Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ sumqayit döVLƏt texniKİ kolleci
Yüklə 0,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
əminə təsirin qiymətləndirilməsi
Ad ətən heyvanat aləminin qorunması nəsli kəsilməkdə olan – nadir, ekzotik və ya t əsərrüfat əhəmiyyətli heyvanların qorunması nəzərdə tutulur. Lakin heyvanat aləminin qorunub saxlanması problemi daha genişdir. Heyvanat aləmi mühüm funksional hissədir ki,
burada heyvanların hər bir sistematik qrupu, ibtidai primitivindən ali məməlilərə qədər biosferin h əyatında öz müəyyən rolunu oynayır. Heyvanat aləmi landşaftın digər komponentl ərinə nisbətən antropogen fəaliyyət ilə ziddiyətdədir. Bu da təsirin neqativ f əsadlarını aradan qaldırmaq üçün çətinlik yaradır. Heyvanat al əminə təsirin arealı tutduğu obyekt sahəsindən genişdir. Belə ki, heyvanların həyat fəaliyyəti «narahatsızlıq faktoru» ilə pozulur. Bu faktora-tikinti və n əqliyyatın səsi, qeyri-adi və yad predmetlər, gecə işıqlanması, brakonyerlər (icazəsiz ov ed ən adam) tərəfindən vurulma, balıqların, dəniz heyvanlarının ovlanması aiddir. Heyvanat al əminə təsirin fəsadlarının qiymətləndirilməsində neqativ təsirin dolayı səbəbləri daha əhəmiyyətlidir. Ekoloji yuvaların, yem ehtiyatlarının azalması, trofik zəncirlərin pozulması, su hövzələrinin çirklənməsi və s. Çox zaman dolayı təsirin neqativ fəsadları heyvanat al əmi üçün düzünə təsirdən daha geniş olur. Heyvanat al əminə təsirin qiymətləndirməsi prosesində heyvanat aləminin sistematik ərazi və ekoloji quruluşunu, onlar arasında qarşılıqlı əlaqəni nəzərə almaq və yarana bil
əcək pozuntuları göstərmək lazımdır. Ərazi-ekoloji qanunauyğunluqları müəyyən etmək üçün verilən zona-regional şərait üçün qoruqlardan material kimi istifadə etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, istənilən antropogen fəaliyyətin heyvanat aləminə təsirini qiymətləndirmək çətindir. Çünki, bu təsiri əks etdirən müəyyən miqdari normativlər yoxdur. V.V.Vinoqradov t ərəfindən təklif olunan zooloji kriteriyalar və qiymətləndirmə göstəriciləri tematik, biotik kriteriyaların tərkibinə daxildir. Onlar senotik (növ müxtəlifliyi, ərazi və trofik quruluş, biokütlə və məhsuldarlıq, enerji) və populyasion (ərazi quruluşu, say və sıxlıq, demoqrafik v ə genetik quruluş, davranış tərzi) səviyyələrdə təhlil oluna bilər. Zooloji kriteriyalara əsasən ərazinin pozuntu prosesinin bir sıra mərhələlərini göstərmək olar. 1. Risk z onası – ekoloji kriteriyalara görə pozuntunun başlanğıc mərhələsidir. Sinantropizasiya (orqanizml ərin şəhərdə, kənddə və digər insan yaşayış sahələrində yaşamağa uyğunlaşma prosesi), sürü halında hərəkətin itməsi, miqrasiya yolunun d əyişməsi, tolerantlıq reaksiyası baş verir. 2. Pozuntunun növbəti mərhələsi əlavə olaraq ərazi, demoqrafik və genetik kriteriyalara ayrılır. Böhran zonası – populyasiyaların, qrupların və dəstələrin quruluşunun d əyişməsi bir hissəsinin yaşama və yayılma sahəsinin azalması, məhsuldarlıq dövrünün pozulması ilə xarakterizə olunur. 3. F
əlakət zonası – yaşayış yerinin və ya arealın bir hissəsinin itməsi, yaş qruplarının kütləvi məhvi, sinantrop ve qeyri-xarakterik növlərin sayının kəskin artması, antropozooloji v ə zooloji xəstəliklərin artması ilə fərqlənir. Bu kriteriyalara əsasən ekosistemin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi cədvəldə göstərilmişdir.
ədvəl. Ekosistemin pozulmasının qiymətləndirilməsində zooloji kriteriyalar Yüklə 0,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|