Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti FƏnn sillabusu



Yüklə 67,75 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix20.10.2017
ölçüsü67,75 Kb.
#5969


 

 AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 



BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ 

 

FƏNN SİLLABUSU 

                                                            

                                                               

                   Təsdiq edirəm                                                prof.S.R.Hacıyeva 

                 26 .01. 201 5     il 

 

Kafedra:  Ekoloji kimya 



Fakültə: Ekologiya və  torpaqşünaslıq 

 

I.



 

Fənn haqqında məlumat 

II.

 

 

Fənnin adı:            Atmosfer   kimyası 



 

Müəllim  :                                            akademik   Əliyeva R.Ə. 

 

Tədris yükü (saat) cəmi:   30  mühazirə  15 saat  məşğələ 

Tədris ili  2015  Semestr       II   Bölmə   azərb. 

Kredit sayı (hər 30 saata 1 kredit)    1,5 

 

Əsas:  Əliyeva R.Ə.,Hacıyeva S.R., Hüseyinli A.Q., Mamedov P.R., İbadov  

            İ.H., Bayramov Q.İ. Ətraf mühit kimyası Bakı 2013 – 280 s. 



Əlavə: İsidirov V. A. Ekoloqiçeskaya ximiya. Ximiya, 2001, 287s. 

 

IV. Fənnin təsviri və məqsədi: 



      Kursun qısa təsviri: 

 

      Atmosferdə fiziki-kimyəvi proseslərin getməsi, təbii mühitə texnogen təsirlərin  

aktiv qaz və aerozolların qatılıqlarının  antropogen faktorlarla dəyişməsini izah 

etmək. Atmosferin təbəqəli quruluşa malik olması haqqında məlumat vermək, 

ionlaşan şüalar və onun ətraf mühitə təsiri, radioaktiv parçalanma qanunlarını 

tələbələrə izah etmək. 

 

      Kursun məqsədi: 

      Tələbələr bu kursu mənimsəməklə atmosferdə baş verən fiziki-kimyəvi 

prosesləri,onun quruluşu , tərkibi, atmosferin davamlılığı, günəş şüasının fotosintez 

prosesində tutduğu yer, yerin ionosferi ,atmosferdə ozon , ozon dövranları, ozonun 

parçalanması , troposferdə  sərbəst radikallar , üzvi və qeyri-üzvi maddələrin 

transformasiyası, troposferdə azot birləşmələri , fotokimyəvi kəsafət və atmosferdə 

dispers sistemlər haqqında tələbələrə ətraflı məlumat vermək. 

 



 

      Fənnin təqvim planı: 



 

Həftə 

 

           Mövzunun adı və qısa icmalı 

 

Müh. 

 

Lab 

 

Saat 

 

Tarix 

 



Mövzu 1. 



Atmosferin quruluşu və 

tərkibi

Təbii mühitə texnogen təsirlərin artmasını, 

atmosferin yerlə  əsasən də onun quru səthlərlə 

müqayisəsi, atmosferin tərkibi, atmosferdə sabit 

qatılıqlı  və  həcmli komponentlərin sabit qalması, 

atmosferdə baş verən dinamik tarazlığın  əmələ 

gəlməsi və onların ümumi kütləsinin təyinini, 

atmosferin tərkibində olan qazlar, atmosferin 

quruluşunu tələbələrə izah etmək.  

 

Müh. 



 

 



 

19.02.16 



Mövzu 2. 

Atmosferin davamlılığı 

Atmosferin  davamlılığı, quru ideal qazınatmosferə 

yaxınlaşmasını, atmosferin sıxlığının 

termodinamikanın I qanununa görə ideal qazla 

əlaqəli sistemini, standart vəya normal abiotik 

vertikal qradiyent temperatur hesablanmasını, 

atmosferin davamlılığına  ətraf havanın qraduent 

temperaturu, günəş  şüalanmasını, rentgen bölgə 

spektri,günəş  şüası enerjisinin sıxlığı, günəş 

aktivliyinin faza funksiyasını  və atmosferin yuxarı 

sərhəddində atomların, molekull və radikalların 

ionlaşmasını tələbələrə izah etmək. 

 

Müh. 



 

 

2 



 

26.02.16 



Mövzu 3. 

