşdırılır. Çünki borcu müəyyən vaxtdan sonra qaytarmaq gərəkdir.

Dövlət krediti maliyyə sistemində xüsusi yer tutur. Dövlət krediti – öz xərclərini maliyyələşdirmək üçün dövlət tərəfindən əhalinin, müəssisə və təşkilatların müvəqqəti sərbəst pul vəsaitlərinin cəlb edilməsi üzrə kredit münasibətlərini ifadə edir. Dövlət krediti tədiyyələrin könüllü olaraq dövlət xəzinəsinə ödənilməsinə əsaslanır. Dövlət krediti kreditin elə bir formasıdır ki, bu zaman borcalan kimi dövlət və ya yerli hakimiyyət orqanları çıxış edir. Kreditin özü isə mərkəzi bank və ya maliyyə kredit institutları tərəfindən reallaşan dövlət qiymətli kağızlarına çevrilir.

Dövlət kreditinin mənbəyi dövlətin və yerli orqanların buraxdıqları istiqrazlardır. Dövlət krediti dövlət istiqrazlarını, pul – mal lotoreyalarını və digər qiymətli kağızları yerləşdirmək yolu ilə cəlb edilir. Dövlət krediti eyni zamanda dövlətin xarici borcudur ki, bu halda dövlət xarici dövlətlərdən büdcə kəsirini ödəmək üçün kredit alır.

Dövlət borc öhdəliklərini müəyyən məqsədli dövlət proqramlarının maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə bazarda yerləşdirə bilər. Məsələn, milli iqtisadiyyatın bərpası, inkişafı, ayrı-ayrı sahələrin yenidən qurulması, konkret regionların inkişafı müxtəlif sosial proqramlar, təbii fəlakət nəticələrinin aradan qaldırılması və s. məqsədli proqramlar, təkcə dövlət büdcəsinin cari gəlirləri hesabına deyil, həm də dövlət borcu xətti ilə də maliyyələşə bilər. Bu, xüsusilə milli iqtisadiyyatın çox vaxt mənfəətsiz və yaxud azmənfəətli, lakin geniş təkrar istehsal üçün zəruri sahələrə xasdır. Burada onu da qeyd etmək olar ki, dövlət kreditindən (dövlət həm kreditor, həm də borcalan olduqda) iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin güclü aləti kimi də istifadə edə bilər.

Kredit münasibətləri təkcə ölkə daxilində deyil, ölkələr arasında da mövcuddur. Kredit kapital ixracının formalarından biri kimi çıxış edir. Belə hallarda kreditin başqa növü olan beynəlxalq kredit ön plana çıxır. Beynəlxalq kredit zamanı iştirakçılar dəyişmir, lakin kredit sövdələşməsinin tərəflərindən biri xarici ölkəyə mənsub olmalıdır.

Dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun yaradılması və istifadəsi əsasında əmələ gələn pul münasibətlərinin məcmusu dövlət büdcəsi anlayışını təşkil edir.

Dövlət büdcəsi dövlətin başlıca gəlir və xərclərini özündə birləşdirir. Büdcə - əsas maliyyə kateqoriyalarının (vergilərin, dövlət kreditinin, dövlət xərclərinin) fəaliyyətinin vəhdətidir, yəni büdcə vasitəsilə resursların daim səfərbər edilməsi və onların xərclənməsi həyata keçirilir. Büdcə kəsirinin maliyyələşdirilməsi dövlət krediti və digər mənbələr hesabına həyata keçirilir.


11. Mürəkkəb faizlər və cari dəyər – Biznesdə hamının qəbul etdiyi bir həqiqət var: bugünkü dollar sabahkından qiymətlidir. Buna görə də qazanc əldə etmək üçün mövcud vəsaiti dərhal işə qoşmaq lazımdır. Günü günə satmaq zərərə düşmək deməkdir.

Gələcək dəyər (Future value) aktivlərin dəyərinin zaman ölçüləri ilə bağlı olan münasibətləri müəyyənləşdirir. Məsələn, təsəvvür edin ki, bu gün sizin 1000 dollarınız var və onu saxlayırsınız. Bir ildən sonra onun dəyəri real olaraq inflyasiya faizi qədər azalacaq. Misal üçün, dolların inflyasiyası 2% olubsa, onun dəyəri də 2% düşəcək və indi sizin 1000 yox, 980 dollarınız olacaq [1000/(1+0,02)]. Lakin bu rəqəm bugünkü 1000 dolların bir ildən sonrakı dəyəri demək deyil, sadəcə inflyasiyanı nəzərə almaqla onun real dəyərini göstərir. Sizin təqsiriniz üzündən bu 1000 dollar dondurularaq istifadə edilməyib. Pul da kapitaldır və ondan elə bəhrələnmək lazımdır ki, gəlir əldə edə biləsiniz. Məsələn, əlinizdəki pulu əmanət bankına, hökumətin, yaxud korporasiyaların qiymətli kağızlarına, pensiya fondlarına, maliyyə və ya investisiya şirkətlərinə qoya bilərsiniz. Bunlar hamısı faiz şəklində gəlir gətirir. Bundan əlavə, zaman keçdikcə bu faizlərin özü də faiz gəliri ilə müşayiət olunur ki, buna iqtisadi ədəbiyyatda faizlərin toplanması deyilir. Nəzərdə tutulan gələcək dövrdə faizlərlə birlikdə əldə edilən ümumi məbləğ gələcək dəyəri təşkil edir və aşağıdakı düsturla hesablanır:

FVn = Po(1+r)n

Burada: FVn – n il üçün gələcək dəyər,



Po – qoyulmuş pulun bugünkü məbləği,

r – illik faiz dərəcəsi,

n – illərin sayıdır.

Məsələn, əlinizdəki 1000 dolları bir il müddətinə 9%-lə əmanət hesabına qoysanız, bu pulun gələcək dəyəri ilin sonunda

FV1 = Po (1+0.09)1=1000 X 1.09=1090 olacaq.

Onu bir il yox, deyək ki, üç il müddətinə qoysanız, həmin müddətdən sonra Sizin 1295 dollarınız olacaq:

FV1 = Po (1+0.09)3= 1000x1.295=1295.

Bu hesablamadan göründüyü kimi, üçillik faizin riyazi ölçüsü 29,5% [(1.295-1)x100], onun orta illik faizi isə 9,8-dir. Bizdə isə faiz cəmi 9 idi. Buradan sovet iqtisadi ədəbiyyatında çox az öyrənilmiş və tətbiq edilən mürəkkəb və sadə faizləri təhlil etmək zərurəti irəli gəlir. İndiki halda biz mürəkkəb faizdən istifadə etdik və buna görə də nəticədə orta illik faiz vəd edildiyindən çox oldu. Mürəkkəb və sadə faizlər arasında mühüm fərq var. Pulu banka mürəkkəb faizlə qoyarkən hər bir faiz gəliri yenidən investisiyalaşır və alınmış faiz gəliri yenidən gəlir gətirir. Sadə faizdə isə əksinə, faiz gəliri yenidən investisiyalaşmır və faiz gəliri gətirmir. Misallara üz tutaq. Fərz edək ki, 1000 dollarınız var, onu 100 il müddətinə ildə 10 faiz gəlirlə banka qoyursunuz. Həmin 1000 dolların 100 il ərzində gətirəcəyi gəliri bilmək üçün aşağıdakı cədvələ baxaq.


1000 dolların 100 ildə sadə və mürəkkəb faizlə gələcək dəyəri





Sadə faiz

Mürəkkəb faiz

İllər

Start balansı

Qazanc faizi

Yekun balansı

Start balansı

Qazanc faizi

Yekun balans

1

1000

10

1100

1000

10

1100

2

1100

10

1200

1100

11

1210

3

1200

10

1300

1210

12.1

1331

4

1300

10

1400

1331

13.3

1464

10

1900

10

2000

2360

24

2590

20

2900

10

3000

6120

61

6730

50

5900

10

60000

10672

1067

117390

100

10900

10

11000

1252783

125278

13780610

Hesablamalardan göründüyü kimi, adi faizlə 1000 dollardan 100 il ərzində cəmi 11 min dollar almaq mümkün olduğu halda, mürəkkəb faizlə 13,8 milyon dollar əldə edilir.

Faizləri və qazancı hesablayarkən investorlar, hətta bankların özləri də çaşqınlıqla üzləşirlər. Məsələn, illik hesablamanın 10%-i ilə rüblər üzrə hesablamanın 10%-i eyni deyil. İnvestor bəzən pul üçün ayda 2% tələb edir və bildirir ki, bu, ildə cəmi 24% edir. Nə qədər təəccüblü olsa da, banklar bununla razılaşır. Biz sizinlə hesabladıq ki, bu, illik faizin mürəkkəb formasıdır və indiki halda illik faiz 24 deyil, 26,8 olacaq:

[(1+0.02)12 və ya 1.268-1= 0.268x100=26.8%].

Adətən, il daxili faiz gəliri ildə bir neçə dəfə mürəkkəb faizlə hesablanır. Gələcək dəyərin həcmi hesablanarkən bu nəzərə alınır, yəni 1 düsturu aşağıdakı formaya düşür:



FVn = Po (1+)nm

Burada: m - mürəkkəb faizin hesablanma tezliyini göstərir.

Misal: Siz ildə 20% hesabı ilə depozitə 5 il müddətinə, mürəkkəb faizlərin rüblər üzrə hesablanması şərti ilə 10000 dollar qoyursunuz. Beşinci ilin sonunda Sizin pulunuzun gələcək dəyəri belə olacaq:

FVn = 10000(1+0.20/4)5x4=10000(1+0.05)20=10000x2.65=26500 dollar.

Adi hesabla saysaq, orta illik faiz təxminən 33% [(2.65-1)x100:5] olacaq.

Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, özlüyündə bu faizin səviyyəsi real gəlirlilik haqqında heç nə demir. Sizə, hətta, 100% maraq vəd edə bilərlər, lakin bu, real gəlir gətirməyə də bilər, əksinə, zərərə düşə bilərsiniz. 1994-1995-ci illərdə Azərbaycan bankları investorlara 250-300% gəlir verdi, lakin investorlar bu əməliyyatdan zərərlə çıxdılar, çünki inflyasiya ac qurd kimi gəlirləri də, əsas pul məbləğinin bir hissəsini də həzm-rabedən keçirmişdi. Həmin illərdə Azərbaycanda illik inflyasiya 1500-1700% olmuşdu. Keçid iqtisadiyyatı ölkələrinin, demək olar ki, hamısı həmin vəziyyətdə idi.

Gələcək dəyərin real həcmini qiymətləndirmək üçün nominal və real faizləri təyin etmək lazımdır. Nominal faiz bankların investorlara təklif etdikləri faizi əks etdirir. Real faiz isə, bir qayda olaraq, nominal faizlə həmin valyutanın inflyasiyası arasındakı fərq kimi müəyyən edilir. Daha konkret desək, real faiz Fişer tənliyinin (buna bəzən Fişer qanunu da deyirlər) köməyi ilə tapılır:


Yüklə 367,5 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə