11
Məktəbəqədər təhsilin səmərəliliyinin yüksəldilməsi uşaqların tələb və
imkanlarını nəzərə almaqla məktəbə hazırlıq mərhələsində onların inkişafı, tərbiyəsi
və təhsili prosesini təşkil etməyə xidmət edir ki, bu zaman təlimdə hər bir uşağın
inkişafı üçün bərabər imkanların yaradılması zərurəti meydana çıxır. Keyfiyyətli
təhsil baxımından
bütün uşaqlar üçün eyni təlim şəraiti yaradılır və pedaqoji proses
onların potensial imkanlarını nəzərə almaqla tənzimlənir. Məktəbəqədər təhsil
proqramı (kurikulumu) sənədində ümumi təlim nəticələrini reallaşdırmaq üçün
uşaqların inkişafında bərabər imkanların yaradılması xüsusi prinsiplərdəndir.
Millilik və dünyəvilik - milli və ümumbəşəri dəyərlərin qorunması və onların
dialektik vəhdətinin təmin edilməsi əsasında dünyəvi təhsil sisteminin yaradılması və
inkişaf etdirilməsidir.
Məktəbəqədər təhsilin kurikulumu uşaqların məktəb təliminə hazırlığı xarakteri
daşıyır. Uşaqların məktəb təliminə hazırlığı onlarda oxumaq həvəsinin, məktəbə
müsbət emosional münasibətinin inkişaf etdirilməsi və möhkəmləndirilməsi, uşaqların
məktəbə müvəffəqiyyətlə adaptasiya olunması üçün onlarda sosial keyfiyyətləri
formalaşdırır. Məktəb təliminə hazırlığın əsas məqsədi uşaqların tələb və imkanlarını
nəzərə almaqla onların inkişafı, tərbiyəsi və təhsili prosesini təşkil etməkdir.
Məktəbəqədər təhsil proqramında (kurikulumunda) bu mühüm məsələlər xüsusi
olaraq nəzərə alınmışdır.
12
I.MƏKTƏBƏQƏDƏR TƏHSILIN MƏZMUNU
1.1.Ümumi inkişaf və təlim nəticələri
Məktəbəqədər təhsil pilləsinin sonunda uşaq:
•
sağlamlığı möhkəmləndirən hərəkətləri yerinə yetirir;
•
qidalanma və sanitar-gigiyena qaydalarına əməl edir;
•
böyük, kiçik və hissi (sensor)-motor hərəkətlərini koordinasiya edir;
•
təhlükəsizlik qaydalarına əməl edir;
•
nitqi dinləyib anlayır, rabitəli danışır və nitq etiketlərindən istifadə edir;
•
sadə riyazi-məntiqi əməliyyatları yerinə yetirir;
•
əşya və hadisələr haqqında ilkin təsəvürlərə malikdir və anlayışları izah edir;
•
səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyən edir və fərziyyələr irəli sürür;
•
sadə təqdimatlar edir;
•
sosial və mənəvi dəyərlərə öz münasibətini bildirir;
•
insanlara qarşı hörmət və dözümlülük (tolerantlıq) nümayiş etdirir;
•
özündən kiçiklərlə, həmyaşıdları və böyüklərlə qarşılıqlı ünsiyyət qurur;
•
sosial normaları dərk edir və davranışında ona riayət edir;
•
sadə əmək bacarıqları nümayiş etdirir;
•
sadə bədii yaradıcılıq bacarıqları nümayiş etdirir;
•
özünüdərk bacarıqları nümayiş etdirir;
•
mədəni-estetik təsəvvürlərə malikdir və yaradıcılıq bacarıqları nümayiş etdirir.
1.2. İnkişaf sahələri və ona aid təlim nəticələri.
Fiziki inkişaf, sağlamlıq və təhlükəsizlik
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların fiziki inkişafi, sağlamlığının
qorunması və təhlükəsizliyi təmin olunur. Sаğlamlığın möhkəmləndirilməsi,
orqanizmin müqavimət qabiliyyətinin yüksəldilməsinin əhəmiyyəti haqqında
anlayışlar yaradılır. Fiziki inkişafa böyük, kiçik və hissi (sensor) motor hərəkətlərinin
inkişafı daxildir. Uşağın hərtərəfli inkişafı üçün daha səmərəli vasitələrin müəyyən
13
edilməsi, gigiyenik tələblərə cavab verən şəraitin yaradılması (rasional qidalanma,
düzgün təşkil edilmiş rejim, fiziki mədəniyyət məşğələləri və s.), bunların qarşılıqlı
əlaqədə olması, düzgün qamət, hərəkət texnikası, hərəkətli oyunların qaydaları, eləcə
də, hərəkət vərdişləri ilə yanaşı, uşaqlarda fiziki keyfiyyətlərin inkişaf etdirilməsi
təmin olunur.
Təhlükə və çətinliklərə hazırlıq, yol-hərəkəti qaydaları, ekstremal vəziyyətlərdə
və təhlükəli situasiyalarda necə hərəkət etmək haqqında ilkin təsəvvürlərin
formalaşdırılmasına, məişətdə ehtiyatlı, küçədə mədəni davranmaq, təbii hadisələr və
yanğın zamanı müraciət qaydalarının mənimsənilməsinə, ekoloji mədəniyyətin
formalaşdırılmasına imkan yaranır.
Ümumi inkişaf və təlim nəticələri
Uşaq:
•
sağlamlığı möhkəmləndirən hərəkətləri yerinə yetirir;
•
qidalanma və sanitar-gigiyena qaydalarına əməl edir;
•
böyük, kiçik və hissi (sensor)-motor hərəkətlərini koordinasiya edir;
•
təhlükəsizlik qaydalarına əməl edir.
İdrakın inkişafı
Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda idrakın inkişafı onlarda öyrənməyə həvəs və maraq
formalaşdırır. Məktəbəqədər yaşlı uşağın idrak fəaliyyətində sistemlilik, ardıcıllıq,
əlaqəlilik, həyat şəraitinə uyğunluq, mühüm şərt hesab olunur. Məktəbəqədər yaş
dövründə uşaq idrakın inkişafı baxımından, ilk növbədə, sadə danışıq dilinə və rabitəli
nitqə yiyələnir, ətrafdakılarla ünsiyyət qurur, öz fikirlərini təqdim etməyi öyrənir.
Uşaqlar təmasda olduqları əşyaların adlarını, əlamətlərini, necə hərəkət etməsini
düzgün ifadə edir, bu istiqamətdə məntiqi mühakimə yürütmək, düzgün, sadə
ümumiləşdirmələr aparmaq, əqli nəticəyə gəlmək qabiliyyəti nümayiş etdirir. İdrak
üzrə uşağın yerinə yetirdiyi tapşırıqlar onların məntiqi mühakimə yürüdə bilmək
bacarıqlarını, intuisiyasını, məkan və zaman haqqında təsəvvürlərini genişləndirir.