521
uşaqların təhsil hüququnun yerinə yetirilməsi, belə kateqo-
riyadan olan uşaqların hamısı üçün bərabər təhsilalma şəraitinin
yaradılması, inteqrasiyalı (inkluziv) təlimə keçidin reallaşdırıl-
ması, təhsil müəssisələrində bütün uşaqların təhsili üçün bərabər
imkanların yaradılması, dövlət himayəsində olan uşaqların sosial
müdafiəsinin gücləndirilməsi, müvafiq klassifikasiyaya uyğun
olaraq bütün kateqoriyadan olan xüsusi qayğıya ehtiyacı olan
uşaqların ölkə üzrə qeydiyyatının aparılması və təhsilə cəlb edil-
məsi, xüsusi təhsil müəssisələrinin maddi-texniki və tədris baza-
sının müasir standartlara uyğunlaşdırılması və digər məsələlər öz
əksini tapır.
İnstitut (ali məktəb) – müstəqil və ya universitetlərin struktur bölməsi
olaraq, konkret ixtisaslar üzrə ali təhsilli mütəxəssis hazırlığını
və əlavə təhsil proqramlarını həyata keçirən, tətbiqi tədqiqatlar
aparan ali təhsil müəssisəsidir.
İnsayt – problemin həlli prosesində onun həllinin gözlənilmədən tapıl-
masına deyilir.
İnterpretasiya – mənanın izah edilməsi prosesidir.
İntellekt – (latınca intelectus – dərketmə, dərrakə, anlama) – fərdin əqli
qabiliyyətinin nisbətən sabit strukturuna deyilir. Müasir psi-
xologiyada intellektin strukturu müxtəlif aspektlərdə öyrənilir.
İradə – insanın işin icrası prosesində çətinlikləri şüurlu surətdə dəf et-
məsi prosesidir. Fəallığın təmin olunmasında xüsusi əhəmiyyətə
malikdir.
İstedad – 1) fəaliyyəti müvəffəqiyyətlə icra etmək imkanı verən qabi-
liyyətlərin keyfiyyətcə özünəməxsus uzlaşmasına deyilir;
2) ümumi qabiliyyətlər və intellekt anlamlarının sinonimi kimi
də işlədilir.
İxtisas – müvafiq təhsil sənədində təsbit olunan peşə, bir peşə daxilində
fəaliyyət növüdür.
Kampus – müvafiq maddi-texniki bazaya və infrastruktura malik təhsil
kompleksidir (şəhərciyidir).
Keyfiyyət araşdırması – Antropologiya və digər sosial elmlərdən
götürülmüş, müşahidə və müsahibə kimi üsullardan müntəzəm
istifadə etməklə həyata keçirilən tədqiqatdır. Yaxın vaxtlara qə-
dər təhsil sahəsində yerinə yetirilən tədqiqatların əksəriyyəti kə-
miyyətin aşkar edilməsinə yönəldilirdi. Bəzi tədqiqatçılar indi
keyfiyyətin müəyyən edilməsinə xidmət edən üsullardan istifadə
edirlər, onların fikrincə, statistik proseslər pedaqoji hadisələrin
mahiyyətini dərk etməyə imkan vermir.
522
Kollec – orta ixtisas proqramları əsasında təhsil xidmətləri göstərən və
subbakalavr peşə-ixtisas dərəcəsi vermək hüququ olan təhsil
müəssisəsidir.
Konservatoriya – musiqi sahəsi üzrə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər
hazırlayan ali təhsil müəssisəsidir.
Konvergent təfəkkür – məntiqi, ardıcıl, xətti təfəkkürdür.
Kontent analiz – müxtəlif mətnlərin öyrənilməsi metodu olub, onların
özünəməxsus xüsusiyyətlərini (məlumatın janrını, adamların
qarşılıqlı təsirinin növlərinin və s.) açıqlamaq və qiymətlən-
dirmək imkanı verir.
Koqnitiv – (latınca koqnito) – bilik, idrak deməkdir.
Kəmiyyət araşdırması – ənənəvi elmi yanaşma olub, klassik eksperiment
vasitəsilə, müxtəlif yanaşmaların səmərəliliyini müqayisə etmək
üçün statistik əməliyyatlardan istifadə etməklə yerinə yetirilən
tədqiqatdır. Bəzi tədqiqatçılar bu yanaşmanı məhdud hesab edir
və keyfiyyətyönümlü araşdırmalardan daha çox istifadə edirlər.
Konstruktivizm – öz mahiyyətinə görə konstruktivizm bilik və öyrənmə
haqqında elə nəzəriyyə qrupuna aiddir ki, onun həlledici prin-
sipini biliyin yeni ideyaların əvvəlki biliklərlə sintezinin əsasın-
da yaradılması təşkil edir. Bu o deməkdir ki, bilik passiv şəkildə
əldə edilmir, o, insanın həyat təcrübəsi əsasında yaranır. Bu,
insanların necə öyrənməsi haqqında tədqiqata əsaslanan təlim
yanaşmasıdır.
