Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90
Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin qərarı ilə Naxçıvan Radio
Verilişləri Komitəsi yaradılmışdır.
1932-ci ildə Naxçıvanda 7 poçt-teleqraf və telefon
müəssisəsi, 10 poçt-teleqraf agentliyi, Naxçıvan şəhərində
100 nömrəlik telefon stansiyası tikilib istifadəyə verilmiş, telefon
xətlərinin uzunluğu 1414 km-ə çatdırılmışdır. 1933-1936-cı
illərdə muxtar respublikada 2 kommutator olmaqla, 42 telefon
nöqtəsini əhatə etmiş, kənd sovetlərinin 67 faizi telefonlaş-
dırılmışdır.
1956-cı ildə muxtar respublikada 7767 radio qovşağı
mövcud olmuş, 101 kolxoz, 57 kənd sovetliyi telefonlaşdırılmış,
abonentlərin sayı 1168-ə çatdırılmışdır. 1968-ci ildə muxtar
respublikada 18 000 radio qovşağı, 4550 telefon nömrəsi
olmuşdur ki, bundan 3300-ü şəhərdə, 1250-si isə kəndlərdə
xidmət göstərmişdir.
Naxçıvanda sərnişin və yükdaşımaların tarixi nə qədər
qədim olsa da, onun dövlət səviyyəsində idarə olunması
avtomobil
nəqliyyatının
təşəkkülü
ilə
bağlıdır.
Muxtar
respublikada avtomobil nəqliyyatının mərkəzləşdirilmiş qaydada
fəaliyyəti ötən əsrin iyirminci illərindən, muxtariyyət dövründən
başlanmış, avtomobil nəqliyyatı ilə əlaqədar olan ilk təşkilatlar
Naxçıvan Kommunal Təsərrüfat Komissarlığının tərkibində
yaranmışdır. Naxçıvan İnqilab Komitəsinin 32 nömrəli qərarı ilə
Naxçıvan Dəmir Yolunun Naxçıvan Şöbəsi yaradılmışdır.
Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası Mərkəzi İcraiyyə
Komitəsinin 1924-cü il 18 yanvar tarixli birinci plenumunda
yolların və körpülərin vəziyyətinə diqqətin artırılması tələb
olunurdu. Həmin tarixdən Naxçıvan Sovet Sosialist Respublikası
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90
Xalq Kommunal Komissarlığının tərkibində avtonəqliyyat şöbəsi
fəaliyyətə başlamışdır.
Naxçıvan MSSR Xalq Komissarları Sovetinin 1926-cı il
20 oktyabr tarixli qərarı ilə Naxçıvan Dəmir Yolu Stansiyası
yaradılmışdır. Şərur-Culfa sahəsindəki yol təsərrüfatı qurğularına
xidmət göstərmək məqsədilə 1928-ci ildə Naxçıvan Yol
Distansiyası yaradılmışdır.
1938-ci ildə Naxçıvan Kommunal Təsərrüfat Şöbəsinin
balansında 3 avtobus, 2 taksi, 8 yükdaşıyan maşın, Ordubad
Rayon Şöbəsində 4 avtomaşın, Culfa Rayon Şöbəsində isə cəmi
1 avtomaşın olmuşdur. 1938-ci ildə Naxçıvan Kommunal
Təsərrüfat Şöbəsinin tərkibində “Taksi” bölməsi, Ordubad
Kommunal Təsərrüfat Şöbəsinin tərkibində “Avtotransport”
bölməsi, Culfa Kommunal Təsərrüfat Şöbəsinin tərkibində isə
“Yükboşaltma avtotransportu” bölmələri təşkil olunmuşdur.
Naxçıvan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Xalq
Komissarları Soveti 1940-cı il 18 sentyabr tarixində “Nəqliyyat
ekspedisiya kontorunun təşkil edilməsi və Azərbaycan Sovet
Sosialist Respublikası Avtonəqliyyat Xalq Komissarlığının
Naxçıvan Muxtar Respublikasında şöbəsinin təşkil edilməsi
haqqında” qərar qəbul etmişdir. Qərarda xalq təsərrüfatının
inkişafında avtonəqliyyat sahəsinin əhəmiyyəti qeyd olunmaqla
avtodaşımaların tənzimlənməsi üçün avtotəmir sexlərinin
yaradılması, avtomaşınların yanacaqla təmin olunması, Naxçıvan
şəhərində traktorçu və avtomobil sürücüləri üçün kursların təşkil
olunması məsələləri öz əksini tapmışdır.
