Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

---

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 
BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ 
 
 
 
 
 
 
ARİF MUSTAFAYEV 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
AZƏRBAYCANIN  
MADDİ MƏDƏNİYYƏT TARİXİ 
(etnoqrafik materiallar əsasında tipoloji tədqiqat) 
 
 
 
Bakı Dövlət Universitetinin
 
90 illik
 
yubileyinə ithaf olunur 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI  
«Bakı Universiteti» nəşriyyatı 
2009 

---

 
 
2
 
 
M 84 
 
Elmi məsləhətçi:  
akademik Abel Məhərrəmov 
akademik Rasim Əfəndiyev 
  
 
 
 
 
Redaktor:  
AMEA-nın müxbir üzvü  
Yaqub Mahmudov  
 
Rəyçilər:      
tarix elmləri doktoru Nərgiz Quliyeva  
  
   
tarix elmləri doktoru Tarix Dostiyev  
 
   tarix 
elmləri doktoru, professor Rafael Süleymanov  
 
   tarix 
elmləri namizədi, dosent Qəzənfər Rəcəbli  
tarix elmləri namizədi, dosent Kərəm Məmmədov  
 
 
 
 
 
M84 
A.H.Mustafayev. Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi (etnoqrafik materiallar 
əsasında tipoloji tədqiqat). Bakı: «Bakı Universiteti» nəşriyyatı, 2009,
 
420
 
səh. 
 
Monoqrafiya Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixinin etnotipoloji tədqiqinə həsr olun-
muşdur. Azərbaycanın tarixi etnoqrafiyasında bu sayaq tədqiqat ilk dəfə aparılır.  Əsərdə 
xalqımızın ötən nəsilləri tərəfindən yaradılmış maddi mədəni sərvətlərin tipoloji növləri ilkin 
olaraq tam və əhatəli şəkildə araşdırılmışdır. Maddi mədəniyyət nümunələri təkamülünün dərin 
qatlarını izləmək üçün əsərdə etnoqrafik faktlarla yanaşı, yeri gəldikcə, digər məxəzlərdən, 
xüsusilə arxeoloji, yazılı  mənbə, terminoloji, sənətşünaslıq məlumatlarından da istifadə olun-
muşdur. 
Əsər tarix, etnoqrafiya, mədəniyyətşünaslıq, arxeologiya, sənətşünaslıq və digər ix-
tisaslardan olan mütəxəssislər, tarixçi tələbələr, habelə Azərbaycan xalqının mədəni irsi ilə 
maraqlanan geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2009
011
)
07
(
658
011
0503020907
−
−
−
−
M
M
 
 
© «Bakı Universiteti» nəşriyyatı, 2009 

---

 
 