Qabiliyyətlər – insanın elə psixoloji xüsusiyyətləridir ki, onlardan asılı
olaraq bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmək işində mü-
vəffəqiyyət əldə edilir. Ancaq qabiliyyətlərin özü bilik, bacarıq
və vərdişlərin mövcudluğundan ibarət deyildir. Qabiliyyətlər
yalnız fəaliyyətdə, özü də həmin qabiliyyətlər olmadan icrası
qeyri-mümkün olan fəaliyyətdə aşkar olunur. Qabiliyyətlər şəx-
siyyətin fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri olub, müəyyən fəaliyyətin
müvəffəqiyyətlə icrasına imkan yaradır və həmin fəaliyyət üçün
zəruri sayılan bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələnmə dinamika-
sındakı fərqləri meydana çıxarır. Qabiliyyətin ən yüksək inkişaf
mərhələsi talant adlanır. Talant insana hər hansı mürəkkəb əmək
fəaliyyətini müstəqil, müvəffəqiyyətlə və orijinal surətdə icra
etməyə imkan verən qabiliyyətlər kompleksidir.
Qiymətləndirmə – şagirdlərin və ya müəllimlərin öyrənməsinin və
icrasının ölçülməsidir. Müxtəlif növ ənənəvi qiymətləndirmə va-
sitələrinə – minimum səriştə testləri, inkişafın izlənməsi testləri,
qabiliyyət testləri, müşahidə vasitələri, icra tapşırıqları və həqiqi
523
qiymətləndirmə daxildir. Qiymətləndirmədə hər hansı yanaş-
manın səmərəliliyi onun nə dərəcədə nəzərdə tutulan məqsədlərə
uyğun olmasından asılıdır.
Qeyri-formal təhsil – müxtəlif kurslarda, dərnəklərdə və fərdi
məşğələlərdə əldə edilən və dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə
müşayiət olunmayan təhsil formasıdır.
Lisenziya – təhsil fəaliyyətinə dövlət tərəfindən verilən xüsusi razılıqdır.
Lisey – ümumi və tam orta təhsil səviyyələrində istedadlı şagirdlər üçün
müvafiq təmayüllər üzrə təhsil xidmətləri göstərən ümumtəhsil
müəssisəsidir.
Magistratura – ali təhsilin ikinci səviyyəsidir.
Magistr – magistraturanı bitirmiş şəxslərə verilən ali-elmi-ixtisas
dərəcəsidir.
Mentor (rəhbər) – başqa bir insana yardım təklif edən nümunəvi şəxsdir.
Mentorun müvafiq sahə üzrə biliyi və təcrübəsi var və onu
rəhbərlik etdiyi şəxslə bölüşür.
Meta – yunan mənşəli prefiksdir. Müxtəlif mənalarda (haqqında, kənar,
vasitəsilə, sonra və s. mənalarda) açıqlanır. Psixologiyada
metakoqnitiv və ya metahafizə anlamlarına az təsadüf olunmur.
Metodologiya – idrak və gerçəkliyin dəyişdirilməsi metodları haqqında
təlim kimi, dünyagörüşü prinsiplərinin idrak prosesinə, ümu-
miyyətlə, mənəvi fəaliyyətə və praktikaya tətbiqi kimi anlaşıla
bilər. Həm də burada yalnız fəlsəfənin deyil, həmçinin konkret
elmi tədqiqatın metodları nəzərdə tutulur. Buna görə də,
metodologiyaya bəzən bu və ya digər elm çərçivəsində tətbiq
olunan müəyyən metodlar sistemi kimi tərif verirlər.
Mədəniyyət – tarixən dəyişən, sosial tələblərlə şərtlənən geniş anlayış
olub, konkret tarixi dövrün məhsulu, onun siyasi və iqtisadi
təsirinin nəticəsidir. O, insanın şüuru, psixikası və davranışı ilə
bağlı olmaqla yanaşı, həm də dövlətin və xalqın tarixi inkişafı ilə
sıx əlaqədədir.
Sosial fenomen və noumen olan mədəniyyət həyat və fəaliyyətin
müəyyən sahəsində onun keyfiyyətini ifadə edən kontekstual
anlamda da öz əksini tapır. İntellektual, siyasi, iqtisadi, etik, hü-
quqi, tibbi, ekoloji, idarəetmə mədəniyyəti, məişət mədəniyyəti,
sülh mədəniyyəti, gender mədəniyyəti, məsuliyyət mədəniyyəti
və s. mədəniyyətlər vardır.
Mənalı öyrənmə – şagirdin məktəbdə və gələcək peşə fəaliyyətində, şəxsi
və vətəndaş həyatında müvəffəqiyyət qazanması üçün zəruri
olan öyrənmədir. O, geniş bir anlayış olub əhəmiyyət kəsb edən
Dostları ilə paylaş: |