124
formasından və tabeliyindən asılı olmayaraq, təhsilin keyfiyyətinə
nəzarət səlahiyyəti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinə
verildikdən və ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin
attestasiyası və akkreditasiyasını tənzimləyən müvafiq normativ-
hüquqi akt təsdiq edildikdən sonra qısa müddət ərzində təhsilin
keyfiyyətinə nəzarət mexanizmi yaradılmış, ilk mərhələdə
tələbələrin biliyinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni mexanizmin
tətbiqinə eksperiment şəklində başlanılmışdır. Hazırda bu sistem,
demək olar ki, bütün ali təhsil müəssisələrini əhatə edir.
Müasir tələblərə cavab verən, dərin təfəkkürə, pedaqoji və
metodik ustalığa malik olan müəllim kadrları hazırlığı daim diqqət
mərkəzində olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının
Təhsil Nazirliyi Dünya Bankı ilə birgə Təhsil Sektorunun Đnkişafı
Layihəsi çərçivəsində “Azərbaycan Respublikasında fasiləsiz
pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının konsepsiya və stra-
tegiyası”nı hazırlamış, həmin sənəd 2007-ci ildə təsdiq edilmişdir.
Konsepsiya təsdiq edildikdən sonra pedaqoji kadr hazırlığının
məzmununda islahatların aparılması işinə başlanılmışdır.
Müasir dövrdə Avropa ölkələri təhsil sistemlərinin inteqra-
siyası və ümumavropa ali təhsil məkanının formalaşdırılması
xüsusi aktuallıq kəsb edir. Bu baxımdan həyata keçirilən tədbirlər
arasında Bolonya prosesi önəmli yer tutur.
Azərbaycan 2005-ci ildə Bolonya prosesinə qoşulmuş və
bununla da faktiki olaraq ali təhsildə aparılacaq islahatların
konturları müəyyənləşdirilmişdir. Bolonya
Bəyannaməsinin
müddəalarını həyata keçirmək üçün 2006-2010-cu illəri əhatə
edən müvafiq Tədbirlər Planı hazırlanıb təsdiq edilmişdir.
Tədbirlər
Planına
uyğun
olaraq,
“Bakalavr
hazırlığının
məzmununa və səviyyəsinə qoyulan minimum dövlət tələblərinin
strukturu” təsdiq edilmiş və buna müvafiq istiqamətlər üzrə yeni
dövlət təhsil standartları hazırlanmışdır. Beynəlxalq təcrübəyə
əsaslanaraq hazırlanmış bu standartlarda fənlərin sayı, auditoriya
saatlarının miqdarı (4140 saatdan orta hesabla 3305 saata qədər)
azaldılmış, seçmə fənlərə ayrılan saatların miqdarı 10 faizdən 20
125
faizədək artırılmış və tələbələrin müstəqil işinə xeyli vaxt
ayrılmışdır.
Azərbaycanın Bolonya prosesinə qoşulması ilə əlaqədar ali
təhsildə kredit sisteminin tətbiqinə zərurət yaranmışdır. Bu
sistemin tətbiqi ilə bağlı hüquqi normativ bazanın yaradılması
istiqamətində bir çox xarici ölkələrin təcrübəsi öyrənilmiş, “Ali
təhsil müəssisələrində kredit sistemi ilə tədrisin təşkili barədə
nümunəvi Əsasnamə” hazırlanıb təsdiq edilmiş, görüləcək işlərin
həcminin genişliyi nəzərə alınaraq, ilkin mərhələdə bir neçə ali
məktəbdə eksperiment şəklində kredit sisteminin tətbiq olunması
qərara alınmışdır. 2006-2007-ci tədris ilində 10 ali məktəbdə
başlanan eksperiment 2007-2008-ci tədris ilində artıq 21 dövlət ali
məktəbini əhatə etmişdir.
Bundan əlavə xarici ölkələrdə təhsil alanların diplomlarının
Azərbaycanda tanınması üzrə müvafiq tədbirlər həyata ke-
çirilmişdir. Belə ki, “Xarici dövlətlərin ali təhsil sahəsində ixtisas-
larının tanınması və ekvivalentliyinin müəyyən edilməsi
(nostrifikasiyası) qaydaları”na uyğun olaraq Azərbaycan Respub-
likasının Təhsil Nazirliyində Daimi Komissiya yaradılmışdır.
Görülmüş işlərlə yanaşı ali təhsil sahəsində hələ də öz həllini
tapmayan çox ciddi problemlər mövcuddur. Respublikada ali
təhsilin kütləviliyi sahəsində həm inkişaf etmiş ölkələrlə, həm də
MDB ölkələri ilə müqayisədə gerilik müşahidə olunur. Son illərdə
hər 10 min vətəndaşa inkişaf etmiş ölkələrdən ABŞ-da – 445,
Böyük Britaniyada – 276, Almaniyada – 240, Yaponiyada – 233,
MDB ölkələrindən Qazaxıstanda – 510, Rusiyada – 449,
Qırğızıstanda – 447, Moldovada – 351, Gürcüstanda – 321,
Ermənistanda – 304, Tacikistanda – 192, Azərbaycanda isə – 156
tələbə düşür. Həmin ölkələr üzrə əhalinin sayına tələbə nisbəti isə
(faizlə) Rusiyada – 5,1; Qazaxıstanda – 5,0; Gürcüstanda – 3,2;
Ermənistanda – 3,0; Azərbaycanda – 1,6; Özbəkistanda – 1,1 və
Türkmənistanda 0,2 faiz təşkil edir. Bu rəqəmlər ali təhsil
sisteminin təşkilində kifayət qədər həllini gözləyən problemin
olduğunu göstərir.
126
Respublikanın ali təhsil sisteminə cəlb olunmuş insan
resurslarında da müəyyən disproporsiya aradan qaldırılmalıdır.
Belə ki, Qara dəniz regionu ölkələri üzrə ali təhsildə çalışan işçilər
və tələbələrin sayı arasında olan nisbət uyğun olaraq Gürcüstanda
– 25,5, Türkiyədə – 23,8, Moldovada – 21,3, Albaniyada – 19,0,
Yunanıstanda – 16,8, Ermənistanda – 11,7, Rusiyada – 10,1 faiz
olduğu halda Azərbaycanda bu rəqəm 7,3 faiz təşkil edir.
Son illərdə ali təhsilin işəgötürənlərlə əlaqəsinin geniş-
ləndirilməsi, xüsusilə də onların həm qanunvericilik və həm də
təhsil proqramlarının inkişafı sahəsində iştirakı xeyli qənaət-
bəxşdir. Lakin sosial-praktiki və iqtisadi sahədə mövcud vəziy-
yətin təhlili göstərir ki, ali təhsilin məzmunu ilə tələb olunan
biliklər arasındakı uyğunsuzluq dünyada qlobal böhran səviyyəsi
kimi xarakterizə olunur, hətta bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə ən
yaxşı halda kadr hazırlığı iqtisadiyyatın keçmiş mərhələsinə
uyğun aparılır.
Bununla əlaqədar ali təhsil sisteminin inkişafı üçün bütün
mümkün innovasiya potensialını və resursları zəruri inkişaf
istiqamətlərinə səfərbər etmədən mövcud vəziyyətin dəyişdirilmə-
sinə nail olmaq qeyri-mümkündür.
Bu baxımdan təhlil göstərir ki, respublikanın ali təhsil
sistemində aşağıdakı problemlər mövcuddur:
- kadr hazırlığı strukturu əmək bazarının tələbatını tam
ödəmir;
- elmi-tədqiqatların nəticələri ali təhsilə zəif inteqrasiya
olunur;
- ali təhsilə ayrılan vəsaitlər səmərəsiz istifadə olunur;
- ali təhsil müəssisələri şəbəkəsi təkmil deyil;
- ali məktəblərin kadr potensialı və müəllimlərin ixtisas-
artırma təhsili müasir tələblərə cavab vermir;
- ali məktəb tələbələri və məzunlarının hazırlıq səviyyəsi
onların dünya təhsil məkanına çevik inteqrasiyasına imkan vermir;
Dostları ilə paylaş: |