Say 2 (9) • 2014 |
STRATEJİ TƏHLİL
19
Açar sözlər: dini radikalizm, qeyri-ənənəvi təriqətlər, siyasi proseslər, dini
münaqişələr,
sosial problemlər, Azərbaycandakı dini vəziyyət
Key words: religious radicalism, non traditional sects, political processes,
religious conflicts,
social problems, religious situation of Azerbaijan
Ключевые слова: религиозный радикализм, нетрадиционные секты,
политические процессы, религиозные конфликты, социальные пробле-
мы, религиозное положение в Азербайджане
Dini
radikalizm
meyillərinin
qarşısının alınması
milli maraqlara
xidmət edir
Gövhər
BAXŞƏLİYEVA
millət vəkili, AMEA akad. Z.Bünyadov
adına Şərqşünaslıq İnstitutunun
direktoru, professor
bahsheli@mail.ru
STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014
20
Son dövrlər cəmiyyətdə geniş müzakirə olunan və ciddi narahatlıq do-
ğuran məsələlərdən biri ölkədə radikallıq meyillərinin artması, gənclərin yad
təsirlərə məruz qalaraq radikal dini qruplaşmalara qoşulması və Azərbaycan
vətəndaşlarının Suriyada cərəyan edən münaqişəyə cəlb edilməsidir. Da-
vamlı olaraq mətbu orqanlarda Azərbaycan vətəndaşlarının Suriyada
hökumətlə müxalifət arasında gedən döyüşlərdə fəal iştirak etdiyi və çox-
lu sayda Azərbaycan vətəndaşının qətlə yetirildiyi barədə məlumatlar yayılır.
Ölkə ictimaiyyətini, ziyalıları gənclərin hansı səbəblərdən bu təsirlərin altına
düşməsi, radikallığa meyillənməsi, bu münaqişəyə necə cəlb olunması və Suri-
yaya döyüşə hansı yollarla getməsi məsələsi ciddi narahat edir.
Məlum olduğu kimi, Suriyada cərəyan edən hadisələr müxtəlif dövlətlər
tərəfindən idarə edilir, müharibə ayrı-ayrı ölkələri təmsil edən güclər arasın-
da gedir və dini qruplaşmalar münaqişə
tərəflərindən biri kimi bu proseslərə cəlb
olunub. Hazırda Suriya ərazisi artıq müxtəlif
radikal dini cərəyan və qruplaşmaların poli-
qonuna çevrilib və bu hadisələr bölgədə sa-
bitliyin təmin olunmasına ciddi problemlər
yaradır. Eyni zamanda, münaqişənin uzun
müddət davam etməsi və qarşısının alın-
maması digər müsəlman ölkələrində də dini
duruma ciddi təsir göstərir.
Son dövrlər bir sıra müsəlman
dövlətlərində radikallıq meyillərinin artma-
sı və qarşıdurmaların yaranması bilavasitə
bölgədə və dünyada baş verən proseslərlə
sıx bağlıdır. Müsəlman ölkələrində cərəyan
edən siyasi hadisələr, daxili qarşıdurmalar,
sosial problemlərin uzun müddət həll olun-
maması və münaqişələrin həllinə ikili stan-
dartlarla yanaşma bu meyillərin artmasına
münbit şərait yaradır. Eyni zamanda, bir sıra
hallarda insan hüquq və azadlıqlarının po-
zulması, insanların fikirlərini azad ifadə edə bilməmələri, sosial durumlarının
yaxşı olmaması, özlərini cəmiyyətdən təcrid olunmuş hiss etmələri radikal-
lığın artmasına güclü təkan verir. Hadisələrin bu şəkildə gedişatı və inkişafı
həmin proseslərin getdikcə daha kəskin xarakter alacağını, daha geniş coğrafi
əraziləri əhatə edəcəyini və digər müsəlman ölkələrində də bu cür xoşagəlməz
hadisələrin yaşana biləcəyi ehtimalını artırır. Təcrübə müasir dövrdə bu cür
problemləri yalnız zor və silah gücü ilə tam həll etməyin mümkün olmadığı-
nı göstərir. Belə olduğu halda vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq və gənclərimizi
zərərli təsirlərdən qorumaq üçün biz nə etməliyik?
Heç şübhəsiz ki, dünyada, xüsusilə də müsəlman ölkələrində cərəyan edən
hadisələr bölgəyə təsirsiz ötüşmür. Son günlər baş verənlər həmin hadisələrin
Son dövrlər bir sıra
müsəlman dövlətlərində
radikallıq meyillərinin
artması və qarşıdurmaların
yaranması bilavasitə bölgədə
və dünyada baş verən
proseslərlə sıx bağlıdır.
