Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti

378 
 
Kimyanın məktəbdə öyrənilməsi mərhələləri – predmetin ən vacib öyrənilmə 
hədləri. Məktəbin quruluşundan asılıdır. Hazırlıq  mərhələsi, əsas məktəbdə kimyanın 
tədrisi, ixtisas məktəbində kimyanın tədrisi mərhələlərindən ibarətdir. 
Kimyəvi  tədris  dili  –  verilmiş  tədris  müəssisəsində  təhsil  prosesinin  həyata 
keçirildiyi dil (yəni dərsdə  müəllimlə şagirdlərin  ünsiyyət dili, təhsil proqramlarının, 
dərsliklərin və b. dili). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

379 
 
İSTIFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Ə.N.Xəlilov,  Ə.T.Əzizov.  Kimya  tədrisi  üsulu  praktikumu.  “Bakı 
Universiteti nəşriyyatı”, 2008, 184 s.   
2.
 
C.İ.Zülfüqarlı.  Qeyri-üzvi  kimya  praktikumu,  “Maarif”  nəşriyyatı,  Bakı, 
1979,282 s. 
3.
 
Ə.B.Əliyev.  Ümumi  və  qeyri-üzvi  kimya  praktikumu.  “Maarif”  nəşriyyatı, 
Bakı,1989, 332 s. 
4.
 
Ə.B.Əliyev. Ümumi kimya praktikumu. Bakı, Təhsil, 2013, 312 s. 
5.
 
Ə.N.Qurbanov,  A.Z.Məmmədova  və  b.Ümumi  və  qeyri-üzvi  kimya 
praktikumu, Bakı, 2010, 251 s. 
6.
 
R.Y.  Əliyev,  Ə.T.  Əzizov.  Kimyanın  tədrisi  metodikası,  II  hissə,  Bakı, 
2006, 393 s.      
7.
 
R.Y.Əliyev,  Ə.T.Əzizov.  Kimyanın  tədrisi  metodikası.  “Bakı  Universiteti 
nəşriyyatı,” I hissə, 2005, 368 s. 
8.
 
V.Abbasov, R. Əliyev, A. Əliyev və başqaları. Kimya, VIII-IX siniflər üçün 
dərslik, Bakı, 2009, 143, 175 s. 
9.
 
A.H. Əliyev. VIII sinifdə kimyanın tədrisi, Bakı, “Mütərcim”, 2006, 133s. 
10.
 
A.H.Əliyev. IX sinifdə kimyanın tədrisi, Bakı, “Mütərcim”, 2009. 
11.
 
A.H.Əliyev. X-XI siniflərdə kimyanın tədrisi, Bakı, “Mütərcim”, 2011, 264 
s. 
12.
 
M.M.Abbasov, A,H.Əliyev. Kimya. 7-ci sinif, müəlim üçün metodik vəsait, 
Bakı, “Aspoliqraf”, 2014, 88 s     
13.
 
M.M.Abbasov, 
V.M.Abbasov 
və 
başqaları.  Kimya.  Ümumtəhsil 
məktəblərinin 7-ci sinfi üçün dərslik. Bakı, “Aspoliqraf”, 2014, 96 s. 
14.
 
Azərbaycan  Respublikasının  təhsil  sahəsində  İslahat  proqramı.  Bakı, 
Çaşıoğlu, 1999.           

---

380 
 
15.
 
Azərbaycan 
Respublikasının 
təhsil 
sahəsində 
islahat 
Proqramı. 
Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-2004), I kitab. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005.      
16.
 
Ümumtəhsil sistemində dərslik siyasəti. Azərbaycanın təhsil siyasəti (1998-
2004), II kitab. Bakı, “Təhsil”2005.     
17.
 
Azərbaycanın  kurikulumunda  yeni  tədris  və  təlim  formalarına  doğru. 
Azərbaycan Respublikası Təhsil sektorunun inkişaf layihəsi (ingilis dilindən tərcümə) 
2006. 
18.
 
Azərbaycan Respublikası Konstitusiyası. Bakı, 1995 
19.
 
Təhsil  haqqında Azərbaycan Resbublikasının  Qanunu.”Kurikulum” jurnalı, 
2009,№ 4.  
20.
 
Abbasov  Ə.  Yeni  kurikulumların  səciyyəvi  xüsusiyyətləri.  Kurikulumların 
hazırlanması və tətbiqi məsələləri. “Kövsər” nəşriyatı, Bakı, 2008.    
21.
 
M.C.Mərdanov.  Azərbaycan  təhsil  sistemi:  real  vəziyyət,  problemlər  və 
islahat istiqamətləri. Bakı, “Təhsil”, 2005. 
22.
 
Ə.M.Abbasov.  Təhsil  islahatı  və  kurikulumların  hazırlanması  problemi. 
ARTPİ-nin “Elmi əsərləri”, Bakı, 2005. 
23.
 
A.O.Mehrabov. Azərbaycan təhsilinin  müasir problemləri. Bakı, Mütərcim, 
2007. 447 s.       
24.
 
A.Əhmədov.  Ümumi  təhsil  sistemində  kurikulum  islahatı:  real  nəticələrə 
doğru. “Kurikulum” jurnalı, 2008, №1. 
25.
 
İ.İsgəndərov.  Azərbaycan  umumtəhsil  sahəsində  islahatlar.  “Kurikulum 
jurnalı” 2010, №3.    
26.
 
Azərbaycan 
Respublikasında  ümumi  təhsilin  Konsepsiyası  (Milli 
Kurikulumu). “Kurikulum”  jurnalı, 2008  №1.      
27.
 
Ümumi 
təhsil 
pilləsinin 
dövlət 
standartları 
(kurikulumları). 
“Kurikulum”jurnalı. 2010, №3.    
28.
 
http://www.president.az/files/future_az.pdf
 

---

381 
 
29.
 
Azərbaycan  Respublikasında  təhsilin  inkişafı  üzrə  Dövlət  strategiyası. 
“Kurikulum” jurnalı, 2013, № 4, səh. 103-113. 
30.
 
Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün kimya fənni üzrə 
təhsil proqramı (kurikulumu). Bakı, 2013.    
31.
 
A.O.  Mehrabov,  Ə.M.  Abbasov,  Z.Z.  Zeynalov,  R.  Həsənov.  Pedaqoji 
texnologiyalar. Bakı, “Mütərcim”, 2006. 370 s.   
32.
 
A.Əliyev. Müasir pedaqoji texnologiyalar  və kimyanın tədrisində onlardan 
istifadənin metodikası. Bakı. 2009. 
33.
 
Ə.  Ağayev.  Yeni  təlim  metod  və  texnologiyalardan  istifadənin  nəzəri  və 
praktik məsələləri. ARTPİ-nin elmi əsərləri, Bakı. 2006.  
34.
 
Y. Kərimov. Təlim metodları, Bakı, 2007,  272 s. 
35.
 
B.  Əhmədov,  A.  Rzayev.  Pedaqogikadan  mühazirə  konspektləri,  Bakı, 
“Maarif”, 1998. 
36.
 
Z. Veysova. Fəal/interaktiv təlim. Bakı, 2007, 150 s. 
37.
 
A.Z. Məmmədova. Kimyanın tədrisində müasir təlim texnologiyaları. Bakı, 
2012. 
38.
 
A. 
Süleymanova. 
Fənn 
kurikulumlarında 
məzmun 
standartları. 
Kurikulumların hazırlanması və tətbiqi məsələləri. “Kövsər” nəşriyyatı, Bakı, 2008. 
39.
 
S.  Mənsimov  Dərsdə  şagirdlərin  idrak  fəallığının  yüksəldilməsi. 
“Kurikulum” jurnalı, 2008, № 2. 
40.
 
N.  Mehdiyeva  Yeni  fənn  kurikulumları  və  inteqrasiya.  Kurikulumların 
hazırlanması və tətbiqi məsələləri. Bakı, “Kövsər”, 2008. 
41.
 