3
 
MÜƏLLİFDƏN 
 
Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixinin tipoloji baxımdan tədqiq olunması ideyası hələ 
keçən əsrin sonlarında meydana çıxmışdır. Elə bu niyyətlə də, Azərbaycan Respublikası Təhsil 
Nazirliyinin 1 fevral 1989-cu il tarixli 76 saylı  əmrinə  əsasən Bakı Dövlət Universiteti tarix 
fakültəsinin nəzdində onun struktur vahidi kimi Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixi elmi-
tədqiqat laboratoriyası təsis olunmuşdur. 
Belə bir elmi tədqiqat özəyinin yaradılması real həyati ehtiyacdan irəli gəlmişdir. Məlum 
olduğu kimi, XX əsrdə Azərbaycanın bir sıra bölgələrində səmərəli arxeoloji və etnoqrafik çöl-
tədqiqat işləri aparılmış, olduqca dəyərli maddi mədəniyyət nümunələri aşkar edilmişdir. Həmin 
faktik materiallar əsasında ayrı-ayrı abidələrə  həsr olunmuş xeyli monoqrafik əsər və çoxsaylı 
məqalələr yazılmışdır. Lakin pərakəndə  səciyyə daşıyan bu tədqiqatların nəticələri  əsasında 
Ümumazərbaycan məkanında ümumiləşdirici monoqrafik əsər yazılmamışdır.  Ən başlıcası isə, 
həmin araşdırmalarda bu problemin tədqiqinin tipoloji aspekti nəzərdən qaçırılmış,  əsas diqqət 
ənənəvi maddi - mədəni örnəklərin aşkarlanıb təsbit edilməsinə  və onların təsviri  şərhinə 
yönəldilmişdir. Bu səbəbdən də, xalqımızın minilliklər boyu yaratdığı nadir mədəni dəyərlərin, o 
cümlədən, zəngin maddi-mədəni örnəklərin təkamül tarixi, xüsusilə də, onun tipoloji zənginliyi 
yetərincə araşdırılmamışdır. Bu çatışmazlığın aradan qaldırılması  zərurəti Azərbaycan xalqının 
zəngin maddi mədəni dəyərlərinin təkamül tarixini xüsusi olaraq, tipoloji baxımdan hərtərəfli və 
dərindən tədqiq edən əlahiddə bir elmi mərkəzin yaradılmasını labüd etmişdir. 
Belə bir elmi tədqiqat özəyinin yaranması lüzumu həm də ölkəmizin hüdudlarından 
kənarda elliklə  məskunlaşmış soydaşlarımızın yaşadıqları tarixi ərazilərdə: Gürcüstan (Borçalı, 
Başkeçid, Pəmbək), Ermənistan (Göyçə, Dərələyəz, Vedi, Gümrü, Zəngəzur), Dağıstan 
(Dərbənd),  İran,  İraq, Türkiyə, Orta Asiyada arxeoloji və etnoqrafik çöl tədqiqat işlərinin 
aparılması  zərurətindən irəli gəlirdi. Qürbətə düşmüş soydaşlarımız doğma vətənlərindən 
kənarda da qurub yaratmaq əzmlərini itirməmişlər.  Əsaslı  tədqiqata möhtac olan, lakin uzun 
müddət elmi araşdırma orbitindən kənarda qalan həmin etnomədəni dəyərlərin hərtərəfli və 
dərindən öyrənilməsi lüzumu tarixşünaslığımız üçün olduqca önəmli olub mühüm elmi 
əhəmiyyət kəsb edirdi. Ölkəmizin müstəqillik yoluna qədəm qoyması da bu işıqlı ümidləri xeyli 
dərəcədə artırırdı. Bütün bu amillər respublikamızın ali təhsil sistemindəki tədris müəssisələrinin 
nəzdində Azərbaycan xalqının maddi mədəniyyət tarixini xüsusi olaraq tədqiq və  tədris edən 
mükəmməl bir elmi mərkəzin təsis olunmasını təkidlə tələb edirdi. 
Laboratoriya qarşısında Universitetin tarixçi tələbələrini çöl-tədqiqat işlərinə  cəlb etmək, 
arxeoloji qazıntı  və etnoqrafik araşdırma işlərinin  əməli təcrübəsini onlara mənimsətməkdən 
əlavə, həm də Azərbaycan xalqının qədim və  zəngin maddi mədəniyyətinin təkamül tarixini 
tipoloji baxımdan tədqiq edib monoqrafiya halında çapa hazırlamaq vəzifəsi qoyulmuşdur. 
İki cilddən ibarət olan və  əlyazması halında başa çatdırılan həmin monoqrafiyanın ilk 
cildində Azərbaycanın maddi mədəniyyət abidələrinin təkamül tarixi arxeoloji faktlar əsasında, 
qədim daş dövründən başlamış son orta əsrlərədək izlənilmişdir.  Əsərin digər cildində  
Azərbaycan xalqının maddi mədəniyyət örnəkləri etnoqrafik materiallar əsasında təsnif edilərək, 
etnotipoloji cəhətdən müfəssəl tədqiq edilmişdir. Hələlik monoqrafiyanın yalnız etnoqrafik 
cildinin ixtisar variantını lazımi illüstrasiyalarla təchiz edib çapa təqdim etmək mümkün 
olmuşdur. 
Maddi-texniki çətinliklər, kifayət qədər maliyyə  məsrəfi və yüksək ixtisaslı texniki 
işçilərdən ibarət mütəxəssis kadrların (rəssam, cizgiçi, memar, bərpaçı, fotoqraf) çatışmaması 
üzündən bu cildin nəşri xeyli müddət yubanmışdır.  
Bununla belə, əsərin nəşrinə yönəlmiş xeyirxah səylər də az olmamışdır. Bu baxımdan ilk 
növbədə monoqrafiyanın yüksək poliqrafiya səviyyəsində çap olunmasında lütfkar səylərini və 
hərtərəfli köməyini  əsirgəməyən BDU-nun rektoru, millət vəkili, akademik Abel Məmmədəli 
oğlu Məhərrəmova dərin minnətdarlığımı bildirirəm. 
 
 

---