Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ

Mövzu
5
.
M
əktəbəqədər tərbiyə müəssələrində təlim prinsiplərinin həyata kecirilməsi 
yolları. 
Plan: 
 
1. 
 
Uşaq bağcasında təlim uşaqların həyatında mütəşəkkil məşğələlərin təsiri altında 
formalaşan xüsusu fəaliyyətdir.
2. 
T
əlimin mahiyyəti və vəzifələri. 
3. 
T
əlimin prinsipləri.
 
 
T
əlim sistemli və məqsədyönlü şəkildə məktəbəqədər yaşlı uşağa təsiri olan təşkilati proses 
kimi m
əşğələ formasında həyata kecirilir.Təlimdə deduktiv vəzifələr yada salınmalıdır. Təlim 
prosesind
ə uşağa müəyyən biliklər verməklə yanaşı ona müvafiq bacarıq və vərdişlər də 
aşılanır.Bu zaman onun diqqəti nəzərdən keçirilən materialın tərbiyəvi imkanlarına da yönəldilir. 
Uşaq tərbiyə edilərkən də,bilik və məlumatlarla da yiyələnir, həm də təlim alır. Ona görə də 
t
ərbiyə ilə təlim vahid proses kimi başa düşülür. Təsadüfi deyildir ki, Y.A.Komenski ana 
m
əktəbindən başlayaraq bütün yaş dövrlərində təlim və tərbiyənin vahid proses olması fikrini 
möhkəm müdafiə edirdi.Təlim prosesində nəzərdən kecirilən material həm də məktəbəqədər 
yaşlı uşaqların həyat hadisələri ilə tanışlığı məqsədi ilə istifadə edilir.
Uşaq bağçasında tərbiyə işi elə qurulur ki, böyüyən nəsil özünün uşaq həyatı ilə onun üçün 
s
əciyyəvi olan tələbat və maraqla yaşasın. O. Uşaq bağçasında nəinki xüsusi metod və 
üsullarla, habelə bütün ətraf aləmin təsiri ilə, başqa uşaqlar və böyüklərlə ünsiyyət nəticəsində 
t
ərbiyə edilir. Təlim daha çox uşaqların fəallığına əsaslanır,tərbiyəçilər də həmin fəallıqdan 
istifad
ə etməyi bacarırlar. 
Pedaqoji proses el
ə qurulmalıdır ki, uşaq tərbiyəvi təsirin obyekti deyil,subyekti olsun,səxsiyyət 
kimi h
ərtərəfli fəaliyyət qazansın, keyfiyyət prosesində formalaşa bilsin. İctimai həyat hadisələri 
haqqında məlumat tərbiyə və təlim prosesinin bütün bütün mərhələlərində, o cümlədən ətraf 
al
əmlə tanışlıq, nitq inkişafı, təsviri fəaliyyət, bədii ədəbiyyatın oxunması, musiqi üzrə 
m
əşğələlər, gəzinti və ekskursiyalar, oyun və bayramlar, kütləvi tədbirlər zamanı verilir.
İctimai həyat hadisələri ilə tanışlığa kompleks yanaşma zərurəti, onun müxtəlif sahələri arasında 
m
əntiqi əlaqələrin olmasından irəli gəlir. Kompleks yanaşma müxtəlif vasitə və metodların 
qarşılıqlı əlaqəsini tələb edir.