A. Əhmədov, Ə. Abbasov Ümumi təhsildə inteqrasiya:  müasir  yanaşmalar. 
“Kurikulum” jurnalı, 2013, № 2. 
42.
 
http://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0nteqrasiya_(d%C9%99qiql%C9%99
%C5%9Fdirm%C9%99)
 
43.
 
Azərbaycan  Respublikasının  ümumi  təhsil  sistemində  qiymətləndirmə 
konsepsiyası. “Kurikulum” jurnalı, 2009, № 2 

---

382 
 
44.
 
Ümumtəhsil  məktəblərində  məktəbdaxili  qiymətləndirmənin  aparılması 
barədə təlimat. “Kurikulum” jurnalı, 2013, №2. 
45.
 
Q. Həsənov, S. Abbasova. Məktəb idarəçiliyində monitorinq, “Kurikulum”, 
2008, №3. 
46.
 
T.  Hacıyeva.  Məktəbdaxili  qiymətləndirmədə  istifadə  olunan  üsul  və 
vasitələr. “Kurikulum jurnalı”, 2010, № 4.    
47.
 
T.Hacıyeva. 
Məktəbdaxili 
qiymətləndirmənin 
aparılması 
yolları, 
“Kurikulum” jurnalı. 2009. № 3 
48.
 
E. Bəylərov Şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsində yeni yanaşmalara 
dair. “Kurikulum” jurnalı, 2011, № 2.      
49.
 
T.  Hacıyeva  PİSA-  2009  Beynəlxalq  tədqiqatının  nəticələri  haqqında. 
“Kurikulum” jurnalı, 2011, № 1.       
50.
 
T.  Hacıyeva  PİSA  Beynəlxalq  Qiymətləndirmə  proqramı  haqqında. 
“Kurikulm” jurnalı, 2010, №2.           
51.
 
A.Bədəlov.  Kompüter  texnologiyasının  kimya  tədrisində  istifadəsi,  Kimya 
məktəbdə, № 1 (9), 2005, s. 51.    
52.
 
В.Н.  Верховский,  А.Д.  Смирнов.  Техника  химического  эксперимента: 
М., Просвешение т. 1, 1973, М., т. 2, 1975. 
53.
 
А. А. Грабецки, Т.С. Назарова. Kабинет химии.М., Просвeшение, 1983. 
54.
 
Т.С.  Назарова  и  другие.  Химический  эксперимент  в  школе.  М.,  1987, 
240 с. 
55.
 
Н.А.  Заграничная,  Р.Г.  Иванова.  Современные  подходы  к  обучению 
химии. Химия в щколе , №2, стр. 10-15, 2010. 
56.
 
В.С. Полосин, В.Г. Прокопенко. Практикум по методике преподавания 
химии. М., 1989, 224 с.  
57.
 
П.И.  Беспалов,  Т.А.  Боровских,  М.Д.  Трухина,  Г.М.  Чернобелская. 
Практикум по методике обучения химии в средней школе. М., Дрофа, 2007, 222 
с. 

---

383 
 
58.
 
Л.Г.  Трусев.  Использование  алгоритмических  преписаний  при 
составлении типових расчетных задач. "Химия в школе" №4, 1984    
59.
 
Г.И.Штремплер, А.И.Хохлова. Методика решения расчетных задач по 
химии. 8-11 кл.-М.: Просвещение, 2000.   
60.
 
О.С.Зайцев.  «Практическая  методика  обучения  химии  в  средней  и 
высшей школе». Учебник. М. Изд. КАРТЭК. 2012-470с. 
61.
 
Г.  М.  Чернобельская.  Методика  обучения  химии  в  средней  щколе. 
М.,2000, 336c. 
62.
 
С.С.  Kосмодемьянская,  С.И.  Гильманшина.  Методика  обучения 
химии. Kазан 2011 . 
63.
 
Под. ред. В.С.Кукушина. Педагогические технологии, М. 2002. 
64.
 
Н.С.  Павлова.  «Обучающие  игры  на  уроках  химии»//Химия  в  школе, 
2000- 6-стр.35 
65.
 
