1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ
Coğrafiya fakültəsinin dekanı
_______________dos. Ş.İ.Məmmədova
Fakültə Tədris-Metodik Şurasının sədri
_______________dos. H.B.Soltanova
2504.01-«Geodeziya» ixtisası üzrə doktoranturaya
qəbul imtahanının
PROQRAMI
Bakı Dövlət Universiteti Coğrafiya fakültəsinin
Elmi Şurası tövsiyyə etmişdir (protokol №04,
13.12.2017-ci il).
BAKI - 2017
2
Ön söz
2504.01- «Geodeziya» ixtisası üzrə doktoranturaya qəbul imtahanı
proqramının əsasını aşağıdakı ali məktəb fənləri təşkil edir: Geodeziya, Geodeziya
ölçmələrinin riyazi hesablanması nəzəriyyəsi, Ali geodeziya, Radiogeodeziya və
elektrooptik ölçmələr, Qravimetriya, Tətbiqi geodeziya, Geodezik astronomiya,
Kosmik geodeziya, Geodeziya istehsalatının iqtisadiyyatı.
GİRİŞ
1.Geodeziyanın tarixi inkişaf yolu, predmenti və əsas elmi vəzifələri
Geodeziya metodlarinin Yerin bir planet kimi öyrənilməsində, kosmik
fəzanın mənimsənilməsində, günəş sisteminin öyrənilməsində və təsərrüfat
əhəmiyyətli məsələlərin həllində rolu.
Rus və Azərbaycan alimlərinin geodeziya elminin və təcrübəsinin
inkişafinda rolu.
2. Yerin formasi və onun xarici qravitasiya sahəsi
Yerin forması haqqında əsas anlayışlar və onun öyrənilmə metodları.
Qravitasiya sahəsinin öyrənilmə metodları.
Molodenski nəzəriyyəsi haqqinda anlayış.
Normal yer modeli, ümumi yer ellipsoidi.
Ağırlıq qüvvəsi istiqamətinin meyl etməsi. Nivelir yüksəklikləri sistemləri.
Yüksəklik anomaliyası. Ağırlıq qüvvəsi anomaliyası. Astronomik və astronomik-
qravimetrik nivelirləmə.
Fundamental geodezik sabitlər, onların təyin edilmə və dəqiqləşdirilmə
metodları. Yerin forması və xarici qravitasiya sahəsi haqqında müasir məlumatlar.
Astronomogeodezik,
qravimetrik,
peyk
müşahidələri,
uzunbazisli
radiointerferometriya və isıq lokasiyası metodlarından xarici qravitasiya sahəsi və
onun zamandan asılı dəyişmələrinin öyrənilməsində istifadə imkanları və tətbiqi
yolları. Yer qabığının lokal hərəkətlərinin öyrənilməsində geodezya metodları.
Ağırlıq qüvvəsi dəyişmələrinin öyrənilməsi.
3
3. Referens ellipsoid, reduksiya problemi
Koordinat sistemləri. Referens-ellipsoidin ölçülərinin təyini. Geodeziya
koordinat sisteminin cəhətləndirilməsi. Başlanğıc geodezik məlumatlar.
Geodeziyada reduksiya probleminin mahiyyəti. Bucaq və xətti ölçmələrin
hesablanmasında ağırlıq qüvvəsinin meyletməsi və yüksəklik anomaliyasının
nəzərə alınması. Reduksiya probleminin həllində astronomik müşahidə
məlumatlarının və qravimetrik planalmaların rolu.
Ellipsoid səthində geodezik məsələlərin həlli.
Geodeziyada
tətbiq
olunan
yer
ellipsoidindən
müstəviyə keçid
proyeksiyalari. Geodezik proyeksiyalara qoyulan tələblər.
