Azərbaycan respublikasi naxçivan muxtar respublikasi – 90



Yüklə 49,79 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə47/47
tarix01.08.2018
ölçüsü49,79 Mb.
#60007
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47

 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
təmin  olunmasına,  İranın  Qərbi  Azərbaycan  Ostandarlığı  ilə 
əlaqələrin formalaşmasına şərait yaratmışdır.  
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  xarici  ticarət  əlaqələ-
rində  idxalın  həcminin  1992-1993-cü  illərdə  artması,  əsasən, 
gündəlik  tələbat  mallarının  həcmi  ilə  bağlı  olmuşdu.  Belə  ki, 
müharibə  şəraitində  olan  muxtar  respublikanın  bu  dövrdə  əsas 
yeyinti  məhsullarına  olan  tələbatının  idxal  hesabına  təmin 
olunması, ticarətdə barter əməliyyatlarının  üstünlük təşkil etməsi 
idxalın  dəyər  və  həcminin  artmasına  gətirib  çıxarırdı.  Ümumi 
ticarət dövriyyəsinin azalması isə ixracın həcmindəki dəyişikliklə 
bilavasitə  əlaqələndirilməlidir.  İdxalın  həcminin  artmasının  bir 
səbəbi  əhalinin  gündəlik  tələbatının  ödənilməsi  idisə,  digəri 
xarici iş adamlarının  ticarət əlaqələrinin qurulmasında  marağının 
artması  idi. 1993-1995-ci  illərdə  idxalın  həcminin artımına digər 
amillərlə  yanaşı,  əsasən,  elektrik  enerjisinin  idxalı  da  təsir 
etmişdir. Muxtar respublikanın elektrik enerjisinə olan tələbatının 
artması  Türkiyədən  bu  enerji  növünün  idxalının  ilbəil 
artırılmasına səbəb olmuşdur.  
1996-2000-ci  illər  planlı  xarici  ticarətin  formalaşdırılması 
ilə səciyyələnir. Lakin bu dövrdə əhalinin istehsal sahələrinə olan 
marağı,  dövlət  tərəfindən  sahibkarlığa  yaradılan  şərait  çoxnövlü 
və  çoxçeşidli  yerli  məhsul  istehsalına  rəvac  verməkdəydi.     
1996-2000-ci  illərdə  ixrac  əməliyyatlarının  əsasını  şəkər 
çuğunduru  və  emal  müəssisələrinin  məhsulları  olan  xam  spirt, 
tütün, qara metal məmulatları təşkil etmişdir.  
2001-ci  ildən  xarici  ticarət  əlaqələrində  qanunvericiliyin 
təkmilləşməsi,  gömrük  işinin  kompyüterləşməsi,  yerli  sahibkar-
lığın  nəzərə  alınması  və  daxili  bazarın  qorunması,  idxalın 


 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
istehlak  yönümlülüyünün  avadanlıq  və  xammala  dəyişdirilməsi 
prosesi  başlamışdır.  Bu  dövrdə  muxtar  respublika  iqtisadiyyatı, 
ona  bilavasitə  təsir  göstərən  xarici  ticarət  əlaqələrilə  paralel 
surətdə inkişaf etmişdir.  
2001-2008-ci  illərdə  muxtar  respublikanın  xarici  ticarət 
dövriyyəsinin artan templə böyüməsi və şaxələnməsi Naxçıvanın 
dinamik  sosial-iqtisadi  inkişafı,  dünyaya  açılması,  yerli  istehsal 
məhsulları  ilə  yaxın  və  uzaq  ölkələrin  bazarlarına  yol  tapması, 
xarici  ölkələrin  sahibkarlarının  maraq  dairəsinə  düşməsi,  yerli 
sahibkarlığın  inkişafı  ilə  müstəqil  iqtisadiyyatın  formalaşması 
fonunda  baş  vermişdir.  Məhz  2001-ci  ildə  muxtar  respublikanın 
xarici  ticarət  dövriyyəsi  31,9  milyon  ABŞ  dolları  olduğu  halda,   
8  il  sonra  bu  göstərici  3,3  dəfə  artaraq  103,7  milyon  ABŞ 
dollarına çatmışdır. 
Muxtar  respublikada  aparılan  sənayeləşmə  və  ixracyö-
nümlü  məhsul istehsalı  uğurlu  nəticələr vermişdir. 2009-cu  ildən 
başlayaraq  ixracın  həcminin  idxalı  üstələməsi  sonrakı  dövrlərdə 
də  davam  etmişdir.  Kənd  təsərrüfatı  regionu  olan  Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasında  sənaye  istehsalının  genişlənməsi,  öz 
növbəsində,  2009-2013-cü  illərdə  ixracın  da  həcminin  sürətlə 
artmasına  və  xarici  ticarət  əlaqələrinin  arealının  genişlənməsinə 
müsbət  təsir  göstərmişdir.  Belə  ki,  2009-cu  ildə  muxtar 
respublikanın  xarici  ticarət  dövriyyəsi  220  milyon  olduğu  halda, 
2013-cü  ildə  bu  göstərici  2,3  dəfə  artaraq  512  milyon  Amerika 
Birləşmiş  Ştatları  dolları  olmuşdur.  Bu  dövrdə  ixracın  həcmi    
3,6  dəfə  artdığı  halda,  idxalın  cəmi  1,7  faiz  artmışdır.  Xarici 
ticarət  əlaqələrində  iştirak  edən  dövlətlərin  sayı  beş  il  ərzində 
artaraq  45-ə  çatmışdır.  Özəl  sektor  və  fiziki  şəxslərin  xarici 


 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
ticarət  dövriyyəsində  payı  2009-cu  ildə  80,3  faiz  olduğu  halda, 
2013-cü ildə 80,8 faiz olmuşdur. 
Muxtar  respublikada  yerli  istehsalın  stimullaşdırılması 
üçün  daxili  bazarın  uzunmüddətli  formada  qorunması  ilə 
sahibkarlıq  sahələri  genişləndirilir,  zəruri  istehlak  məhsullarına 
olan  tələbat  daxili  mallar  hesabına  ödənilir,  bölgənin  ixrac 
potensialı  artır.  Daxili  bazarın  qorunması  yerli  istehsalı  olan 
eyniadlı  malların  xaricdən  tarif  və  qeyri-tarif  metodlarından 
istifadə olaraq gətirilməsinin tənzimlənməsi yolu ilə təmin edilir. 
Bazarın  tənzimlənməsinə  baxmayaraq,  muxtar  respublikada 
həyata  keçirilən  böyük  quruculuq  işləri  idxalın  həcminin 
çoxalması  ilə  dövlət  büdcəsinə  köçürülən  gömrük  ödənişlərinin 
artan dinamika ilə inkişafını təmin etməkdədir. Dövlət büdcəsinə 
toplanan gömrük rüsum və vergilərinin həcmi 1992-ci ildə 7 min 
326  manat  olduğu  halda,  bu  göstərici  2013-cü  ildə  8  milyon    
354 min 793 manat olmuş, 1140 dəfə artım müşahidə edilmişdir.  
Muxtar respublikanın xarici ticarət dövriyyəsindəki hazırkı 
dinamika  davamlı  hal  almış  sosial-iqtisadi  yüksəliş  prosesləri 
fonunda  həyata  keçirilən  məqsədyönlü  tədbirlərin  nəticəsində 
əldə  olunmuşdur.  Zəngin  yeraltı  və  yerüstü  sərvətlərə,  bərəkətli 
torpaqlara  və  bacarıqlı  insan  resurslarına  sahib  Naxçıvanın  qısa 
müddətdə müsbət saldoya malik xarici ticarət dövriyyəsinə sahib 
olması  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  Ali  Məclisinin  Sədri 
tərəfindən  uğurla  həyata  keçirilən  düşünülmüş  iqtisadi  siyasətin 
nəticəsi,  uzunmüddətli  inkişaf  proqramının  tərkib  hissəsidir. 
Nəzərə  alsaq  ki,  xarici  ticarət  dövriyyəsinin  dinamikası  sosial-
iqtisadi  inkişafın,  xarici  ölkələrlə  möhkəm  əsaslara  malik 


 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
qarşılıqlı əlaqələrin vəziyyəti ilə birbaşa bağlıdır, deməli bu artım 
tendensiyası bundan sonra da uğurla davam edəcəkdir.  
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  90  il  ərzində  keçdiyi 
yol, onun ümumi təhlili bir daha təsdiqləyir ki, Naxçıvanın xilası 
və tərəqqisi ulu öndərimiz Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ötən 
hər  ili  göz  önünə  gətirəndə  bir  daha  əmin  oluruq  ki,  ölkəmizdə 
Heydər  Əliyev  siyasi  kursunun  alternativi  yoxdur.  Bu  kurs,  bu 
yol  Azərbaycanda  sosial-iqtisadi  inkişafın  yeni  tələblər 
baxımından  təmin  olunmasının  yeganə  düzgün  yoludur.  Bu  yol 
ölkəmizin  dünəninin,  bu  gününün,  sabahının  və  gələcəyinin 
yoludur.  Bu  yolu  uğurla  davam  etdirən  ölkəmizin  Prezidenti 
cənab  İlham  Əliyevin  dediyi  kimi  “Azərbaycanı  qüdrətli 
dövlətə  çevirmək  üçün  ən  başlıcası,  ölkədə  Heydər  Əliyev 
siyasəti davam etdirilməlidir”.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
 
 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
 
 
 
 
 
Diaqramlar 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Ümumi Daxili Məhsul, min manat 
 