Г.К. Селевко. Технологические подход к образовании. М. 2000. 
66.
 
Н.В.Безухова.  Портфолио  как  система  инновационной  оценки. 
Гимназия г. Сызрани, 2007. 
67.
 
А.А.  Журин.  Работа  на  компьютере:  Практическое  руководство  для 
начинающих пользователей. – М.: Лист Нью, 2002 
68.
 
Bloom  B.  S.,  Max  D.Engelhart,  Edvard  J.Frust.,  Walker  H.Hill.,  David 
R.Krathwol  Taxonomu  of  educational  objectives.  The  classification  of  educational 
goals. Handbook I: Cognitive domain. New York, David McKay 1956. 
69.
 
Krathwohl  David  R.,  Benjamen  S.Bloom,  Brtarn  B.Masia.  Taxonomy  of 
educational objectives. The classification of educational goals. Handbook II: Afective 
domain. New York, David McKay 1964. 
70.
 
Gronland  N.  Writing  instructional  obyectives  for  teaching  and  assessment. 
2004, Pearson Prentice Hall. 
71.
 
Moore,  Kenneth  D.  Classification  teaching  skills.  2-nd  ed.  New  York, 
McCraw Hill, 1992. 

---

384 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
ÖN SÖZ ..................................................................................................................... 3 
I FƏSİL ...................................................................................................................... 5 
KİMYA EKSPERİMENTİNİN TEXNİKASI VƏ METODİKASININ ÜMUMİ 
MƏSƏLƏLƏRİ ......................................................................................................... 5 
1.1.Kimya eksperimentinin texnikası və metodikası üzrə laborator kursunun vəzifələri
 .................................................................................................................................... 5 
1.1.1. Laborator məşğələlərinin təşkili və keçirilməsi metodikası. ............................... 6 
1.1.2. Praktiki məşğələlərin təşkili və keçirilməsi metodikası ...................................... 8 
1.1.3. Eksperimental məsələlərin həlli ....................................................................... 10 
1.1.4. Kimya laboratoriyasında  işləyərkən təhlükəsizlik qaydaları ........................... 13 
1.2. Məktəb kimya kabinetinin təşkili, təchizi ........................................................... 15 
II FƏSİL .................................................................................................................. 41 
KİMYA TƏLİMİNİN PLANLAŞDIRILMASI ..................................................... 41 
2.1.Müasir planlaşdırma növləri və fəal dərsin planlaşdırılması ................................ 41 
2.2. Kimyadan dərslərin təhlilinin aparılması metodikası .......................................... 50 
2.2.1. Kimyadan dərsin bütövlükdə təhlilinin təqribi sxemi ....................................... 50 
2.2.2. Kimya dərsinin özünütəhlil sxemi ................................................................... 54 
2.2.3. Kimyadan praktiki məşğələnin təhlili sxemi .................................................... 56 
III FƏSİL ................................................................................................................. 58 
MƏKTƏB KİMYA KURSUNUN ƏSAS BÖLMƏLƏRİ VƏ MÖVZULARI  
ÜZRƏ KİMYA EKSPERİMENTİ ......................................................................... 58 
3.1. Kimyanın ilk anlayışları və qanunlarının öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti
 .................................................................................................................................. 58 
3.2. Oksigen, hidrogen, su və məhlulların öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti .. 70 
3.3. Qeyri-üzvi maddələrin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti. ........................ 88 
3.4.  Kimyəvi reaksiyaların sürəti, oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları və  elektrolitik 
dissosiasiyanın öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti. .......................................... 97 
3.5. Metalların öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti .......................................... 105 
3.6. Halogenlərin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti...................................... 121 
3.7.  Kükürd və onun birləşmələrinin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti ....... 132 

