Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ XƏZƏr universiteti

19 

 

 

 

maddələrin  yayılmasına  çox  böyük  kömək  göstərir.  “Həyat  tərzi”,  alkoqol  və 

narkotik  istifadəsində  dəb-  belə  anlayışlar  gənc  insanların  gələcək  həyatlarını  sual 

altında  buraxırlar.  Lakin,  hal  –hazırda  bəzi  milli  xüsusiyyətlər  varki,  narkotik  və 

içkini  qadağa  qoymaqla  böyük  dəyişikliyə  nail  olublar.  Alkoqolizasiyada  öz 

xüsusiyyətlərinə  malikdir.  Şimali  alkoqolizasiyada  (Rusiya,  Skandinaviya, 

İrlandiya)- 

əsasən araq və pivəyə üstünlük verilir. Cənubi alkoqolizasiyada isə (İtaliya, Fransa,  

İspaniya)  üstünlük  çaxıra  verilir.  Bəzi  ölkələrdə  fiziolji  baxımdan  fermentlrin 

ifrazatı  zəif  olanda  alkqolizasiyaya  daha  tez  uğrayırlar.  Məsələn:  şimal  ölkələri, 

amerikan  qəbilələr.  Bəzi  ölkələrdə  isə,  narkotik  maddələrdən  və  içkidən  istifadə 

artıq bir ənənə formasını alıb və alkoqolizasiya çox naddir halda baş verir. Məsələn:  

Marixuana Orta Asiyada, Koka – Latın Amerikada. 

Bütün  bu  faktorlar  addiktologiyada  obyektiv  yanaşmaya  malik  olmasına  vadar 

edirlər.  Yanı  milli  xüsusiyyətləri,  zövqləri,  mədəniyyəti  gözə  almadan  alkoqol  və 

narkotik asılılığı müalicə etmək olmaz.  

PAM uşaqlar və gənclər arasında yayılmasında  əsas rolu informasiya  mənbələri 

oynayır.  Bunlardan:  bədii  və  dokumental  filmlər,  verilişlər,  qəzet  və  jurnal 

məqalələri,  böyüklərlə  söhbətlər,  gənclərin  bu  haqqda  biliklərini  bir-biri  ilə 

bölüşməsi.  Müxtəlif  mənbələr  müxtəlif  təsir  göstərir  uşaqlara.  10-12  yaşlı 

narkomanlar  kinoların  təsiri  altında  “narkomanlar”ı  oynayırlar,  13-17  yaşlı 

uşaqlarda  isə  narkomaniyaya  prestij  kimi  baxırlar.  Narkomaniya  və  alkoqolizma 

maraq  maraqlı  məqaləni  oxuduqdan  sonrada  yarana  bilər.  Bəzən,  qeyri-peşakarlar 

tərəfindən  profilaktika  məqsədi  ilə  aparılan    kəskin  mənəvi  “olmaz”  və  ya 

qorxutmaqla  aparılan  tədbirlər  bir  nəticə  vermir.  Böyük  və  kiçiklər  arasında    fikir 

ayrımı  sonuncularda  marağa  səbəb  olurki,  bu  da  yaxşı  nəticələnmir.  Bəzən 

yeniyetmələrin 

əllərinə  səhv  məlumatlar  düşürki,  bu  da,  uşaqlarda 

dezinformasiayaya gətirir.   

Yaxın  ətraf  həmişə  ən  böyük  təsir  göstərir-  əsasəndə  ailə.  10  yaşına  qədər  olan  

50%  uşaq və 15 yaşına qədər olan 90% yeniyetmələr ilk dəfə alkoqolu yaxınlarının 

təsiri altında alkoqol qəbul dirlər.  

---

20 

 

 

 

Valideyn  alkoqolik  və  ya  narkoman  olan  ailələrdə  yüksək  ehatimalnan  uşaqlar 

riski qrupuna daxil olur. Natamam ailə, atasızlıq xarici və sovet alimləri tərəfindən 

təsdiq  olunub  ki,  narkotizasiyaya  və  delinkvent  davranışa  gətirib  çıxarır.    Lakin, 

normal  ailələrdən  olan  uşaqlar  belə  PAM  dan  istifadəyə  maraq  göstərir.    İş  təkcə 

ailəlin bütöv olub, olmamağında deyil, burada ən böyük təsir  tərbiyədən asılıdır. 

Deformasiyaya uğramış və dağılan (daima konfliktl yaşanan) ailələrdən daha çox 

PAM-dan istifadə edən inaslar çıxır.  

Asosial ailələrdə, hansılardaki uşaqlara qarşı olan emosional və fiziki təcavüz və 

işgəncələr, daha çox psixoaktiv maddələrə  maraq olur. Belə uşaqlar çox vaxtlarını 

həyətdə  keçirirlər,  onlarda  qrupplaşmalar  yaranır    və  “vor  zakon”  adlı  bir  anlayış 

onların  həyat  tərzinə  çevirilir.  Onlar  arasında  ən  böyük  əyləncə  beyin 

dumanlandıran maddələrdən istifadədi. Giperproteksiya anlayışıda burada böyük rol 

oynayır.  Uşaqlıqdan  “bunu  eləmə,  bu  pisdi,  o  yaxşıdı”  kimi  anlayışlar,  hər 

problemlərini  onun  yerinə  həll  etmək,  ona  nəzarət  etmək  və  s.  həddidən  ziyadə 

qayğı  uşaqlarda  artıq  ifrat  iyrənmə  yaradır  və  onlar  deviant  davranışa  maraq 

göstərirlər. 