4. Dəqiq astronomiya-geodezik və qravimetrik ölçmələr. Dayaq
geodeziya və qravimetriya şəbəkələri
Dayaq geodeziya şəbəkələrinin yaradılmasının əsas metodları və onların
dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi. Dövlət geodeziya şəbəkəsinin qurulmasının
proqram və sxemi, onun elmi-texniki əsaslandırılması. Geodeziya şəbəkələrinin
dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi metodları.
5. Geodeziya şəbəkələrində astronomik təyinetmələrin proqramı
Astronomik enlik, astronomik uzunluq və astronomik azimutun təyin
edilməsi metodları. Laplas azimutları, onların təyinatları və dəqiqliyi. Astronomik
təyinetmələrdə səhvlərin mənbəyi və onların təsirinin zəiflədilməsi metodları.
Geodezik astronomiyada tətbiq olunan vaxt və koordinat sistemləri. Qütbün
hərəkətinin öyrənilməsi və müşahidələri xidməti. Astronomik müsahidələrin yerin
orta qütbünə gətirilməsi məsələləri.
Quruda və dənizdə ağırlıq qüvvəsinin mütləq və nisbi təyin edilməsi
metodları və onların nəticələri haqqinda anlayışlar. Dayaq qravimetriya
şəbəkəsinin qurulmasının sxemi və proqramı, ölçmə nəticələrinin dəqiqliyi.
Geofizika məsələlərinin həllində geodeziya və qravimetrik məlumatların rolu.
Dayaq Geodeziya şəbəkələrində müasir bucaqölçmə metodları. Bucaq
ölçmələri nəticələrinin dəqiqliyi və səhv mənbələri. Azimutal təyinetmələrə və
4
bucaqölçmə nəticələrinə yandan refraksiyanın təsirinin zəiflədilməsi yolları və
metodları.
Geodeziya şəbəkələrində xətti ölçmə metodları. Uzunluq etalonları, müasir
işıq və radioməsafəölçənlər, onların təsnifatı. Ölçmələr metodikası. Radio və işıq
məsafəölçənlərində səhv mənbələri. Onların təsirinin azaldılması. Geodeziya
ölçmələri zamanı işığın interferensiyasından istifadə. Su hövzələrində geodeziya
işləri, onların təyinatı, texniki vasitələri və metodları.
6. Kosmik geodeziyanın metodları
Geodezik məqsədlərlə istifadə olunan Yerin Süni Peykləri (YSP). YSP orbiti
nəzəriyyəsinin elementləri. Peyk geodeziyasında vaxt və koordinat sistemləri.
Yerin süni peyklərinin fotoqrafik müşahidə üsulları. Peyk məsafəölçmə sistemləri.
YSP-lərin radiotexniki müşahidə metodları. Peyk radioyüksəklik ölçmələri.
7. Nivelir şəbəkələrinin qurulması
Yüksəkdəqiqlikli nivelirləmənin əsas elmi vəzifələri. Nivelir şəbəkəsinin
qurulmasının proqram və sxemi. Yüksəkdəqiqlikli nivelirləmə gedişlərinin
qravimetrik təminatı. Nivelirləmə üsulları və alətləri. Nivelirləmədə xəta
mənbələri və onların təsirinə qarşı mübarizə üsulları. Dağlıq, şəhər və sənaye
obyektləri rayonunda yüksək dəqiqlikli nivelirləmə işlərinin xüsusiyyətləri.
Nivelirləmənin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi üsulları.
Triqonometrik nivelirləmə yüksəklik geodeziya şəbəkəsinin yaradılması
üsulu kimi. Triqonometrik nivelirləmədə səhv mənbələri. Yer planetinin
refreksiyası və onun təsirinin zəiflədilməsi üsulları.
8. Tətbiqi geodeziya üsulları
Mühəndisi geodeziya işlərinin xüsusiyyətləri və onların əsas növləri.
Ərazidə tikilinin yerinin seçilməsinə qoyulan tələblər. Xətti və sahəvi tikinti
üçün mühəndisi geodezik axtarışlar. Tikili ərazilərin geodezik planalma metodları.