Müsəlman ölkələrində
cərəyan edən siyasi hadisələr,
daxili qarşıdurmalar,
sosial problemlərin uzun
müddət həll olunmaması və
münaqişələrin həllinə ikili
standartlarla yanaşma bu
meyillərin artmasına münbit
şərait yaradır.
Say 2 (9) • 2014 |
STRATEJİ TƏHLİL
21
ölkəmizdə dini duruma ciddi təsir etdiyini, bu proseslərin qarşısını almağa tam
hazır olmadığımızı, xarici təsirlərin getdikcə ölkədə daha geniş yayıldığını və
daxili təbliğatın xarici təbliğata rəqabətdə uduzduğunu göstərir. Bir sıra hal-
larda ölkədəki dini duruma xaricdən müdaxilələr edilir, müəyyən yerli və xarici
dairələr Azərbaycanda dini durumu gərginləşdirməyə və öz siyasi maraqlarını
həyata keçirməyə çalışırlar.
Hazırda narahatlıq doğuran məqamlardan biri də son dövrlər Azərbaycanda
fəaliyyət göstərən müxtəlif məzhəb və təriqətlərə mənsub insanlar arasında
gərginliyin açıq hiss olunmasıdır. Getdikcə bir məzhəbin nümayəndəsinin digər
məzhəbin nümayəndəsinə qarşı daha dözümsüz və barışmaz mövqe nümayiş
etdirməsi halları artır. “Yalnız mənim məzhəbim düzgündür, yalnız mən sağlam
əqidə və düşüncə daşıyıcısıyam, qalan hər bir din və təriqət səhv yoldadır”
düşüncəsinə meyil daha da güclənir. Getdikcə məzhəblər arasında inam, etibar
sarsılır və münasibətlərin daha da kəskinləşəcəyi ehtimalları artır.
Tarixin ayrı-ayrı dövrlərində bu cür hadisələr dünyanın müxtəlif bölgələrində
tez-tez təkrarlanmışdır. Hər bir məzhəb, təriqət özünü haqlı və düzgün yolda
hesab etmişdir. Hətta bəziləri bunu sübuta yetirmək üçün digərləri ilə silahlı
mübarizəyə qalxmağı da məqbul saymış-
dır. Azərbaycanda isə tarix boyu müxtəlif
din və təriqətlərə mənsub insanlar arasında
qarşılıqlı ehtiram və anlaşma hökm sürmüş,
bu səpkidə münaqişələr baş verməmişdir.
Ancaq hazırda bəzi dövlətlər ölkəmizdə
bu cür münaqişələrin yaranmasında, dini
qruplaşmalar arasında qarşıdurmaların baş
verməsində maraqlıdırlar. Uzun müddətdir
ki, bu istiqamətdə ciddi səylər göstərilir və
bunun üçün şərait yaradılmasına çalışılır. Biz indidən radikal dini qrupların
əli ilə dövlətə, cəmiyyətə qarşı hər hansı formada təxribat, təhlükə yaradıla
biləcəyini düşünməliyik. Hazırda Azərbaycan hakimiyyəti siyasi və iqtisadi ba-
xımdan kifayət qədər güclüdür və geniş imkanlara malikdir. Həmin qruplaş-
malar bu gün dövlətçiliyimizi sarsıda biləcək gücdə deyil. Ancaq məzhəblər
və təriqətlərarası radikallaşma artır və onların bir-birinə münasibətdə kəskin
üsullara əl atacaqları ehtimalı güclənir.
Digər bir tendensiya isə məzhəblərin özlərinin daxilində qruplaşma və par-
çalanmaların sürətlə getməsidir. Nə vaxtsa konkret bir din və məzhəb ətrafında
toplaşan insanların münasibətləri pozulur, təriqətlər daxilində qruplar yaranır
və yaranmış gərginlik getdikcə kəskin müstəviyə çıxır. Buna misal olaraq, bir
müddət bundan əvvəl bəzi rayonlarda cərəyan edən hadisələri göstərmək
olar. Məlum olduğu kimi, polietnik Azərbaycanda müxtəlif bölgələri təmsil
edən müxtəlif millətlər kompakt yaşayırlar. Müəyyən təriqətlər, cərəyanlar öz
fikirlərini yaymaq üçün bu cür bölgələri münbit ərazi hesab etdiyindən, yaxud
bu ərazilərdə dini ənənə bir o qədər də güclü olmadığından Azərbaycanda
fəaliyyət göstərən bütün islam və qeyri-islam təriqətləri orada fəaliyyətlərini
Azərbaycanda tarix boyu
müxtəlif din və təriqətlərə
mənsub insanlar arasında
qarşılıqlı ehtiram və anlaşma
hökm sürmüş, bu səpkidə
münaqişələr baş verməmişdir.