Azərbaycan respublikasi naxçivan muxtar respublikasi – 90
Yüklə 49,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvan ərazisində Paleolit, Neolit və Eneolit dövrünə aid arxeoloji abidələr aşkar edilmişdir. İbtidai icma cəmiyyətinin sonrakı mərhələlərində (e.ə. XII-I minilliklərdə) Azərbaycanın Günortacı adlanan bu ərazisində davamlı və intensiv yaşayış olmuşdur. Məhz bu dövrdə yerli əhalinin kaspi antropoloji tipi formalaşmışdır. E.ə. IV-II minilliklərdə Naxçıvan ərazisində meydana gələn iri tayfa ittifaqları Azərbaycan xalqının soykökünün formalaşması prosesində mühüm rol oynamışlar. Bunlar başlıca olaraq türk mənşəli kaspi, kadusi və naxçı tayfa ittifaqları idi. Mənbələrdə Urmiyadan Naxçıvana qədər olan ərazilərdə mehran tayfasının yaşaması haqqında da məlumatlar var. Burada meydana gəlmiş tayfa birlikləri Azərbaycanın etnik-siyasi tarixində mühüm rol oynamışlar. Naxçıvan diyarı Azərbaycanın ən qədim şəhər məskənlərindən biridir. Bu diyarın baş şəhəri olan Naxçıvan isə Şərqdə və bütün dünyada ən qədim şəhərlərdən biri hesab olunur. Beş min ildən artıq tarixə malik olan Naxçıvan şəhəri sonralar Azərbaycanın iqtisadi, siyasi və mədəni mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Orta Tunc dövründə Naxçıvanda güclü tayfa ittifaqları formalaşmış, şəhər-dövlətlər yaranmışdır. Qədim Naxçıvan şəhərinin yaxınlığında e.ə. II minilliyin əvvəllərində mövcud olmuş Şahtaxtı, Qızılburun və Qarabağlarda şəhər tipli yaşayış yerlərinin sakinləri, Cənubi Qafqazın qonşu regionları, eləcə də Ön Asiya və Yaxın Şərq ölkələri ilə iqtisadi-mədəni əlaqələr yaratmışlar. Daxili və beynəlxalq ticarət əlaqələri Naxçıvanda yaranmış tayfa ittifaqları mərkəzlərinin e.ə. II-I minilliklərdə Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvanın hərtərəfli inkişafına, digər mərkəzlərin qala-şəhərlərə çevrilməsinə gətirib çıxarmışdır. Naxçıvanın əlverişli geostrateji mövqeyi, mühüm karvan yollarının, o cümlədən “İpək Yolu”nun üzərində yerləşməsi, habelə zəngin ticarət, sənətkarlıq mərkəzi olması bölgələrin məhsuldar torpaqları hələ eramızdan əvvəl qonşu dövlətlərin diqqətini cəlb etmişdi. Ona görə də Naxçıvan uzun illər ərzində bir-birini əvəz edən dövlətlərin tərkibində qalmış, lakin bununla belə bu ərazi həmin dövlətlərin ən inkişaf etmiş əyalətlərindən birinə çevrilmişdir. Naxçıvan e.ə. IX-VII əsrin sonlarına qədər Azərbaycan Manna dövlətinin tərkibində olmuşdur. Manna dövləti qonşu Assuriya və Urartu dövlətlərinə qarşı mübarizədə öz müstəqilliyini qoruyub saxlamışdır. Urartuya qarşı mübarizədə e.ə. 820-810-cu illərə aid edilən İlandağda aşkar olunmuş yazıda əks olunmuşdur. E.ə. 820-600-cü illərdə Şərurda mərkəzi Oğlanqala olan qədim dövlət yaranmışdır. Manna dövlətinin süqutundan sonra Naxçıvan əvvəlcə Midiyanın (e.ə. VII əsrin sonları – e.ə. 550-ci il), sonra isə Əhəməni imperiyasının (e.ə. 550-e.ə.330-cu illər) tərkibinə daxil olmuşdu. Əhəmənilər imperiyası Makedoniyalı İsgəndər (e. ə. 336- e.ə. 323) tərəfindən süquta yetirildikdən sonra Naxçıvan yeni yaranan Atropatena dövlətinin tərkibində qaldı. Ölkənin cənubunda Atropatena, şimalında isə Albaniya dövləti yarandı. Azərbaycan xalqının təşəkkülü tarixində Atropatena dövrü çox mühüm mərhələ olmuşdur. Naxçıvan bu dövlətin əsas əyalətlərindən, iqtisadi və mədəni mərkəzlərindən biri idi. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Antik dövrdə və eramızın ilk əsrlərində Naxçıvanda ictimai-iqtisadi və mədəni tərəqqi daha da sürətləndi. Şəhər xeyli genişlənərək Azərbaycanın əsas ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Antik dövrdə Naxçıvanla yanaşı, Gilan şəhəri də məşhur sənətkarlıq və ticarət mərkəzi olmuşdu. Oğlanqala, Govurqala, Qazançı qalası kimi qala-şəhərlər diyarın iqtisadi, siyasi, mədəni həyatında, xüsusilə Naxçıvana yadelli basqınların qarşısının alınmasında çox böyük rol oynamışdır. E.ə. 150-ci ildən eramızın III əsrinədək Naxçıvan Parfiya hökmdarlarının aramsız təzyiqinə qarşı rəşadətlə müqavimət göstərmişdir. E.ə. I əsrdə romalılar Cənubi Qafqaza yiyələnmək üçün parfiyalılarla müharibələr aparan zaman Naxçıvana böyük zərbə dəymiş, çoxlu yaşayış məntəqələri dağıdılmışdır. Bu dövrdə Naxçıvan barədə Roma və yunan müəlliflərinin əsərlərinə də məlumatlar daxil edilmişdir. İosif Flavi (e.ə. I əsr) və Klavdi Ptolemey (II əsr) öz əsərlərində Naxçıvandan bəhs etmişlər. Eramızın III əsrində İran Sasani dövləti (224-651) güclənməyə başladı. Regionda üstünlüyü ələ keçirmək uğrunda Sasani, Roma, sonra isə Bizans imperiyaları arasında dağıdıcı müharibələr baş verdi. Sasani dövləti Naxçıvanı ələ keçirdi. Bu dövrdə Naxçıvan torpaqları İran-Roma, sonralar isə Bizansla müharibələrdən xeyli əziyyət çəkdi, dağıntılara məruz qaldı. Buna baxmayaraq, Naxçıvanın hərbi-strateji mövqeyi və ticarət yollarının üzərində yerləşməsi onun inkişafına təkan verdi. Sasanilər Naxçıvanı işğal etdikdən sonra naxçıvanlılardan ibarət hərbi dəstələri yeni növ silahlarla təchiz etməyə başladılar. Yeni növ silahlar yerli sənətkarlar tərəfindən istehsal edilmiş silahlarla birgə istifadə edilirdi. Sasanilər Naxçıvanın Şərqi Roma Yüklə 49,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|