Azərbaycan respublġkasi əMƏK
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
13 dekabr 2006-cı il tarixində BMT tərəfindən "Əlilliyi olan Şəxslərin Hüquqları haqqında Konvensiya"nın qəbul olunması ilə əlilliyi olan şəxslərin həyatında yeni dönəm formalaşmağa başladı. Konvensiyanın əsas məqsədlərindən biri də əlilliyi olan şəxslərin ləyaqətinə hörmət edilməsini həvəsləndirməkdən ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu Konvensiya dünyada əlillik anlayışını köklü şəkildə dəyişərək,əlilliyin tibbi modelindən sosial modelinə keçidlə bağlı təklifləri özündə ehtiva etmişdir. Ənənəvi qəbul edilmiş tibbi model əlilliyin məhz şəxsin daxilində yaranan "qüsurlar", "zədələr" və xəstəliklər sayəsində disfunksiyaların aşkarlanması və həmin şəxslərin "əlillər" qrupuna daxil olmasını iddia edirdi. Belə şəxslər "qüsurlu" və tibbi korrektəyə möhtac olan insanlar kimi qələmə verilirdi. Sosiai modeldə isə, əlillik ətraf mühitin çoxsaylı amillərinin təsiri nəticəsində əlilliyi olan şəxslərin məhdudiyyətlərlə və maneələrlə rastlaşdığı vəziyyət kimi qəbul edilir. Sosial modeldə əlilliyi olan şəxslərin "düzəlməsinə", "korreksiyasına" ehtiyac duyulmur, əksinə, ətraf mühitin həmin şəxslərin məxsusi ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasını nəzərdə tutur. Sosial modeldə əlilliyi olan şəxslərə qarşı mərhəmət və şəfqət istənilmir, cəmiyyət üzvlərinin özlərini onların yerinə qoyması, onları başa düşməsi və bütün vətəndaşlar kimi onların da tam bərabərhüquqlu şəxs olması nəzərdə tutulur. Bu modelin təməlini müyəssərlik və müstəqil həyat prinsiplərinin tətbiqi təşkil edir. Bu prinsiplərə əsasən, ətraf mühit obyektləri, xidmətləri və ehtiyatları əlilliyi olan şəxslər üçün əlçatan olmalıdır, gündəlik həyatda isə onlar imkan daxilində özlərini idarə edib, müstəqil şəkildə qərarları qəbul etməli və heç kəsdən asılı olmamalıdır. Konvensiyanın müddəalarına əsasən, əlilliyi olan şəxslərə qarşı bütün ayrıseçkilik formaları ləğv olunmalı, onların hüquq və azadlıqları təmin olunmalı, ləyaqətləri və dəyərləri qorunmalıdır. Bu Konvensiyanın tam tətbiqi nəticəsində bəşəriyyət artıq keyfiyyətcə yeni mərhələyə, əlilliyi olan şəxslərin inklyuziyasına qədəm qoyacaq. Əvvəllər daha geniş yayılmış inteqrasiya konsepsiyasından fərqli olaraq, inklyuziya paralel inkişafı deyil, məhz müştərək, hər bir sahəni əhatə etməklə, birgə inkişafı ehtiva edir və əlilliyi olan şəxslərin öz müqəddəratını təyin edib qərar qəbul etmə prosesində tam iştirakı nəzərdə tutur. 2 oktyabr 2008-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən yuxarıda qeyd olunan Konvensiyaya qoşulmaq barəsində qanun imzalanıb və bu Konvensiyanın icrası ilə əlaqədar öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üzrə vəzifələr müəyyənləşdirilib. Təqdim olunan Terminlərin İzahlı Lüğəti həmin Konvensiyada nəzərdə tutulmuş öhdəliklərə uyğun olaraq hazırlanmışdır. Onların sırasında Konvesiyanın 3-cü maddəsinin b) bəndində - ayrı-seçkiliyə yol verilməməsi, d) bəndində -əlilliyi olan şəxslərin xüsusiyyətlərinə hörmət olunması və onların