Narkotikdan  istifadəyə  səbəb  olan  əsas  faktorlardan  biridə  valideynərin  uçaqları 

emosional uzaqlaşdımasıdır (əsasəndə ananın). Yeniyetmə görür ki, valideynlərin öz 

həyatı var, onların uşağa vaxtları yoxdur və uşaq o valideynlərə problem yaradır. 

Emosional  istiliksiz,  sevgisiz,  qayğısız    qalmış  uşaqda  özünü  qiymətləndirmə 

enir, normal “Mən” patoloji tərəfə yönəlir, motivasion sfera pozulur  və PAM-dan 

istifadə bir müdafiə mexanizmləri kimi çıxış edir.   

Kütləvi  mədəniyyət  narkotizasiyaya  səbəb  ola  bilər.  Hippi  hərəkatında  kütləvi 

olaraq marixuana istifadəsi buna bir örnəkdir.  

1.

 

Psixoloji  faktorlar.  Asıılığın  yaranmasına  səbəbi  olan  risk  faktorlarından 

biridə içki içməyə itələyən motivlərdir.  Onlar insanda individual olaraq formalaşır. 

Onlarıç  sırasına  ətrafa  adaptasiya  olamamaq  problemi,  ətrafla  konfikt, 

məmnunsuzluq,  yorğunluq,  utancaqlıq,  frustrasiya,  psixoloji  diskomfort  hissi.  Risk 

faktorları  sırasında  həmdə  yeniyetmələrin  davranış  reaksiyaları  vardırki,  bunlara 

aiddilər:  emansipasiya  hissi,  özyaşıdları  ilə  qruplaşmalar,  maraqlar  (xobbi), 

---

21 

 

 

 

imitasiya,  seksual  maraqlar.  Narkotizasiyaya  səbəb  olan  əsas  psixoloji  faktor  kimi 

“maraq”    çıxış  edir.  “Maraq”  anlayışını  ilk  dəfə  psixoloji  tədqiqatda  Tsukerman 

aparmışdı.  Tədqiqatın  nəticələrinə  görə  Tsukerman  testində  yüksək  göstəricilər 

göstərən  yeniyetmələr  narkotik  və  alkoqolla  eksperimentlərə  hazır  olurlar.  Əsas 

məqsəd  isə  öz  oyanıqlığını  dahada  yüksəltməkdir  və  müxtəlif  duyğular  almaqdır. 

Bəzi  psixoloqların  fikrincə,  yeniyetmələrdə  narkotizasiya  ilə  şərtlənən  deviant 

davranış  yeni  hisslər  axtarışı  ilə  səbəblənir.  Belə  yeniyetmələrdə  tələbatların 

ödənməməsi baş verir, emosional sferada pozuntular, gərginlik, impulsivlik.   

Alkoqolun  istifadəsi  motivləri:  insanlarda  alkoqolu  istifadənin  bir  neçə  müxtəlif 

səbəb və motivləri olur.  

1.

 

Gedonistik.  Həzz  alma  hissi  ilə  bağlı  olan  içki  qəbulu.  Bəzi  fikirlər  insanın 

bütün  günü  beyinində  fırlanır:  “Niyə  mən  özümə  içki  ilə  baöılı  qadağa 

qoymalıyam?!” , “Axı həyat bir dəfə verilir, mən həzzlə yaşamaq istəyirəm”, “Həzz 

olmasa, niyə yaşayım ki? Üç günlük dünyadı, ye, iç, kef elə”. 

2.

 

Ataraktik motiv və səbəblər. Spirtli içki affektləri azaldmaq üçün qəbul edilir, 

emosional gərginliyi, təşvişi, özündən əminliyi aradan qaldırmaq üçün qəbul edilir. 

“Mən pis fikirlərdən, özümə inamsızlıqdan uzaqlaşmaq üçün içkini qəbul elədim”- 

bu sözlər xəstədə çox rast gəlinir. 

3.

 

Submissiv səbəblər. Alkoqoldan istifadə  yüksək tabeliliklə bağlıdır. 

Ətrafdakılara “yox” deyə bilməməklə səbəblənir. “Mən hamı kimi içirəm, onlardan 

fərqlənmək istəmirəm”.  

4.

 

Davranışın  giperaktivasiyası  ilə.  Alkoqol  doping  kimi  qəbul  edilir.  Ümumi 

tonusu,  aktivliyi  qaldırmaq  üçün  istifadə  olunur.  Bəzən  iş  fəaliyyətində  zəif  olan 

insanlar  içkini  qəbul  edərək  daha  gümrahlığı  özlərinə  təmin  edirlər.  “Yorulanda 

istifdə edirəm, yorğunnuğum çıxsın diyə.” 

5.

 

Psevdokultular  motiv  və  səbəblər.  Alkoqol  ətrafı  özünə  cəlb  etmək  üçün 

istifadə olunur.  Belə insanlar özlərini qurman hesab edirlər. 

---