Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci



Yüklə 0,91 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə22/35
tarix21.04.2022
ölçüsü0,91 Mb.
#85804
növüMühazirə
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   35
Ekoloji-ekspertiza-və-ekoloji-audit

Qiym

ətləndirmə 

göstəriciləri 

Pedosferin geoekoloji v

əziyyətinin sinifləri 

Norma (N) 

Risk (R) 

Böhran (B) 

F

əlakət (F) 

Torpağın 

m

əhsuldarlığı, % 



85-d

ən az 


85 

– 65 


65 

– 25 


25-d

ən az 


Humusun miqdarı 

90-dan az 

90 

– 70 


70 

– 30 


30-dan az 

Torpağın təkrar 

durulaşmasının 

sah


əsi, % 

5-d


ən az 

– 20 



20 

– 50 


50

<

 

Torpaq sah



ələrinin 

yuyulmuş qatı 

– 

A1 


A v


ə B 

Külək eroziyasının  

sah

əsi  


5-d

ən az 


10 

– 20 


20 

– 40 


40

<

 

 

2) 

Torpağa  kimyəvi  təsir  –  yəni,  onun  müxtəlif  mənbə  və  üsullar  ilə  çirklənməsi,  2 



xarakterd

ə  olur:  düzünə  və  dolayı.  Düzünə  təsir  –  çirkləndirici  maddələrin  onun  səthinə 

bir

başa  düşmə  yolu  ilə  baş  verir:  məs.,  bərk  məişət  tullantıları  zibilliyi,  neft,  buruq  vəs. 



m

əhlullarının  dağılması,  gübrələrin  verilməsi,  müxtəlif  zəhərli  kimyəvi  maddələr.  Dolayı 

t

əsir  –  çirkləndirici  maddələrin  aerogen  düşməsi  ilə,  çirkli  torpaq  suları  suvarma 



n

əticəsində  baş  verir.  Bütün  bunlar  antropogen  fəaliyyəti  ilə  əlaqədardır.  Torpağın 

çirklənməsinin müxtəlif xarakteristikaları uyğun normativ sənədlərdə göstərilir. 

 

C



ədvəl. Torpaq örtüyünün texnogen çirklənməsinin qiymətləndirmə göstəriciləri 

Qiym

ətləndirmə 

göstəriciləri 

Pedosferin geoekoloji v

əziyyətinin sinifləri 

Norma (N) 

Risk (R) 

Böhran (B) 

F

əlakət (F) 

Asan  h


əll  olan 

duzların  miqdarı, 

0, 6-dan az 



0, 6 

– 1, 0 


1, 0 

– 3, 0 


3, 0-d

ən çox 


Toksiki  duzların 

miqdarı 


0, 3 -d

ən az 


0, 3 

– 0, 4 


0, 4 

– 0, 6 


0, 6-da

n çox 


Pestisidl

ərin 


v

ə 

z



əhərli 

kimy


əvi 

madd


ələrin 

miqdarı  

(YVQ h

əddi ilə) 



0, 1-d

ən az 


1, 0 

– 2, 0 


2, 0 

– 5, 0 


5, 0-d

ən çox 


Polyutantların 

miqdarı 


(YVQ h

əddi ilə) 

0, 1-d

ən az 


1, 0 

– 3, 0 


3, 0 

– 10, 0 


10, 0-da

n çox 


Neft 

v

ə 



neft 

m

əhsullarının 



miqdarı, %  

0, 1-d


ən az 

1, 0 


– 5, 0 

5, 0 


– 10, 0 

10, 0-da


n çox 


 

 

Torpağın  çirklənməsinin  və  onun  fəsadları  konkret  torpaq  üçün  biogeokimyəvi 



xass

ələrə  əsaslanır.  Onun  qiymətləndirilməsinin  vəzifəsi-  torpaqda  zərərli  maddələrin 

miqrasiyanın, transforiasiyanın və akkummulyasiyanın qanunauyğunluqlarının öyrənilməsi 

v

ə onun neqativ fəsadlarının aradan qaldırılmasıdır. İstənilən torpaq, öz-özünə təmizlənmə 



xass

əsinə  malikdir,  landşaftın  (canlı  orqanizmləri)  digər  komponentlərinə  antropogen 

çirkləndirici  təsirin  buferidir.  Torpaq  –  biogeokimyəvi  dövranın  əsas  sahəsidir.  Nəticədə 

toksiki madd

ələr zərərsiz maddələrə çevrilir yəni: 

 



H

əll olmayan formaya keçmək 

 

Geokimy



əvi təpəciklərdə çökmək  

 



Mikroskopik miqdarda torpağa düşüb, bitkilərdə akkumulyasiya etmək 

 



Trofik z

əncirlərlə ötürülüb, insan sağlamlığına zərər yetirmək 

Torpağın  öz-özünə  təmizlənməsi  və  orada  maddələrin  transformasiyası 

torpaq


əmələgəlmə  faktorları  ilə  müəyyən  olunur:  məs.,  istilik  və  rütubətin  nisbəti,  torpaq 

əmələgətirici  süxurların  fiziki  –  kimyəvi  xassələri,  relyefin  vəziyyəti,  bitki  örtüyünün 

xarakteri, 

ÇM-in  keyfiyyəti  və  miqdarı.  Torpağın  çirklənməsinin  kriteriyası  ZM-lərin uyğun 

YVQ  v

ə  ya  torpağın  çirklənməsinin  YVS  (səviyyə)-dir.  Əgər  torpaqdakımaddənin  YMQ 



yoxdursa  çirklənməsinin  YVS(səviyyə)-dir.  Əgər  torpaqdakı  maddənin  YMQ  yoxdursa 

onda, klark-dan istifad

ə edirlər. Klark-maddənin Yer qabığındakı orta miqdarıdır. Ona görə 

d

ə  pedosferə  təsirin  əsaslandırılması  və  qiymətləndirilməsi  zamanı  DEE  aparılması 



Reqlamenti müəyyən olunmuşdur: 

1.  Obyektin  t

əsir  zonasında  torpaq  örtüyünün  xarakteristikası:  məhsuldarlığı,  fiziki-

kimy


əvi xassələri. 

2. 


Torpaq  örtüyünə  təsirin  xarakteristikası  -  əraziləri  çirkləndirən  sənaye 

tullantılarının növü, təhlükəlilik dərəcəsi, toksikliyi, fiziki halı, həcmi, sahəsi 

3.  Torpaqdan  istifad

ə  zamanı  məhdudiyyətlər  –  torpağın  vəsfi  vəziyyətinin 

pisl

əşməsi nəzərdə tutulur. 



4.  Z

ərərçəkmiş torpaqların yenidən bərpası  

5. 

Tullantıların basdırılması və utilləşməsi 



6.  Q

əzalar zamanı torpağın xassələrinin dəyişməsi proqnozu 

7.  Layih

ə qərarlarının reallaşması zamanı mümkün dəyişikliklərin proqnozu 

8. 

Ərazilərin su basma və yanma zamanı texniki qorunması tədbirləri 



 

 



 

 


Yüklə 0,91 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   35




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə