22
6.
Tradision – içkilər bayram zamanı qəbul edilir və sonralar artıq vərdiş
formasında davam edir.
14
Alkoqolizmdə psixoloji müdafiə mexanizmləri vardır. Sistematik və ya vaxtaşırı
alkoqoldan istifadə edənlərin hamısı onlarda problem olduğunu təksib edirlər. İnkar
edən emosional affektiv komponent psixoloji müdafiə mexanizmi tərəfindən idarə
edilir və anozognoziya – yani xəstəliyi və simptomları inkar etmə yaradır. Müdafiə
mexanizmləri alkoqolizm xəstəliyinin inkaşaf etdikcə əlamətlərini dəyişir və
xəsətəyə daha uyğun formada emosional vəziyyətini təmin edir. Şüuraltı formada
yarandığına görə müdafiə mexanizmləri bəzən xəstədə əminliklə öz dediyinə
inanmağa gətirib çıxarır. Problem sadəcə qəbul edilmir. Alkoqolun qəbulunu artıq
inkar etməyə mümkün olmadığında xəstədə fikir (aksent) dəyişikliyi baş verir. Xəstə
qəbul etdiyi içki miqdarını başlayır gizlətməyə. Öz maraqlarına uyğun vəziyyətlər
uydururlar, ətrafdakıları aldadırlar. Özlərinə bəraət qazanmaqla problem uydururlar.
Motiv şüuraltı formada psevdo-motivlə əvəzlənir. Alkoqol eksseslər yaradacaq
yalançı misallar gətirirlər. Psevdoanlatan sistem yaranır – alibi misalları həmişə
hazırdır.
15
Universal “başasalan sistemin” yaranması ikinci mərhələyə təsadüf edir. Xəstə öz
al-koqolizasiyasına bəraəti “hamı içir, məndə onlarla”, “sərxoşluq – indiki həyatda
normaldır”. Üçüncü mərhələdə şəxsiyyətin deqradasiyası inkişaf etdikcə, qiymətdən
salma yaranır- sərxoşluğun pis komponentləri xəstənin gözündə itir.
2.
Tibbi – bioloji faktorlar.
İrsiyyətin kimyəvi asılılıqda oynadığı rol hal-hazırda şübhə doğurtmur.
Alkoqolikın uşağının alkoqola olan meyli 7-15 dəfə daha artıqdır ki, burada artıq
faktlar göz qarşısındadı. İrsiyyətin nə qədər təsiri göstədiyini lonqetud tədqiqatlar
göstərdi. Tədqiqatda alkoqolik ailəsində doğulmuş, lakin normal ailəyə tərbiyəyə
verilmiş və qeyri-doğma bacı-qardaşla eyni vəziyyətdə tərbiyələnən uşaqlar iştirak
14
Егоров А. Ю. Возрастная наркология. М.: Институт общегуманитарных исследований, 2002. — с.
272 (Серия: «Лечение зависимостей»)
15
А. А. Портнов, Д. Д. Федотов Психиатрия Медицина. 1971.с.287-296
23
etdilər. Tədqiqatlar göstərdiki, alkoqolik ailəsində doğulan insanlarda PAM-dan
asılılığın yaranma riski 25 dəfə daha çoxdu.
Növbəti tədqiqatlar əkizlər arasında aparılıbki, burada tək yumurtalı əkizlərdə
ayrı yumurtalı əkizlərdən 2-2,5 dəfə daha çox risk siyahısındadılar.
Narkomaniyaya yönəliş daha çox kişi xəttində görsənir. Narkomanların uşaqları
arasında daha çox aqressivlik, depressivlik, emosionallıq və s. xüsusiyyətlər
müşahidə olunur. Qadınların hamiləlik zamanı narkotikdan istifadə etməsi uşağın
artıq formalaşmış narkotik asılılıqla dünyaya gəlir.
Alkoqolizmin yaranma səbəbləri sırasında nevroloji və psixi pozuntular da varki,
burada beyində natamam inkişaf gedir (məsələn, kəllə-beyin travmasının nəticəsi,
epilepsiya) və ya şəxsiyyət pozuntuları (psixopatiyalar).
16
16
Лекции по наркологии. 2-е изд. / Под ред. Н. Н. Иванца. — М.: Нолидж, 2000. с.48-49
24
II FƏSİL. PSİXOAKTİV MADDƏLƏRDƏN İSTİFADƏ NƏTİCƏSİNDƏ
ŞƏXSİYYƏTDƏ BAŞ VERƏN DƏYİŞİKLİKLƏR
1.1. Psixologiya və psixiatriyada şəxsiyyət anlayışına yanaşma
“Homo Sapiens” sinifinə aid olaraq insan hər şeydən əvvəl bioloji varlıqdır və
müəyyən anatomik-fizioloji imkanlara malik olur. Bu imkanlar, insanın şəxsiyyətə
çevrilməsini mümkün edir. Müəyyən anadagəlmə xüsusiyyətlərə malik olaraq
insanın irsiyyəti həmişə başda durur. Amma insanın sosial varlığa, yanı insanın
mahiyyəti sosial amillərlə müəyyənləşir. Yalnız cəmiyyətdə, sosial rollarını yerinə
yetirməklə insan öz “insanlığını” yerinə yetirə bilər. “Mauqli” fenomeni sosial
həyatdan uzaq qalan insanların sonradan adaptasiyanın nə qədər çətin olduğunu
göstərir. Sosializasiya- yəni şəxsiyyətə çevrilmə doğum anından, insanlar arasına
daxil olandan başlanır.
Sosiallaşma prosesi yalnız insanın özünü cəmiyyətə aid etmək istəyi ilə başlayır
və özünüdərk etməklə yerinə yetirilir. Əlbətdəki, ilk öncə, bu proses güzgüdə özünü
tanıma ilə təməl qoyulur. Əlbətdəki özünütanıma onun subyektiv fikirlərinin
formalaşmasınıda özündə ehtiva edir. Həm filogenetik həmdə ontogenetik
baxımından özünüdərketmə insanın şəxsiyyətə çevirilməsində ən böyük rolldan
birini oynayır. İnsanı orqanizm, fərd, şəxsiyyət və individuallıq kimi xarakterizə
etmək olar. Orqanizm anlayışı baxımından biz ilk öncə bir bioloji varlıq kimi,
şəxsiyyət anlayışı baxımından isə sosial varlıq kimi qavranılır.
17
Fərd – ayrıca bir insanın anadangəlmə və sonradan əldə edilən xüsusiyyətlərin
unikal toplusudur.
Individuallıq – bir fərdi o biri fərddən fərqləndirən xüsusiyyətlər; şəxsiyyətin və
psixikanın özünəməxsusluğu.
Psixologiya insanı ilk öncə həm fərd, həm bioloji varlıq kimi qəbul edərək
insanın həyatda yerinə yetirən rollarını analizini edir.
Şəxsiyyət özü müstəqilcəsinə öz həyatını quran, ona nəzarət edən və ona görə mə-
17
Bayramov Ə.S. Əlizadə Ə.Ə. Psixologiya. Bakı: 2002.s.128-138