Yerin ionosferi  

Güneş radiyasiyası ilə yerin ionosferin əmələ 

gəlməsini, ionosferdə yüklü hissəciklərin qatılığı, 

ionosferdə radio dalğaların paylanması  və ionosfer 

təbəqələrinə bölünməsini, müəyyən edilən D, E, F, 

təbəqələrinin yer səthindən yuxarı olmasını, F 

təbəqəsi yüksəkliyində ionların ionosferdə  əmələ 

gəlməsini, sərbəst elektronların qatılığının H 

təbəqəsinə  təsirini, ionosferin yerin maqnit sahəsini 

dəyişməsiylə yer biosferində insan sağlamlığına 

neqativ təsir etməsini   tələbələrə izah etmək. 

 

Müh. 



 

 

2 



 

04.03.16 



Mövzu 4. 

Stratosfer kimyası və azon təbəqəsi 

Stratosferdə baş verən  əsas fiziki-kimyəvi proseslər, 

atmosferdə ozon qazının günəş  şüalarına absorbsiya 

etməsini, ozon təbəqəsinin biosferin qorunmasındakı 

rolu, onun qatılığının Dobsen vahidi ilə müəyyən 

edilməsini, atmosferdə ozon qazının  əmələ  gəlməsi 

və parçalanması, hidrogen, azot, xlor və brom 

dövranları, ozonun parçalanmasında dövranın qırılma 

proseslərini tələbələrə izah etmək. 

 

 

Müh. 



 

 

2 



 

11.03.16 




 



Mövzu 5. 

Antraktida üzərində ozon deşiyi 

Ozon deşiyinin  əmələ  gəlməsini, Antraktida üərində 

ozon qatılığının azalmasını, müasir zamanda onun 

yaranma səbəblərini, antraktidada poyar qasırğa və 

hava kütləsinin hərəkətləri ozon parçalayıcı 

maddələrin ozon deşiyinin yaranmasında olan rolu, 

daxili qasırğa zamanı hava temperaturunun aşağı 

düşməsiylə  bərk gümüş aerozolunun əmələ  gəlməsi 

ilə buzun səthində heterogen prosesin əmələ 

gəlməsini, baharda günəş  şüalarının görünməsi və 

təsiri ilə CI

2

  ,    HOCI  və (CIO)



2

 maddələrinin 

parçalanmasını tələbələrə izah etmək. 

 

  

Müh. 



 

 

2 



 

18.03.16 



Mövzu 6. 

Troposferdə sərbəst radikallar,  üzvi maddələrin 

kimyəvi çevrilmələri 

Geoloji və bioloji proseslər nəticəsində planetimizin 

səthində əmələ gələn qazabənzər qarışıqların 

okssidləşmə prosesinə təsirini, müxtəlif qarışıqların 

troposferdə qatılıqlarını, troposferdə sərbəst radikalın 

əmələ gəlməsiylə sinqlet O atomu iştirakında O

2

, O


və NO qazlarının fotodissosiyasını, troposferdə üzvi 

maddələrin kimyəvi çevrilmələrini izah etmək. 

 

Müh. 



 

 

2 



 

25.03.16 



Mövzu 7. 

Troposferdə kükürd birləşmələrinin 

transformasiyası 

Antropogen yolla kükürdün qeyri- üzvi 

 

birləşmələrinin aerozollar şəklində troposferə 



keçməsini, kükürdün bioloji mənbəyini, troposferdə 

kükürdün oksidləşməsini, maye və qaz fazada 

absorbsiya prosesini, troposferdə kükürdün qeyri-

üzvi birləşmələrinin transformasiyasını, kimyəvi 

transformasiya nəticəsində çöküntülərin  əmələ 

gəlməsini tələbələrə izah etmək. 



 

 

Müh. 



 

 

2 



 

01.04.16 



Mövzu 8. 

Troposferdə azot birləşmələri 

Troposferdə azot birləşmələrinin ammonium duzları 

və nitratlar şəklində    olmasını, oksigenli 

birləşmələrinin davamlı olmaması  nəticəsində 

fotodissosiyasiya uğraya bilməsini, N

2

O qazında  



oksigen ayomunun sinqlet həyacanlanmasını,  əmələ 

gələn gələn NO oksidinin yenidən oksidləşməyə 

məruz qalmasını, troposferin yerə yaxın qatında 

havada NH

3

 qazının miqdarını və azotun atmosferdə 



dövranını tələbələrə izah etmək. 

 

 

Müh. 



 

 

2 



 

08.04.16 



Mövzu 9. 

Şəhər atmosferində fotokomyəvi kəsafət 

Nəqliyyat vasitələrinin Atmosfer havasına atdığı  

  

 

 

 




 

SO



2

 qazı London kəsafətini, N

x

O

y



 tərkibli qazlar isə 

Los-Anjelis  fotokimyəvi            kəsafətinin     əmələ 

gəlməsindəki rolunu, avtomobillərin işlənmiş 

qazlarının atmosfer havasında qatılıqlarının 

dəyişməsini, çirklənmiş  şəhər atmosfer havasında 

ozon qazının qatılığının dəyişməsiylə azot 

oksidlərinin çevrilmə prosesindən asılılığını, 

atmosferdə dispers sistemlər, istixana effekti və 

metan qazının azot oksidləri iştirakında oksidləşməsi 

dövranını tələbələrə izah etmək.  



 

Müh. 

2 

15.06.16 

10 

Mövzu 10. 

İonlaşan çüalar və onların ətraf mühitə  təsiri 

İonlaşan  şüaların  əmələ  gəlməsi, ionlaşdırıcı 

şüalanmanın növləri, onun ölçü vahidləri, foton 

şüalanması, radioaktiv nüvə parçalanmasında  α,  β 

hissəciklərinin  əmələ  gətirdiyi nukleonlar, nüvədən 

elektron çıxdığında neqativ yükün azalması,  

neytronun protona çevrilməsini izah etmək,dövri 

sistemdə transuran elementləri, nüvə radiyasiyası  β 

və    γ  şüalanmasının təhlükələri, doza ekvivalenti 

proseslərini tələbələrə izah etmək. 



 

 

Müh. 



 

 

2 



 

22.04.16 

11 

Mövzu 11. 

Radioaktiv parşalanma qanunu 

Radioaktiv nüvənin parçalanma sürəti, nümunədəki 

radioaktiv nüvənin parçalanması, parçalanma əyrisi, 

bəzi izotopların radioaktiv yarı ömürləri, karbon 14 

izotopunun atmosferdə  əmələ  gəlməsi, neytronların 

kainat  şüalarının digər nüvələrlə toqquşması, 

radioaktiv parçalanma sayının zamana görə 

eksponensial dəyişməsi, nüvə enerjisi, ağır metalların 

radioaktiv izotoplarının varlığını, radioaktiv 

parçalanmada tarazlıq və radioaktiv parçalanmanın 

növlərini tələbələrə izah etmək. 

 

 

Müh. 



 

 

2 



 

29.04.16 

12 

Mövzu 12. 

 İonlaşan şüalanmanın təbii mənbələri 

İnsanların aldıqları  şüalanmaların  əsas dozaları, yer 

səthində radiasiyanın  əmələ  gəlmə  səbəbləri,xarici 

şüalanmada radioaktivlik, kainat şüaları, yer 

radiasiyasının  əmələ  gəlməsində Th 234, U 238 və 

235 izotoplarının rolu, kainat şüalanmaların təsiri, 

daxili  şüalanmada effektiv ekvivalentli dozaların 

insan orqanizmasına daxil olmasının mənbələri, qida 

maddələrində Pb 210 nuklidi və Po 210 

izotopları,nuvə  sınaqları  və ionlaşan  şüalanmanın 

antropogen mənbələrihaqqında tələbələrə izah etmək. 

 

 

Müh. 



 

 

2 



 

06.05.16 

13 

Mövzu 13.  

Biosferdə azot  birləşmələrinin rolu 

Azotun bitkilərin inkişafı və həyat üçün rolunu, azot 

 

 

 

 




 

birləşmələrinin fotosintez prosesindəki aktiv iştirak 



etməsini, azot birləşmələrinin torpaqdakı  mənbəyi, 

biosferdə azot elementinin balansı, torpaqda 

nitritlərinmiqdarı  və onun parçalanması, torpağın 

azot saxlayan üzvi birləşmələri, təbiətdə azot 

dövranı, ammonifikasiya parçalanma prosesi, 

biodesenozda azot dövranı, nitrifikasiya 

prosesi,atmosfer azotunun torpaqdakı 

transformasiyası, biogen azotun fiksasiya mexanizmi

azot gebrələrinin növləri və bostan məhsullarında 

nitratların miqdarı haqqında tələbələrə izah etmək. 

Müh. 

2 

13.05.16 

14 


Mövzu 14. 

Atmosferdə kükürd və fosfor  birləşmələri 

Kükürdün biogen element xassəli olmasını, müxtəlif 

növ təbii sulfidlərin həll olmalarının redoks 

proseslərində 

iştirakı,ətraf mühitdə kükürdün 

dövranı, torpaqda kükürdün transformasiya və 

miqrasıyası, fosfor birləşmələrinin  ətraf mühitə 

daxilolma mənbələri, biosferdə fosforun miqdarı  və 

balansı, fosforun biosintez proseslərindəki rolu 

haqqında tələbələrə izah etmək. 



 

 

Müh. 



 

 

2 



 

20.05.16 

15 

Mövzu 15.  

Kimyəvi maddələrlə çirklənməsinin əsas növləri 

Hallogenlər və freonların biosferə  təsiri və yaratdığı 

problemlər, dağ süxurlarında yod və bromun 

miqdarları, freonların xassələri, ozonun 

parçalanmasındakı rolu, karbon oksidlərinin  ətraf 

mühitə  təsiri, istixana effekti və  şəffaf pəncərənin 

əmələ  gəlmə  səbəbləri, ağır metalların biosferi 

çirklənməsindəki rolu, müxtəlif elementlərin torpağın 

çirklənmə  mənbələri, torpaq havasında CO

2

 parsial 



təziqi, torpağa transformasiya prosesi ilə daxil olan 

ağır metallar haqqında tələbələrə izah etmək. 



 

 

Müh. 



 

 

2 



 

27.05.16 

 

-------- 

 



Laboratoriya işləri 

---------------------------------------------------------------- 



İş NO 1.  

Laboratoriya ilə tanışlıq, nümunə və analizlərin 

aparılması haqqında məlumat.  

 

 



--------

 

 

----- 

Lab 

 

------ 



2 

 

-----------

19.02. 16



İş NO 2.  

Atmosferdə azot oksidlərinin təyini. 

 

 

Lab  2 

04.03. 16



İş NO 3. 

 Atmosferdə kükürd birləşmələrinin təyini 



 

Lab  2 

18.03. 16



İş NO 4.  

Atmosferdə karbon oksidlərinin təyini. 

 

 

Lab  2 

01.04. 



 



İş NO 5.  

Havada zəhərli üzvi birləşmələrin təyini 

 

 

Lab  2 

15.04.16 



İş NO 6.  

Havada radioaktivliyin təyini 

 

 

Lab  2 

29.04.16 



İş NO 7.  

Havada C


1

-C



üzvi karbohidratların təyini 

 

 

Lab  2 

13.05.16 

İşin davamı 



 

Lab  1 

27.05.16 

 

  

İmtahanın keçirilməsi forması -yazılı, şifahi, dialoq və ya test. 



III.

 

Semestr ərzində qiymətləndirmə və bal bölgüsü: 

           Balların maksimum miqdarı – 100 bal. 



A)

 

Semestr ərzində toplanan maksimum bal – 50 (imtahana keçid bal – 17) 

Dərsə davamiyyətə görə 10 

bal 

Mühazirə mətnlərinin tərtibatına görə 



     - 

Tələbələrin sərbəst işinə (referat, prezentasiya, tədqiqat işi və s.) görə  

Qeyd: Plagiat halları qəti qadağandır! Sərbəst işlə əlaqədar bütün tapşırıqların 

qısa təsviri, təqdim olunma şərtləri, vaxtı  və qiymətləndirmə üsulu dəqiq 

göstərilir. 

10 bal 


Seminar (məşğələ) və ya laboratoriya dərslərinin nəticələrinə görə (eyni 

fəndən həm seminar (məşğələ), həm də laboratoriya dərsləri nəzərdə 

tutulduğu halda onların hər birinə 10 bal ayrılır). 

20 bal 


Kurs işinin hazırlanmasına və müdafiəsinə görə (fənn üzrə kurs işi (layihəsi) 

nəzərdə tutulmayıbsa, ona ayrılan 10 bal seminar (məşğələ) və ya laboratoriya 

dərslərinə əlavə olunur).   

10 bal 


 

B)

 

Semestr imtahanı  nəticəsinə görə - maksimum 50 bal 

Hər biletdə – 5 sual, hər suala – 10 bal verilir 

Qeyd: Tələbənin imtahandan topladığı balın miqdarı 17-dən az olmamalıdır. 

C)

 

Semestr nəticəsinə görə qiymətləndirmə (imtahan və imtahana qədər toplanan ballar 

əsasında): 

91 – 100 bal 

əla A 

81 – 90 bal 



çox yaxşı B 

71 – 80 bal 

yaxşı C 

61 – 70 bal 

kafi 



51 – 60 bal 



qənaətbəxş  



51 baldan aşağı qeyri-kafi 



  F 

 

 

                                  akademik       Əliyeva R.Ə.                        

 

Yüklə 67,75 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə