AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI TƏHSIL NAZIRLIYI
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT IQTISAD UNIVERSITETI
Fakultə : «Əmtəəşünaslıq»
Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
B U R A X I L I Ş I Ş I
Mövzu: Gön xammalının kimyəvi tərkibinin təhlili
Işin rəhbəri: dos. Nağıyev Z.M.
Tələbə: Sultanov Asif Yusif
Bölmə: azərbaycan
Qrup:2322
«Təsdiq edirəm»
Kafedra müdiri :__________ prof.Ə.P.HƏSƏNOV
B A K I 2015
2
MÜNDƏRICAT
GIRIŞ
3
I. Gön xammallarının növləri və xassələri haqqında ümumi məlumat
5
II. Dərilərin mikroquruluşu və topoqrafiyası
10
III. Dərilərin konservləşdirilməsi və onun xammalın xassələrinə təsiri
17
IV. Dərilərin kimyəvi tərkibi və tədqiqi üsulları
24
V. Gön xammalının sortlaşdırılması və keyfiyyətinin
qiymətləndirilməsi
29
VI. Dərilərin tərkibindəki rütubətin miqdarının təyini
33
VII. Gön materiallarının tərkibindəki zülali maddələrin miqdarının
təyini
41
NƏTICƏ VƏ TƏKLIFLƏR
45
ƏDƏBIYYAT
47
3
GIRIŞ
Gön istehsalı üçün əsas xammal müxtəlif heyvanların dərisi sayılır. Gön
yarımfabrikatlarının istehlak xassələri, ilk növbədə onun hazırlanmasına sərf edilən
dəri xammalından çox asılıdır. Gön istehsalında müxtəlif növ heyvan cinslərinin
dərisindən istifadə edilir ki, bunların da hər birisinin özlərinə məxsus kimyəvi
tərkibi vardır.
Bildiyimiz kimi, gön istehsalı ən qədim istehsal növlərindən biridir. Illər
keçdikcə bu sənət növü tədricən təkmilləşdirilmiş kustar növündən iri sənaye
istehsalı növünə çevrilmişdir. Belə ki, son dövrlərdə, xüsusilə keçmiş SSRI
məkanında gön sənayesi ən yüksək inkişaf etmiş sənaye sahələrindən birinə
çevrilmişdir. Gön istehsalında yeni növ materiallardan, xammaldan, texnoloji
avadanlıqlardan, ən yeni texnologiyadan istifadə edilməklə yüksək keyfiyyətli gön
istehsalı mənimsənilmişdi. Hətta böyük gön emalı müəssisələri tikilib istifadəyə
verilmişdi. Belə zavodlar bizim respublikamızda da fəaliyyətdə olmuşdur.
Gön sənayesinin inkişafında yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin də böyük rolu
vardır. Bu baxımdan, hazırda müxtəlif tədris müəssisələrində bu sahədə çalışacaq
mütəxəssis kadrları hazırlanır, Mərkəzi Elmi Tədqiqat Gön ayaqqabı Sənayesi
Institutu, onun filialları fəaliyyət göstərir. Çünki gön sənayesində xüsusi hazırlığı
olan, professional təcrübəyə malik olan, müasir avadanlıqları idarə edən,
avtomatlaşdırma sistemindən dərin biliyə malik olan, gön xammalının
konservləşdirilməsi mərhələsində aparılan əməliyyatları yaxşı bilən, tədarük
olunan gön xammalının keyfiyyətcə qəbulunu başa çatdıran, habelə istər xammalın
və istərsə də emal olunan gön yarımfabrikatlarının kimyəvi tərkibi və xassələrinə
bələd olan işçilər olmalıdır.
Eyni zamanda mükəmməl tədqiqat metodikaları, dərsliklər, hər bir prosesin
qaydalarını, ardıcıllığını, proseslərin aparılması rejimini özündə əks etdirən
sənədlərin
mövcudluğu
hazırlanan
yarımfabrikatların
keyfiyyətinin
yüksəldilməsinə şərait yaratmış olar. Çünki metodika əsasında texnoloji qaydalar
işlənib hazırlanır.