---

Tematik planlaşdırma idrak materialını düzgün normalaşdırmağa, məlumatlar arasında məntiqi 
əlaqələri müəyyənləşdirməyə kömək göstərir. Çoxlu faktlarla dolu,geniş həcmli material 
uşaqların fikir fəallığını təmin edir. Uşaqların düşünmələri,materialı şüurlu mənimsəmələri isə 
çox vacibdir. Müqayisə ,sualların qoyulması,fərdi tapşırıq, uşaqların təcrübəsinə istinad 
etm
ək,onların tərbiyəçiyə, həm də bir-birinə sual vermələrini təklif etmək, oyun üsulları və s. 
üsullardan istifadə buna çox kömək edir. 
Müqayisə üsullarından istifadə prosesində uşaqlar insanların peşələri,onların əmək 
sah
ələri,əməyin xarakteri, həmçinin vətənimizdə yaşayan xalqlar,onların adət və ənənələri, 
m
əişəti,vətənimizin təbiəti, iqlimi haqqında biliklər əldə edirlər. 
Müqayisə uşaqlarda konkret, aydın təsəvvürlərin.ətraf həyata fəal münasibətin formalaşmasına 
kömək edir. Uşaqlar gördükləri və eşitdiklərini müstəqil təhlil etməyi,tutuşdurmağı,müqayisə 
etm
əyi 
öyrənirlər,bildikləri 
il
ə 
gördükləri 
arasında 
fərq 
əlaqələrini 
müstəqil 
tapmağı,ümumiləşdirmə aparmağı, nəticə çıxarmağı öyrətmək onların inkişafını təmin edir.
M
əşğələdə uşaqlara yeni məlumat veriləndə onlarda hər şeyi bilmək həvəsi oyatmaq məqsədi 
il
ə sual vermək imkanı yaratmaq lazımdır.
İstimai həyat hadisələri haqqında danışmağa hazırlaşarkən tərbiyəçi uşaqlara veriləcək biliklərin 
h
əcmini,onların fəal nitqinə daxil ediləcək sözlər minimumunu müəyyənləşdirməlidir. Elə sözlər 
seçilir ki. Veriılən məlumatın mənimsənilməsini təmin etsin. Vətənimiz haqqında məlumat 
ver
ərkən uşaqların lüğətində bu sözlərdən istifadə olunur: Bakı,bölgə, kənd, küçə,çöl,tarla, dağ, 
meşə, Qarabağ, düşmən, dəniz, göl,çay,yeraltı qazıntı,qala, abidə, şəhid, Azərbaycan 
Respublikası.
T
əlim prosesi bacarıqların möhkəmləndirilməsi kimi didaktik vəzifə daşıyır. Bəzən bilik və 
bacarıqlar asan və sərbəst möhkəmləndirilir,bəzən isə tərbiyçi tərəfindən xüsusi işin aparılması 
t
ələb olunur. Məşğələnin təşkili prosesində təlimin tərbiyələndirici rolu da diqqət mərkəzində 
olur. Lakin müəyyən vaxtda özlüyündə məşğul olmaq arzusu uşaqlarda inkişafla əlaqədar 
olaraq meydana cıxır. Bilik və bacarıqların qazanılmasına yönəldilmiş hər bir məşğələ uşaq 
t
ərəfindən səy tələb edir. Məşğələlərin təşkili elə olmalıdır ki, uşaqlar əməyi sevsinlər. Onu 
h
əvəslə, maraqla yerinə yetirsinlər.
İctimai həyat hadisələri ilə tanışlıq ilk növbədə təlim prosesində həyata kecirilir.
M
əşğələlər prosesində uşaq şəxsiyyətinin formalaşmasında ictimai həyat hadisələri ilə tanışlıq o 
q
ədər asan deyil. Tərbiyəçi keçiriləcək məşğələlərdə uşaqları hansı ictimai həyat hadisələri ilə 
tanış edəcəyini müəyyənləşdirməlidir. Bu zaman uşaqların hansı bilikləri mənimsəyəcəkləri 
deyil, t
əlim materialının onun mənəvi tərbiyəsinə,şəxsiyyət kimi formalaşmasına necə təsiri 
diqq
ət mərkəzində saxlanılır. Təlim materialı uşağa güclü təsir göstərsə də o, öz hadisələrini 
daha 
s
ərbəst ifadə edə bilir. Bu zaman uşaqda doğma yurda,vətənə,onun 

---

m
ədəniyyətinə,məişətinə,adət-ənənələrinə məhəbbət,digər xalqlara,onların mədəniyyətlərinə 
maraq hissi t
ərbiyə olunur.Uşağa ictimai hadisələrə münasibətini ifadə etməyə imkan verməli, 
şərait yaradılmalıdır. Belə edildikdə, uşaqda təlim materialının tərbiyəvi təsiri bir o qədər də 
güclü olur,bu isə onun bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına təsir göstərir. 
İctimai həyatla tanışlıq ətraf aləmlə tanışlığın mühüm tərkib hissəsidir.
M
əktəbəqədər dövrdə uşaqların ictimai həyat hadisələrindən baş çıxarmaları, onun sadə 
qanunauyğunluqlarını dərk etmələri onların ətrafdakılarla münasibətlərinin düzgünlüyündən 
başlanır.