Azərbaycan respublikasi səHİYYƏ naziRLİYİ azərbaycan tibb universiteti

 
 
 
23 
na görə residivlər ya əmələ gəlmir, ya da minimal rəqəmlərlə ifadə olunur [156, 189, 
208, 217, 222].  
2002-ci ildən başlayaraq Lichtenstein üsulu ilə plastika hernioloji praktikada da-
yanıqlı mövqe tutdu. Hazırda bəzi nüfuzlu klinikalarda bu metod əsasında açıq və qa-
palı  (endoskopik)  hernioplastika  üsulları  qasıq  yırtıqlarında  seçim  əməliyyatı  hesab 
edilir [91, 149, 171, 187, 219].  
İkitərəfli  və  çoxsaylı  yırtıqlarla  digər  qarın  əməliyyatlarının  (simultan)  laparo-
skopik yerinə yetirilməsi bu gün heç kimi təəcübləndirmir.  
Postoperasion yırtıqların alloplastikasında 3 variant istifadə edilir: protezin apo-
nevrozüstü yerləşdirilməsi ilə (“on lay”) kombinə olunmuş plastika; protezin əzələaltı 
(“sub lay”) və ya peritonönü (“in lay”) yerləşdirilməsi və qarın divarının defektinin 
sintetik materialla qapadılması ilə kombinə olunmuş plastika [34, 124, 146, 193]. Yır-
tıq qapısının kənarlarının bir-birinə yaxınlaşdırılmaqla tikilməsi və tikiş xəttinin pro-
tezlə bərkidilməsi əməliyyatı xeyli geniş yayılmışdır. Lakin böyük və giqant yırtıqlar-
da bu metodika atenzion plastika prinsiplərinə ziddir, qarındaxili təzyiqin əhəmiyyətli 
yüksəlişinə və tikiş tutmazlğına görə residivlə yekunlaşır [4, 48, 124, 206]. Protezləş-
dirici  materialın aponevrozüstü yerləşdirilməsi zamanı dərinin və dərialtı toxumanın 
geniş mobilizasiyası tələb olunur. Nəticədə toxumaların qan təchizatı, venoz qanın və 
limfanın axını pozulur, uzunmüddətli davamlı eksudasiya baş verir, seroma formala-
şır, dərialtı toxuma nekrozlaşır, və nəhayət irinli-iltihabi ağırlaşmalar inkişaf edir [5, 
123, 132]. 
Ədəbiyyat məlumatlarına görə əksər müəlliflər protezin əzələaltı və ya peritonun 
önündə  yerləşdirilməsi  və  qarın  divarının  defektinin  sintetik  materialla  qapadılması 
ilə kombinə olunmuş plastikanı daha çox istifadə edirlər. Yırtıq qapısı parietal periton 
və ya düz əzələlərin arxa yatağı hesabına qapadılır, onun üzərindən implantat qoyulur 
və  sonuncu  qarının  ön  divarının  fassial  strukturlarına  tikilir.  Aponevrozun  parçaları 
isə  protezin  üzərindən  bir-birinə  tikilir.  Texniki  cəhətdən  bu  üsul  mürəkkəb  olsa  da 
seromaların, digər  ağırlaşmaların  əmələgəlmə  tezliyi  azdır. Lakin böyük, çox böyük 
və giqant yırtıqlarda bu üsulun tətbiqi mümkünsüzdür. Bu hallarda protez sadəcə so-

---

 
 