---

385 
 
3.8. Azot, fosfor və onların birləşmələrinin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti
 ................................................................................................................................ 138 
3.9.  Karbon, silisium və onların birləşmələrinin öyrədilməsi zamanı kimya 
eksperimenti. ........................................................................................................... 149 
3.10. Karbohidrogenlərin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti. ........................ 156 
3.11. Oksigenli üzvi birləşmələrin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti. ........... 159 
3.12. Azotlu üzvi birləşmələr və polimerlərin öyrədilməsi zamanı kimya eksperimenti
 ................................................................................................................................ 166 
IV FƏSİL ............................................................................................................... 172 
MƏSƏLƏ HƏLLİNİN ÖYRƏDİLMƏSİ METODİKASI VƏ KOMPÜTERDƏN 
İSTİFADƏ ............................................................................................................. 172 
4.1. Məsələlərin qruplaşdırılması............................................................................. 172 
4.1.1. Məsələ həllinin müxtəlif üsulları ................................................................... 173 
4.1.2.Tədrisin  müxtəlif mərhələlərində məsələ həllindən istifadə ........................... 179 
4.2. Məktəb kimya kabinetində  kompüterdən istifadə ............................................. 188 
V FƏSİL ................................................................................................................. 195 
AZƏRBAYCAN TƏHSİLİ MÜASİR MƏRHƏLƏDƏ ....................................... 195 
5.1. Təhsil islahatı proqramı və onun mərhələləri. ................................................... 195 
5.2. Müasir təhsilin əsas prinsipləri ......................................................................... 199 
5.3.  Kurikulum islahatı. .......................................................................................... 202 
5.3.1. Kurikulum anlayışı  və  kurikulumların növləri. ............................................ 202 
5.3.2. Fənn kurikulumlarının səciyyəvi səhətləri. .................................................... 207 
5.3.3. Fənn kurikulumlarında məzmun standartları .................................................. 214 
5.3.4. Biliyin kateqoriyaları  və fəaliyyətin xüsusiyyələri. ....................................... 216 
5.4. Kimya fənni kurikulumunun məzmunu və quruluşu ......................................... 228 
5.4. 1. Kimya fənni kurikulumunun inteqrativ xarakteri .......................................... 250 
5.4.2. Müasir planlaşdırma növləri .......................................................................... 254 
5.4.3. Kimyadan dərsin planlaşdırılması və keçirilməsi metodikasi ......................... 256 
5.4.4.  Kimyadan təlim nəticələrinin yoxlanılması və qiymətləndirilməsi ................ 260 
5.4.5. Müasir qiymətləndirmə sistemi ...................................................................... 265 
5.4.6. Pedaqoji texnologiyalar ................................................................................. 274 
VI FƏSİL. .............................................................................................................. 283 
TƏLİM STRATEGİYALARI .............................................................................. 283 

---

386 
 
6.1.Təlim prosesi və onun təşkili prinsipləri ............................................................ 284 
6.2. Fəal/interaktiv təlimin mahiyyəti ...................................................................... 285 
6.2.1. Fəal təlimin əsas xüsusiyyətləri və mexanizmləri .......................................... 289 
6.2.2. Fəal dərsin mərhələləri .................................................................................. 290 
6.2.3. Öyrədici mühitin növləri. ............................................................................... 296 
6.2.4. Fəal dərsin planlaşdırılması ........................................................................... 298 
6.2.5.Təlimin təşkili formaları ................................................................................. 307 
6.2.6. Fəal/interaktiv təlimin metod və texnikaları. .................................................. 310 
6.2.7.  Kimyanın tədrisində fəal təlimin üsullarının tətbiqi imkanları ...................... 324 
6.2.8. Kimyadan fəal təlim üsullarının tətbiqinə aid dərs nümunələri ...................... 329 
VII FƏSİL .............................................................................................................. 352 
MÜASİR KİMYA MÜƏLLİMİNİN PEŞƏKAR HAZIRLIĞINA QOYULAN 
TƏLƏBLƏR, ONUN FUNKSİYA VƏ VƏZİFƏLƏRİ ....................................... 352 
7.1. Müasir kimya müəlliminin funksiya və vəzifələri ............................................. 352 
7.2. Müəllimlərin etik davranış qaydaları ................................................................ 356 
TEZARUS.............................................................................................................. 366 
İSTIFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT ................................................................... 379