7
Đbrahim Əliyev
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun direktoru,
Tarix üzrə fəlsəfə doktoru
Qafqazın postsovet ölkələrində ali təhsilin bəzi problemləri
Sovetlər Đttifaqı dağıldıqdan sonra
bu imperiyadan qopub ayrılmış post-
sovet ölkələrində ictimai həyatın bütün
sahələrində müstəqilliyin əsaslarının ya-
radılması və onu qabaqcıl dünyanın
müasir standartları səviyyəsində qurmaq
istiqamətində işlər görülür. Onların qar-
şısında duran ən böyük vəzifələrdən biri
də təhsil sisteminin köhnə şablon-
larından azad edilərək müstəqilləşdiril-
məsi və yeni ictimai-iqtisadi şəraitin
tələblərinə uyğun şəkildə formalaşdırılması, onun qabaqcıl
dünyaya inteqrasiya etdirilərək bu məkanda özünəməxsus yerini
tutmasına nail olunmasıdır. Qafqaz ölkələri də bu dövlətlərin
sırasına daxildir. Bu ölkələrin Avropaya inteqrasiyası təkcə
onların maraqlarına deyil, həm də Avropa dövlətlərinin maraq-
larına xidmət edir. Qarşılıqlı maraqlar hər iki tərəfdən demokratik
dəyərlərin bu ölkələrdə bərqərar edilməsi üçün səylərin
birləşdirilməsini zəruri edir. Xüsusən, Qərb ölkələrinin təcrübə-
sinin hərtərəfli analiz edilməsi, həmin təcrübəni qəbul edən
ölkələrdə real mühitin öyrənilməsi daha böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Avropa təhsil sisteminə istiqamət götürmüş postsovet
ölkələri üçün Avropa təcrübəsi, Avropa dəstəyi çox dəyərlidir.
Təhsil sahəsinin problemlərinin birgə müzakirələri arzuolunandır
və ümumi işin uğuru üçün xeyirlidir.
Müstəqil təhsil sistemini yaratmaq və onun səviyyəsini
yüksəltmək istiqamətində aparılan axtarışlar onların çoxunu
Boloniya prosesinə qoşulmağa gətirib çıxardı. Qeyd etmək
8
lazımdır ki, bu prosesə qoşulmaq ali təhsil sahəsində mövcud olan
problemləri avtomatik olaraq həll etmir. O, həmin ölkələr
qarşısında xeyli problemləri həll etmək kimi böyük vəzifələr
qoymuşdur. Lakin təbii olaraq bu işdə qarşıya xeyli obyektiv və
subyektiv problemlər çıxır ki, onların aradan qaldırılmasında
cəmiyyətinin bütün gücünü səfərbər etmək lazım gəlir. Xüsusilə,
vətəndaş cəmiyyətindən gələn dəstəyə böyük ehtiyac vardır. Belə
ki, yalnız dövlətin, onun müvafiq strukturlarının gücü ilə belə bir
qlobal problemi həll etmək mümkün deyildir. Təhsil hər bir
vətəndaşın hər gün üzləşdiyi bir sahədir. Ölkə ictimaiyyətinin
özündən gələn təşəbbüs, problemin cəmiyyət tərəfindən dərk
edilməsi və dəstəklənməsi bu işin uğurunun vacib şərtidir.
Düşünürük ki, ali təhsil sahəsində ölkədə keçirilən islahatlar
ölkə ictimaiyyətinin, xüsusən də ali məktəb müəllim və tələbələ-
rinin fəallığından, onların proseslərdə yaxından iştirakından çox
asılıdır. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən həyata keçirilən layihədə
Boloniya prosesi ilə bağlı nəzəri və praktik məsələlərin araşdırıl-
ması ilə yanaşı, insanların diqqətini bu məsələyə daha çox cəlb
etmək, onlar arasında maarifləndirmə işi aparmaq və onların
gücünün səfərbər olunmasına kömək etmək kimi məqsədlər
qarşıya qoyulmuşdur. Fondun apardığı tədqiqatların, o cümlədən
sorğunun nəticələrinə görə, Boloniya prosesinə qoşulmağın və bu
istiqamətdə islahatların aparılmasının özü qədər vacib olan
məsələlərdən biri ali təhsil ictimaiyyətinin mümkün qədər geniş
və ətraflı məlumatlandırılmasıdır.
Yeni ölkələrdə Boloniya prosesinin tələblərinə uyğun
keçirilən islahatların uğurunun vacib şərtlərindən biri bu prosesin
mahiyyətinin araşdırılması, qaranlıq və ziddiyyətli məqamlara
aydınlıq gətirilməsi və nəhayət, onun qanunauyğunluqlarının axıra
kimi dərk edilməsidir. Eyni zamanda Avropa ali təhsil modeli
tətbiq edilərkən, yerli mühitin xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması,
bu təcrübənin onlara uyğunlaşdırılması, habelə bu vaxta qədər bu
və ya digər ölkədə ali təhsil sahəsində toplanmış müsbət
təcrübələrin və milli ənənələrinin qorunub saxlanılması və inkişaf
9
etdirilməsi günün vacib məsələlərindəndir. Xüsusilə, nəzərə almaq
lazımdır ki, Boloniya prosesi Avropanın özündə çoxsaylı
problemlərə malikdir. Orada prosesin birinci mərhələsinin, əsasən,
2010-cu ildə başa çatması nəzərdə tutulmuşdur. Ona qoşulmuş
yeni ölkələrin özünəməxsus reallıqlarından irəli gələn çoxsaylı
məsələlərlə məşğul olmaqla yanaşı, həmin ümumi məsələlərin
həllində də öz töhfəsini verməlidir.
Boloniya prosesi və onun Sovetlər imperiyasından çıxmış
Qafqaz ölkələrində tətbiqi ictimai həyatın böyük bir sahəsini əhatə
etməklə daha çox tədqiqatlara ehtiyacı vardır. Postsovet məkanına
daxil olan dövlətlərdən biri olan Azərbaycanın nümunəsi, onun
üzləşdiyi problemlər bu vəziyyətdə olan digər dövlətlər üçün də
xarakterikdir. Buna görə də həmin məsələlərə onun nümunəsində
yanaşmaq və onları ümumiləşdirmək məsələlərin mahiyyətini
bütövlükdə dərk etməyə imkan verir.
Qeyd olunduğu kimi Azərbaycanda təhsil sahəsində, o
cümlədən ali təhsil sahəsində köklü dəyişikliklərin edilməsinə
olan ehtiyac müstəqilliyin bərpasından sonra kəskin şəkildə hiss
olunmağa başladı. Sosialist ictimai-iqtisadi sisteminin dağılması,
bazar iqtisadiyyatına götürülmüş kurs islahatların keçirilməsini və
yeni ictimai-iqtisadi və siyasi mühit şəraitində ölkə təhsilinin
əsaslarının yaradılması günün vacib məsələlərindən birinə çevril-
di. Elə həmin dövrdən başlanan axtarışlar ölkəni qabaqcıl dünya
standartlarına üz tutmağa, ictimai həyatın bütün sahələrində, o
cümlədən təhsil sahəsində, Avropaya inteqrasiya aktuallıq kəsb
etməyə başladı. Bu axtarışlar Boloniya prosesinin başlamasından
xeyli əvvəl Avropa təhsilinin ayrı-ayrı elementlərinin Azərbay-
canda müxtəlif ali təhsil müəssisələrində tətbiq edilməsinə başlan-
dı. Ali məktəblərə qəbulda test sisteminin tətbiqi, ali təhsilin baka-
lavriat və magistratura mərhələlərinə bölünməsi, qabaqcıl dünya
ölkələrinin ali təhsil müəssisələri ilə tərəfdaşlıq əlaqələrinin yara-
dılması və genişlənməsi və sairə bu qəbildən olan addımlar idi.
Azərbaycanın formalaşmaqda olan Avropa ali təhsil məkanı-
na yaxınlaşması orada 1999-cu ildə Boloniya prosesinin başlama-
Dostları ilə paylaş: |