Yeraltı kommunikasiyaların planalınması. Bölgü işləri nəzəriyyəsi. Tikinti
konstruksiyasının və texnoloji avadanlıqların quraşdırılması və layihə vəziyyətinə
gətirilməsi. İcraedilmə planalmaları.
5
Sürüşmə, bünövrənin çökməsi və mühəndis qurğuların deformasiyası üzrə
geodezik müşahidələr. Mühəndis-tikinti işlərində fotoqrammetrik metodlar.
Mühəndis-geodezik dayaq şəbəkəsi. Xüsusi trianqulyasiya. Şəbəkələrin tipik
sxemləri. Şəbəkələrin layihələrinin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi. Tarazlaşdırma
xüsusiyyətləri.
Tikinti toru, onların yaradılması, tarazlaşdırılması və dəqiqliyinin
qiymətləndirilməsi metodları. Dəqiq mikrotrianqulyasiya. Yüksəklik şəbəkələri.
Nəşriyyat, hidrotexniki, mülkü və sənaye qurğularının tikintisində geodeziya
işləri. Yüksək dəqiqlikli qurğuların tikintisi və istismarı zamanı yerinə yetirilən
yüksəklik mühəndis-geodeziya işləri.
9. Ərazinin böyük miqyaslı topoqrafik planalması üçün geodeziya
əsaslarının yaradılması
Su hövzəsinin topoqrafik planalmasının məqsəd və üsulları. Məhəllin böyük
miqyaslı topoqrafik planalmasının təyinatı, xəritə və planların dəqiqliyi. Böyük
miqyaslı topoqrafik planalmanın plan və yüksəklik planalma əsaslarının
yaradılmasının alət və üsulları. Relyefin kəsmə yüksəkliyi və xəritənin miqyasının
seçilməsi. Böyük miqyaslı topoqrafik planalmanın müasir metodları. Yerüstü
planalmanın avtomatlaşdırılmasının üsul və cihazları. Relyefin rəqəm modeli.
Məlumatlar bankı.
10. Geodeziya ölçmələrinin riyazi hesablanması metodları
Ölçmə səhvləri nəzəriyyəsinin əsas anlayış və postulatları. Ölçmələrin
sistematik və təsadüfi səhvləri. Bərabər və qeyri-bərabər dəqiqlikli ölçmələr.
Ölçmə çəkisi anlayışı. Ölçülmüş kəmiyyətlər funksiyası haqqında anlayış və onun
dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi.
Bir-birindən asılı və asılı olmayan ölçmələr. Dispersion və korrelyasion
təhlil üsulları haqqında anlayışlar. Ölçmələrin işlənməsi və təhlilinin ehtimalı-
statistik üsulları. Təsadüfi funksiyalar nəzəriyyəsi haqqında anlayış və onun
ölçmələrin hesablanmasına tətbiqi.
Ən kiçik kvadratlar metodu. Həndəsi şərtlərlə əlaqəli olan ölçmələrin
tarazlaşdırılması. Tarazlaşdırmanın parametrik üsulu. Asılı ölçmələr üçün ən kiçik
6
kvadratlar metodu. Tarazlaşdırılmış kəmiyyətlər funksiyalarının dəqiqliyinin
qiymətləndirilməsi metodları. Böyük ölçülü xətti cəbri tənliklər sisteminin həlli
metodları.
Plan geodeziya şəbəkələrinin tarazlaşdırılması metodları. Astronomik
geodeziya şəbəkəsinin tarazlaşdırılması metodları. Nivelir şəbəkələrinin
tarazlaşdırılması.
11. Topoqrafiya-geodeziya işlərinin planlaşdırılması, təşkili və
iqtisadiyyatı haqqında əsas məlumatlar
Topoqrafiya-geodeziya
müəssisələrinin
istehsalat-təşkilat
strukturu.
Topoqrafiya-geodeziya işlərinin idarə edilməsi və planlaşdırılmasının
xüsusiyyətləri və metodları. Topoqrafiya–geodeziya işlərinin planlaşdırılmasında
riyazi proqramlaşdırılmanın rolu. Əməyin elmi təşkili məsələləri. Topoqrafiya-
geodeziya işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı təhlükəsizlik texnikası, əməyin
mühafizəsi və iqtisadi məsələlər.
ƏDƏBİYYAT
1.
Абалакин В.К., Краснорылов И.И., Плахов Ю.В. Геодезическая
астрономия и астрометрия. Справочное пособие -М.: Картгеоцентр –
Геодеиздат, 1996 , 435 с.
2.
Варанов В.Н., Бойко Е.Г., Краснорылов И.И. и др. Космическая геодезия
м.: 1996, 144с
3.
Бойко Е.Г. Высшая геодезия. Частъ II. Сферическая геодезия – М.:
Картгеоцентр – Геодеиздат, 2002 , 144 с.
4.
Болъшаков В.Д., Деймлих Ф., Василъев В. П., Голубев А.Н.
Радиогеофизические и электрооптические измерения – М., Недра, 1985.
5.
Брыкин П.А. Организация, планирование и управление геодезическим
производством – М., Недра, 1986.
6.
Qocamanov M.H., Bağmanov Z.A. Geodeziya ölçmələrinin riyazi
hesablanması. Ali məktəblər üçün dərslik. - Bakı: - BDU nəşriyyatı, 2000, 176 s.
7.
Qocamanov M.H. Geodeziya ölçmələrinin hesablanması və tarazlaşdırılması.
Bakı: - BDU nəşriyyatı, 2014, 276 s.
8.
Красовский Ф.Н. Избранные сочинения.т. IV-М.:Геодездат, 1965, 57 с.
9.
Левчук Г.П,, Новак В.Б., Конусов В.К. Прикладная геодезия – М.: Недра,
1981.
7
10.
Маркузе Ю.М., Бойко Е. Ф., Голубев В.В. Геодезия.Справочное
пособие-М.: Роскартографя, 1994,432 с.
11.
Огородова Л.В. Высшая геодезия. Теоретичеслфя геодезия. Учебник
для вузов- М.: Геодезкартиздат,2006, 386 с.
12.
Огородова Л.В., Тимбирев Б.П., Юзефовия А.П. Гравиметрия – М.:
Недра, 1978,323с
13.
Пеллинен Л.П. Высшая геодезия. М.: Недра,1978, 264с
14.
Яковлев Н.В, Высшая геодезия - М.:Недра, 1989, 455с.
2504.01 - “Geodeziya”ixtisası üzrə doktoranturaya
qəbul imtahanının sualları
1. Geodeziyanın tarixi inkişaf yolu, predmeti və əsas elmi vəzifələri
2. Geodeziya metodlarının Yerin bir planet kimi öyrənilməsində rolu
3. Rus və Azərbaycan alimlərinin geodeziya elminin və təcrübəsinin
inkişafinda rolu
4. Yerin forması haqqında əsas anlayışlar və onun öyrənilmə metodları
5. Qravitasiya sahəsinin öyrənilmə metodları
6. Molodenski nəzəriyyəsi haqqında anlayış
7. Normal yer modeli, ümumi yer ellipsoidi
8. Ağırlıq qüvvəsi istiqamətinin meyl etməsi
9. Yüksəklik sistemləri
10. Yüksəklik anomaliyası
11. Astronomik və astronomik-qravimetrik nivelirləmə
12. Fundamental geodezik sabitlər, onların təyin edilmə və dəqiqləşdirilmə
metodları
13. Yerin forması və xarici qravitasiya sahəsi haqqında müasir məlumatlar
14. Astronomogeodezik, qravimetrik, peyk müşahidələri uzunbazisli
radiointerferometriya və işıq lokasiyası metodlari
15. Yer qabığınin lokal hərəkətlərinin öyrənilməsində geodeziya metodları
16. Koordinat sistemləri. Referens-ellipsoidin ölçülərinin təyini
17.Geodeziya koordinat sisteminin cəhətləndirilməsi. Başlanğıc geodezik
məlumatlar.
18. Geodeziyada reduksiya probleminin mahiyyəti
19. Bucaq və xətti ölçmələrin hesablanmasında ağırlıq qüvvəsinin meyletməsi və
yüksəklik anomaliyasının nəzərə alınması
20. Reduksiya probleminin həllində astronomik təyinetmələrin və qravimetrik
planalmaların rolu
21. Ellipsoid səthində geodezik məsələlərin həlli
22. İstinad geodeziya və qravimetriya şəbəkələri
23. Geodeziyada tetbiq olunan yer ellipsoidindən müstəviyə keçid proyeksiyaları.
24. İstinad geodeziya şəbəkələrinin yaradılmasının əsas metodları
25. Dövlət geodeziya şəbəkəsinin qurulmasının proqram və sxemi, onun elmi-
texniki əsaslandırılması.
26. Geodeziya şəbəkələrinin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi
8
27. Astronomik enlik, astronomik uzunluq və astronomik azimutun təyin edilməsi
metodları
28. Laplas azimutları, onların təyini və dəqiqliyi
29. Geodezik astronomiyada tətbiq olunan vaxt və koordinat sistemləri
30. Qütbün hərəkətinin öyrənilməsi və müşahidələri xidməti
31. Quruda və dənizdə ağırlıq qüvvəsinin mütləq və nisbi təyin edilməsi
metodları
32. Geodeziya və geofizika məsələlərin həllində məlumatlarin rolu
33. Dövlət Geodeziya şəbəkələrində müasir bucaq ölçmə metodları
34. Bucaq ölçmələri nəticələrinin dəqiqliyi və səhv mənbələri
35. Azimutal təyin etmələrə və bucaqölçmə nəticələrinə horizantal refraksiyanın
təsirinin zəiflədilməsi yolları
36. Geodeziya şəbəkələrində xətti ölçmə metodları
37. Müasir işıq və radioməsafəölçənlər
38. Radio və işıq məsafəölçənlərində səhv mənbələri
39. Su hövzələrində geodeziya işləri, onların təyinatı, texniki vasitələri və
metodları
40. Geodezik məqsədlərlə istifadə olunan Yerin Süni Peykləri (YSP). YSP orbiti
nəzəriyyəsinin elementləri
41. Peyk geodeziyasında vaxt və koordinat sistemləri
42. Peyk məsafəölçmə sistemləri
43. YSP- lərin radiotexniki müşahidə metodları
44. Peyk radioyüksəklik ölçmələri
45. Yüksəkdəqiqlikli nivelirləmənin əsas elmi vəzifələri
46. Nivelir şəbəkəsinin qurulmasının proqram və sxemi
47. Yüksəkdəqiqlikli nivelir gedişlərinin qravimetrik təminatı
48. Nivelirləmə üsulları və alətləri
49. Nivelirləmədə səhv mənbələri və onların təsirinə qarşı mübarizə üsulları
50. Dağlıq, şəhər və sənaye obyektləri rayonunda yüksək dəqiqlikli nivelirləmə
işlərinin xüsusiyyətləri
51. Nivelirləmənin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi üsulları
52. Triqonometrik nivelirləmə yüksəklik geodeziya şəbəkəsinin yaradılması
üsulu kimi
53. Triqonometrik nivelirləmədə səhv mənbələri
54. Yer planetinin refraksiyası və onun təsirinin zəiflədilməsi üsulları
55. Mühəndisi geodeziya işlərinin xüsusiyyətləri və onların əsas növləri
56. Ərazidə tikilinin yerinin seçilməsinə qoyulan tələblər
57. Xətti və sahəvi tikinti üçün mühəndisi geodezik axtarışlar
58. Tikili ərazilərin geodezik planalma metodları
59. Yeraltı kommunikasiyaların planalınması
60. Bölmə işlərinin nəzəriyyəsi
61. Tikinti konstruksiyasının və texnoloji avadanlıqların quraşdırılması və layihə
vəziyyətinə gətirilməsi
62. İcraedilmə planalmaları
63. Sürüşmə, bünövrənin çökməsi və mühəndis qurğuların deformasiyası üzrə
geodezik müşahidələr
64. Mühəndis-tikinti işlərində fotoqrammetrik metodlar.
9
65. Mühəndisi geodeziya istinad şəbəkəsi. Xüsusi trianqulyasiya. Şəbəkələrin tipik
sxemləri
66. Şəbəkə layihələrinin dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi
67. Tikinti toru, onların yaradılması, tarazlaşdırılması və dəqiqliyinin
qiymətləndirilməsi metodları
68. Nəqliyyat hidrotexniki, mülkü və sənaye obyektlərinin tikintisində geodeziya
işləri
69. Yüksək dəqiqlikli qurğuların tikintisi və istismarı zamanı yerinə yetirilən
yüksəklik mühəndis-geodeziya işləri
70. Böyük miqyaslı topoqrafik planalmalar üçün geodeziya əsaslarının
yaradılması
71. Su hövzəsinin topoqrafik planalmasının məqsəd və üsulları.
72. Məhəllin böyük miqyaslı topoqrafik planının təyinatı
73. Plan və yüksəklik planalma əsaslarının yaradılmasının alət və üsulları
74. Relyef kəsiminin və xəritənin miqyasının seçilməsi
75. Böyük miqyaslı topoqrafik planalmanın müasir metodları
76.Yerüstü planalmanın avtomatlaşdırılmasının üsul və cihazları
77. Relyefin rəqəm modeli
78. Məlumatlar bankı
79. Ölçmələr səhvləri nəzəriyyəsinin əsas anlayış və postulatları
80. Ölçmələrin sistematik və təsadüfi səhvləri
81. Bərabər və qeyri-bərabər dəqiqlikli ölçmələr
82. Ölçmə çəkisi anlayışı
83. Ölçülmüş kəmiyyətlər funksiyası haqqında anlayış və onun dəqiqliyinin
qiymətləndirilməsi
84. Bir-birindən asılı və asılı olmayan ölçmələr
85. Dispersion və korrelyasion təhlil üsulları
86. Ölçmələrin kameral işlənməsi və təhlilinin ehtimalstatistik üsulları
87. Təsadüfi funksiyalar nəzəriyyəsi haqqında anlayış və onun ölçmələrin
hesablanmasına tətbiqi
88. Ən kiçik kvadratlar metodu
89. Həndəsi şərtlərlə əlaqəli olan ölçmələrin tarazlaşdırılması
90. Tarazlaşdırmanın parametrik üsulu
91.Tarazlaşdırılmış kəmiyyətlər funksiyalarının dəqiqliyinin qiymətləndirilməsi
92. Plan geodeziya şəbəkələrinin tarazlaşdırılması metodları
93. Nivelir şəbəkələrinin tarazlaşdırılması
94. Topoqrafiya-geodeziya müəssisələrinin istehsalat-təşkilat strukturu
95. Topoqrafiya-geodeziya işlərinin idarə edilməsi və planlaşdırılma
xüsusiyyətləri və metodları
96. Topoqrafiya –geodeziya işlərinin planlaşdırılmasında riyazi
proqramlaşdırlmanın rolu
97. Əməyin elmi təşkili məsələləri
98. Topoqrafiya-geodeziya işlərinin yerinə yetirilməsi zamanı təhlükəsizlik
texnikası
99. Əməyin mühafizəsi
100. Topoqrafiya-geodeziya işlərinin yerinə yetrilməsi zamanı iqtisadi məsələlər
Dostları ilə paylaş: |