4
Habelə istər xammalın və istərsə də gön yarımfabrikatlarının tədqiqi üçün
tədqiqat laboratoriyaların olması da çox vacibdir. Bununla yanaşı, gön xammalının
və hazır gönlərin emalında istifadə olunan metodiki qaydaların dövri olaraq
yenidən baxılması da çox vacibdir. Ən vacibi isə gön xammalının və ya gön
yarımfabrikatlarının kimyəvi tərkibinin tədqiqi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Odur
ki, hazırki tədqiqat işi də belə bir vacib problemlərə həsr olunmuşdur.
Hazırkı buraxılış işində əsas məqsəd gön xammalının quruluşunun, kimyəvi
tərkibinin, konservləşdirilmiş xammalın keyfiyyətinin, hətta yarımfabrikatların
bəzi kimyəvi tərkib göstəricilərinin təhlilinə həsr olunmuşdur.
5
I. GÖN XAMMALININ NÖVLƏRI VƏ XASSƏLƏRI HAQQINDA ÜMUMI
MƏLUMAT
Gön xammalı dedikdə, müxtəlif heyvanların dərisi olub, gön istehsalı üçün
yararlı olan xammal kimi başa düşülür. Bildiyimiz kimi, bəslənmə şəraitindən asılı
olaraq heyvanlar ev təsərrüfatında və çöl şəraitində yaşayan heyvan cinslərinə
ayrılır. Bu baxımdan, heyvanın növündən və konservləşdirilməməsi əlamətlərindən
asılı olaraq mütəxəssislər gön xammalını xırda, iri, donuz, maral, los, dəniz
heyvanları (vəhşi) dərilərinə, balıq dərisinə, sürünənlər və quş dərilərinə ayırırlar.
Bir qayda olaraq, gön istehsalı üçün əsas xammal qaramal, donuz, qoyun,
keçi, at dəriləri, az miqdarda maral, dəvə, az miqdarda isə vəhşi və dəniz
heyvanlarının dəriləri, şimal marallarının, vəhşi keçinin, qabanın, suitinin, dəniz
pişiyinin dəriləri sayılır.
Qeyd edildiyi kimi, iribuynuzlu heyvan dəriləri heyvanın yaşından asılı
olaraq xırda və iri dəri xammalına ayrılır (cədvəl 1).
Cədvəl 1.
Gön xammalının
növləri
Heyvanın növü
Yeni soyulmuş
dərinin çəkisi, kq
Təzə dərinin sahəsi,
dm
2
-la
Xırda xammallar
Bu doğulmamış və
yaxud
ölü
halda
doğulmuş buzov və
dayça
Çəkisindən asılı
olaraq
Sahəsindən asılı
olaraq
Südəmər
Yenicə
doğulmuş
südəmər buzov
----"----
----"----
Iri buzov dərisi
Bitki ilə qidalanan
10 kq-dək
----"----
Daylaq dərisi
Daylaq
10 kq-dək
----"----
Dayça dərisi
Südlə yemlənən bir
yaşadək dayça
5 kq-dək
----"----
Qulan dərisi
Bir
yaşdan
işlək
yaşadək
5 kq-dan 10 kq-dək
----"----
Keçi dəriləri
Ev və vəhşi keçisi
Çəkisindən asılı
olaraq
----"----
Qoyun dəriləri
Dişi və erkək qoyun
növləri
----"----
----"----
Iri xammallar
Polukojnik
Yaşı 1,5 il olan dana
10 kq-dan 13 kq-dək
Sahəsindən
asılı
olaraq
Cöngə dəriləri
Yaşı 1,5 ildən 2 ilədək
olan
13 kq-dan 17 kq-dək
----"----