 
24 
rulmayan  saplarla  perimetr  boyunca  yırtıq  qapısının  kənarlarına  tiklir, qapı  daraldıl-
mır. Bu əməliyyatdan sonra seromaların və başqa ağırlaşmaların inkişaf riski yüksək 
olur. Ona görə də protezüstü sahənin aktiv drenləşdirilməsi tövsiyə edilir [131]. Сеи-
дов Ф.В. (2007) aktiv drenaj istifadəsini məqsədəmüvafiq hesab etmir. Bu müəllif er-
kən  postoperasion  dövrdə  ardıcıl  USM    ilə  kiçik  ölçülü  seromaların  diaqnostikasını 
və zərurət yarandıqda punksion boşaldılmasını təklif edir. Bir neçə punksiyadan sonra 
seromaların inkişafının və onların ağırlaşmalarının qarşısı alınır [131, 132]. 
Ötən əsrin sonlarından başlayaraq praktik təcrübənin zənginləşməsi hesabına bir 
çox cərrahlar sintetik torların peritonönü yerləşdirilməsi metodlarının istifadəsinə üs-
tünlük verdilər [28, 89, 109, 157, 223] 
Son  illərdə  protezin  ekstraperitoneal  yolla  peritonönü  sahədə  yerləşdirilməsinin  
tərəfdarları  artmaqdadır. Hasson  metodikası ilə  qarın divarına  troakar  yerləşdirildik-
dən sonra peritonönü sahənin karbon qazı (pnevmoseparasiyası) və fizioloji məhlulla 
ayrılması  (hidroseparasiyası)  aparılır.  "Visiport"  troakarının  yaradılması  peritonönü 
sahəyə, yırtıq nahiyəsinə giriş problemini demək olar ki, tamamilə aradan qaldırmış-
dır. 45
0
-li laparoskopun nəzarəti altında yırtıq kisəsi iti və küt üsullarla ətraf toxuma-
lardan,  bitişmələrdən  ayrılır,  möhtəviyyat  qarın  boşluğuna  düzəldilir,  kisə  dibindən 
bağlanır və ya endostepplerlə tikilir, kəsilir. Sonda defekt nahiyəsinə sintetik tor qo-
yulur  və  fiksatorla  defektin  kənarlarına  sancaqlanır.  Mc  Kernan  J.  B.,  Laws  H.  L.  
(1993) tərəfindən təklif edilmiş bu üsul hazırda total ekstraperitoneal  plastika (TEP) 
adlandırılır [235]. 
TEP zamanı torun yerləşdirilməsinin asanlaşdırılması üçün Himpens J., Cadiere 
G.B., Bruyns J.A. (1994). burulmuş torun nitinolla bağlanmasını təklif etmişdir [208]. 
Toxuma mayesi ilə təmasdan sonra nitinol açılır, tor əvvəldən verilmiş formasını alır 
və  defekt  sahəsini  etibarlı  qapayır.  Popp  L.W.  et  al.  (1993),    Phillips  E.H.  et  al. 
(1993), Brown R.B. (1994) və b. müəlliflər qarın boşluğunun açılmamasını, təbii ki, 
qarın  boşluğu  tərəfdən  ağırlaşmaların  olmamasını  TEP-nın  üstünlüklərindən  hesab 
edirlər  [183,  254,  257].  Qarın  divarının  ikitərəfli  (qasıq,  bud)  yırtıqları  zamanı  da 
TEP  istifadəsi  daha  məqsədə  müvafiqdir.  Lakin,  bu  üsul  texniki  çətinlikləri,  icra 

---

 
 
 
25 
müddətnin  çox  olması  ilə  seçilir.  Digər  tərəfdən  simultan  qarın  əməliyyatlarının 
icrasına göstəriş olduqda o, TAP-la əvəz edilməlidir.  
Hər  2  plastika üsulunda  protezin  metal  (titan) sancaqlarla  fiksasiyası xeyli po-
pulyardır.  Lakin  titan  sancaqlarla  fiksasiya  zamanı  damarların  və  sinirlərin  zədələn-
məsi  ehtimalı  yüksəkdir  [146,  173].  Campos  L.,  Sipes  E.  (1993)  öncədən  protezin 
kənarlarında deşik açmaqla titan sancaqların fiksasiyası nöqtələrini müəyyənləşdirir-
lər [187]. Rosenthal D. və Franklin M.E. (1997) fiksasiya məqsədi ilə adi tikişi daha 
məqsədə  müvafiq  hesab  edirlər  [264].  Hawasli  A.  (1992)  göbələkşəkilli  sintetik 
protezə  üstünlük  verir.  Protezin  göbələk  hissəsi  yırtıq  qapısını  doldurur  və 
implantatın fiksasiyasına zərurət yaranmır [204].  
Hoffman H. və Traverso V. (1999) 204 endoskopik TEP əməliyyatından sonra 1 
xəstədə  42  ay  müddətində  residiv  meydana  çıxmasını  müşahidə  etmişdir.  Riyazi 
proqnozlaşdırma üsullarına istinad etməklə bu müəllif 25 il ərzində residivlərin tezli-
yinin 1%-dən çox olmayacağı ehtimalını irəli sürmüşdür [206].  
Digər müəlliflərə görə endoskopik TEP-dən sonra irinli ağırlaşmalar 1-5,9% hal-
larda rast gəlir [57, 105, 107, 185, 201, 210, 225, 230]. 
Ger R. (1991) 450 laparoskopik TAP əməliyyatından sonra xəstələri 6 aydan 30 
aya qədər müşahidə etmişdir. Yalnız ilk 50 əməliyyatdan sonra 3 xəstədə residiv baş 
vermişdir.  Yalnız  1  xəstədə  açıq  əməliyyata  konversiya  həyata  keçirilmişdir.  Xəs-
tələrin  90%-i  əməliyyat  günü  evə  buraxılmışdır.  Əməliyyatdan  sonra  361  xəstədə 
ağrılar olmamış və ya minimal səviyyədə olmuşdur. 3-10-cu günlərdə xəstələrin əksər 
hissəsi əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Yalnız 1 xəstədə troakar yarasının irinləməsi, 
xayalığın psevdoseroması (6 xəstədə), dərialtı və dərin hematomalar (5), 12 mm-lik 
troakar yerində yırtıq əmələ gəlməsi (1) və xroniki postoperasion ağrılar (3) xəstədə 
rast gəlmişdir [200].   
Phillips E.H. et al. (1995) 2559 xəstədə müxtəlif üsullarla yerinə yetirilmiş 3229 
endovideocərrahi  hernioplastika  əməliyyatlarının  nəticələrini  təhlil  etmişdir.  1553 
xəstədə 1994 (60%) endovideoskopik TEP, 367 xəstədə isə 578 (18%) laparoskopik 
TAP  əməliyyatları  aparılmışdır  [253].  Digər  metodikalardan:  intraperitoneal 

---