 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
43721,7
84862,4
305796,5
1171305,7
1786341,6
2103424,3
2338927,7


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Sənaye məhsulunun ümumi həcmi, min manat
 
 
 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
9133,4
13765,4
41207,3
318564,8
680921,2
799492,4
862870,5


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Hər bir nəfərə düşən sənaye məhsulunun həcmi, manat 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
27,3
38,3
108,8
776,8
1643,5
1890,6
2000,6


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Əsas kapitala yönəldilmiş investisiyalar, min manat 
 
0,0
100000,0
200000,0
300000,0
400000,0
500000,0
600000,0
700000,0
800000,0
900000,0
1000000,0
1100000,0
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
Cəmi investisiyalar, o cümlədən
tikinti-quraşdırma işləri
maşın, avadanlıq, alət, inventar və sair işlər


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Tikilərək istifadəyə verilmiş yaşayış evləri, min kvadratmetr 
 
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
Cəmi, o cümlədən
dövlət
qeyri-dövlət


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Cəmi əkin sahəsi, hektar 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
41100,0
28400,0
34715,0
37104,0
59204,2
60019,5
60118,0
60127,0


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Taxıl əkinin sahəsi, hektar 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
23600,0
11600,0
14719,0
12363,0
33954,2
34751,0
34965,0
35324,0


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Kartof əkinin sahəsi, hektar 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
100,0
100,0
400,0
1451,0
2740,5
2764,0
2831,0
2957,0


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Taxıl istehsalı, ton 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
22500,0
27000,0
30731,0
44312,0
96010,0
101028,0
101848,0
102960,0


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Kartof istehsalı, ton
 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
900,0
1300,0
2600,0
13454,0
37901,0
38309,6
39440,4
41296,8


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Mal-qaranın sayı (ilin sonuna), min baş 
 
1924
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
31,0
63,8
69,0
62,4
74,0
101,2
102,9
104,7
106,2


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Xırdabuynuzlu heyvanların sayı (ilin sonuna), min baş 
 
1924
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
79,0
254,8
292,2
249,7
425,4
603,0
613,6
625,7
635,5


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Kənd təsərrüfatının ümumi məhsulu, min manat 
 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
38572,2
55408,2
98255,1
247126,6
296117,0
318836,0
337127,2


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
İnformasiya və rabitə xidmətlərinin həcmi, min manat 
 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
420,3
2448,4
9014,2
36579,3
39269,4
42474,2
45051,9


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Hər 100 ailəyə düşən stasionar telefon aparatlarının sayı, ədəd 
 
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
15
27
39
65
65
66
67


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Muxtar respublikada yeni salınmış və ya yenidənqurulmuş avtomobil yolları, kilometr 
 
1924-1995-ci illər
1996-2013-cü illər
1320
3526


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və pullu xidmətlərin həcmi, min manat  
 
0
200000
400000
600000
800000
1000000
1200000
1400000
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
Pərakəndə əmtəə 
dövriyyəsinin və 
əhaliyə göstərilən 
pullu xidmətin 
ümumi həcmi, min 
manat
Pərakəndə əmtəə 
dövriyyəsinin 
ümumi həcmi, min 
manat
Pullu xidmət


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Hər bir nəfərə düşən pərakəndə əmtəə dövriyyəsi və pullu xidmətlərin həcmi, manat  
 
 
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1990
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
Hər bir nəfərə 
düşən pərakəndə 
əmtəə dövriyyəsi 
və pullu xidmətlərin 
həcmi, manat 
Hər bir nəfərə 
düşən pərakəndə 
əmtəə 
dövriyyəsinin 
həcmi, manat 
Hər bir nəfərə 
düşən pullu 
xidmətlərin həcmi, 
manat 


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Xarici ticarət dövriyyəsinin dinamikası, min ABŞ dolları 
 
0
100000
200000
300000
400000
500000
600000
2005
2010
2011
2012
2013
Xarici ticarət dövriyyəsi
İdxal
İxrac


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Əhalinin gəlirləri, min manat 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
31538,9
101356
277318,5
1007483,6
1445748,2
1623420,9
1737057,9


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Orta aylıq əməkhaqqı, manat 
 
1995
2000
2005
2010
2011
2012
2013
15,9
29,2
86,0
302,6
341,4
365,1
376,6


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Əhalinin sayı, min nəfər 
 
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
450,0
1924
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
2014
Cəmi
Şəhər
Kənd


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
1 yaşa qədər ölən uşaqların sayı, nəfər 
 
 
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
225
137
65
12
10
10
4


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Nikahların sayı 
 
1970
1980
1990
2000
2010
2011
2012
2013
1284
2584
3153
2088
3397
3435
3458
3512


 
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 
 
 
 
Muzeylərin sayı 
 
 
 
 
1970
1980
1990
2000
2013
2
4
12
12
23

Yüklə 49,79 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   47




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə