Torpağa kimyəvi təsir – yəni, onun müxtəlif mənbə və üsullar ilə çirklənməsi, 2
ə olur: düzünə və dolayı. Düzünə təsir – çirkləndirici maddələrin onun səthinə
başa düşmə yolu ilə baş verir: məs., bərk məişət tullantıları zibilliyi, neft, buruq vəs.
əhlullarının dağılması, gübrələrin verilməsi, müxtəlif zəhərli kimyəvi maddələr. Dolayı
əsir – çirkləndirici maddələrin aerogen düşməsi ilə, çirkli torpaq suları suvarma
əticəsində baş verir. Bütün bunlar antropogen fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Torpağın
çirklənməsinin müxtəlif xarakteristikaları uyğun normativ sənədlərdə göstərilir.
Torpağın çirklənməsinin və onun fəsadları konkret torpaq üçün biogeokimyəvi
xass
ələrə əsaslanır. Onun qiymətləndirilməsinin vəzifəsi- torpaqda zərərli maddələrin
miqrasiyanın, transforiasiyanın və akkummulyasiyanın qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi
v
ə onun neqativ fəsadlarının aradan qaldırılmasıdır. İstənilən torpaq, öz-özünə təmizlənmə
xass
əsinə malikdir, landşaftın (canlı orqanizmləri) digər komponentlərinə antropogen
çirkləndirici təsirin buferidir. Torpaq – biogeokimyəvi dövranın əsas sahəsidir. Nəticədə
toksiki madd
ələr zərərsiz maddələrə çevrilir yəni:
H
əll olmayan formaya keçmək
Geokimy
əvi təpəciklərdə çökmək
Mikroskopik miqdarda torpağa düşüb, bitkilərdə akkumulyasiya etmək
Trofik z
əncirlərlə ötürülüb, insan sağlamlığına zərər yetirmək
Torpağın öz-özünə təmizlənməsi və orada maddələrin transformasiyası
torpaq
əmələgəlmə faktorları ilə müəyyən olunur: məs., istilik və rütubətin nisbəti, torpaq
əmələgətirici süxurların fiziki – kimyəvi xassələri, relyefin vəziyyəti, bitki örtüyünün
xarakteri,
ÇM-in keyfiyyəti və miqdarı. Torpağın çirklənməsinin kriteriyası ZM-lərin uyğun
YVQ v
ə ya torpağın çirklənməsinin YVS (səviyyə)-dir. Əgər torpaqdakımaddənin YMQ
yoxdursa çirklənməsinin YVS(səviyyə)-dir. Əgər torpaqdakı maddənin YMQ yoxdursa
onda, klark-dan istifad
ə edirlər. Klark-maddənin Yer qabığındakı orta miqdarıdır. Ona görə
d
ə pedosferə təsirin əsaslandırılması və qiymətləndirilməsi zamanı DEE aparılması
Reqlamenti müəyyən olunmuşdur:
1. Obyektin t
əsir zonasında torpaq örtüyünün xarakteristikası: məhsuldarlığı, fiziki-
kimy
əvi xassələri.
2.
Torpaq örtüyünə təsirin xarakteristikası - əraziləri çirkləndirən sənaye
tullantılarının növü, təhlükəlilik dərəcəsi, toksikliyi, fiziki halı, həcmi, sahəsi
3. Torpaqdan istifad
ə zamanı məhdudiyyətlər – torpağın vəsfi vəziyyətinin
pisl
əşməsi nəzərdə tutulur.
4. Z
ərərçəkmiş torpaqların yenidən bərpası
5.
Tullantıların basdırılması və utilləşməsi
6. Q
əzalar zamanı torpağın xassələrinin dəyişməsi proqnozu
7. Layih
ə qərarlarının reallaşması zamanı mümkün dəyişikliklərin proqnozu
8.
Ərazilərin su basma və yanma zamanı texniki qorunması tədbirləri