1941-ci ildə uzunluğu 126 km olan Mincivan-Culfa dəmir
yolu xətti istismara buraxılmış və bununla da, Naxçıvan Muxtar
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90
Respublikası əvvəlki dövrlərə nisbətən çox əlverişli nəqliyyat
imkanı əldə etmişdir.
1924-cü ildə Naxçıvan MSSR-də 3 qəza və 12 dairə təşkil
olunmuş, 1925-ci ildə qəzalar ləğv edilmiş, dairələrin sayı 8-ə
endirilmişdi. 1930-cu ildə Şərur, Naxçıvan, Ordubad, Culfa,
Əbrəqunus və Şahbuz rayonları yaradılmışdır. 1948-ci ildə
Əbrəqunus rayonu Culfa rayonuna birləşdirildikdən sonra
Naxçıvan MSSR inzibati cəhətdən beş rayona – Naxçıvan, Şərur,
Şahbuz, Ordubad və Culfa rayonlarına bölünmüşdür.
II mərhələ: 1969-1987-ci illər
Naxçıvanın iqtisadiyyatının inkişafında və sosial-mədəni
həyatında əsaslı dönüş mərhələsi ulu öndərimiz Heydər Əliyevin
1969-cu ildə Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməsi və misilsiz
fəaliyyəti ilə bağlıdır. Ölkənin Bakı və Sumqayıt şəhərləri istisna
olmaqla, digər inzibati ərazilərində sosial-iqtisadi inkişafın çox
geri qaldığını və bunun da Azərbaycanın ümumi inkişafı
qarşısında ciddi maneəyə çevrildiyini aydın görən ümummilli
liderimiz Azərbaycan Kommunist Partiyasına rəhbərlik etdiyi ilk
günlərdən aqrar rayonların inkişafını, onlara investisiya
qoyuluşlarının fasiləsiz artırılmasını ön plana çəkdi. Həmin
dövrdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının da sosial-iqtisadi
həyatında yüksək inkişaf mərhələsinin əsasları qoyulmuşdur. Bu
islahatların intensivliyini belə bir fakt da təsdiq edir ki, 8-ci
beşilliyin ilk üç ilində – 1966-1968-ci illərdə Naxçıvanın xalq
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90
təsərrüfatına cəmi 91 milyon manat*
*
və ya hər il orta hesabla
30,3 milyon manat* kapital qoyulduğu və sənaye məhsulu
istehsalı 1965-ci ilə nisbətən 1968-ci ildə 20 faiz artdığı halda,
1969-1970-ci illərdə kapital qoyuluşu 105 milyon manata* və ya
hər il orta hesabla 52,5 milyon manata* çatmış, sənaye məhsu-
lunun həcmi 83 faiz artmışdır. Elə ilk illərdən tikinti-quraşdırma
işlərinə də xüsusi diqqət yetirilmişdir. Əgər 1966-1968-ci illərdə
bu sahəyə 58 milyon manat* vəsait yönəldilmişdisə, sonrakı iki
ildə 76 milyon manat* əsaslı vəsait qoyulmuşdur.
Növbəti beşilliklər dövründə də Naxçıvanın iqtisadiyyatı
sürətlə inkişaf etdirildi. 1966-1970-ci illərdə muxtar respubli-
kanın xalq təsərrüfatına əsaslı vəsait qoyuluşu 1961-1965-ci
illərdə olduğuna nisbətən 4,8 dəfə çox idi. 1971-1975-ci illərdə
isə xalq təsərrüfatına əsaslı vəsait qoyuluşu 46 il (1925-1970-ci
illər) ərzində qoyulmuş əsaslı vəsaitdən xeyli çox olmuşdur.
Ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın bütün sahələrinin inkişafı üçün
1970-1985-ci illərdə 900 milyon manat* investisiya qoyulmuş-
dur. Onun orta illik həcmi 60 milyon manat* təşkil edirdi ki, bu
da əvvəlki on ilin orta göstəricisindən (21 milyon manat*)
2,9 dəfə çox idi. Nəticədə, muxtar respublikada xalq
təsərrüfatının müxtəlif sahələrində 783 milyon manatlıq* əsas
fondlar yaradıldı. Həmin illərdə Araz çayı üzərində iri su anbarı
ilə birlikdə su elektrik stansiyası, Alt Trikotaj Məmulatları
Fabriki, yeni mineral su zavodu, Şüşə Qablar Zavodu, Taxıl
Məhsulları Kombinatı, Evtikmə Kombinatı, Dəmir Beton
Məmulatları Zavodu, şərabçılıq müəssisələri, süd zavodu,
*
) qeyd olunan illərdə faktiki tədavüldə olan manatı ifadə edir
Dostları ilə paylaş: |