4-cü maddəsinin l.b) bəndində -əlilliyi olan şəxslərə münasibətdə ayrıseçkilik yaradan mövcud qanunların, qərarların, adət və əsasların dəyişdirilməsi və ya ləğv olunması üçün bütün lazımi tədbirlərin, o cümlədən qanunvericilik tədbirlərinin görülməsi, 8-ci maddəsinin l.a) bəndində -əlillik məsələlərində, ailə səviyyəsi də daxil olmaqla, bütün cəmiyyətin maariflənməsini yüksəltmək və əlilliyi olan şəxslərin hüquqlarına və ləyaqətinə hörmət olunmasını möhkəmləndirmək və 2.ii) bəndində - əlilliyi olan şəxslər haqqında müsbət təsəvvürlərin həvəsləndirilməsi və onların cəmiyyət tərəfindən daha dərindən başa düşülməsi kimi göstərilən öhdəlikləri qeyd etmək olar. Bu öhdəliklərə əsasən və tibbi modeldən sosial modelə keçidlə əlaqədar olaraq əlilliyi olan şəxslərlə bağlı "Tipik", "atipik" və "norma"nın əksini təşkil edən "anormallıq" terminləri istifadə edilməməlidir. Ümumiyyətlə, sosial modeldə əlilliyi olan şəxslərə qarşı alçaldıcı və təhqiramiz sözlər və ifadələr işlənilməməlidir. Bunun bir neçə səbəbi vardır. İlk növbədə belə ifadələr əlilliyi olan şəxslərə qarşı müəyyən, əsasən mənfı münasibətin yaranmasına səbəb olur. Bu da, öz növbəsində, əlilliyi olan şəxslərlə bağlı stiqmaların və stereotiplərin yaranmasına təkan verir. Stiqmalar və stereotiplər yekunda əlilliyi olan şəxslərə qarşı ayrı-seçkiliyin formalaşmasına gətirib çıxardır. Bu səbəbdən həm cəmiyyət, həm əlilliyi olan şəxslər öz potensial qabiliyyətləri, bacarıqları və vərdişləri barəsində mənfi fikirdə olurlar və bir çox hallarda, inklyuziya ilə bağlı çətinliklərlə rastlaşırlar. Belə ki, işəgötürənlər əlilliyi olan şəxslərin əmək məhsuldartığının aşağı səviyyədə olmasını və icra edəcəyi əmək funksiyalarının məhdudluğunu əsas səbəb kimi götürərək onların işlə təmin olunmasından boyun qaçırırlar. Digər bir məsələ isə, hər bir əhali qrupunun özü ilə əlaqədar olan söz və ifadələri özlərinin qəbul etməsidir. Nəzərə alaraq ki, Azərbaycan Respublikasında əliliiyi olan şəxslərin tam əksəriyyəti "əlil", "ağıldankəm", "axsaq", "autik", "Daun", "debil", "epileptik", "dovşandodaq", "kar", "kor", "lal" və bunun kimi sözlərin istifadəsini bəyənmir və özlərinə qarşı həmin söz və ifadələri təhqiramiz sayır. Bununla əlaqədar olaraq təqdim olunan Terminlərin İzahlı Lüğətinin tərtibatçıları bu amili nəzərə alaraq "Əlilliklə bağlı İstifadəsi Məsləhət Görülməyən Terminlərin Siyahısını işləyib hazırlayıblar. Hal-hazırda bu cür söz və ifadələr həm danışıqda, həm də elmi ədəbiyyatda geniş istifadə olunur. Odur ki, həmin söz və ifadələrin neytral, mənfı təsəvvürlər yaratmayan söz və ifadələr ilə əvəz olunması təklif olunur. Bundan başqa, bu lüğətdə dünyada və Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş reabilitasiya vasitələri və protez-ortopedik məmulatların siyahısı ayrıca fəsildə göstərilmişdir. Lüğətin digər fəslində isə əlillik məsələiəri üzrə dünyada fəaliyyət göstərən təşkilatların siyahısı təqdim olunmuşdur. Təşkilatlar haqqında ətraflı məlumat əldə etmək. habelə onlarla potensial əməkdaşlıq əlaqələrin qurulmasını asanlaşdırmaq məqsədllə, həmin təşkilatların İngilis dilində rəsmi adlan və veb-səhifələri qeyd olunmuşdur. Əlilliyi olan şəxslərlə bağlı qəbul olunmuş Konvensiyalar, beynəlxalq sənədlər və milli qanunvericilik sənədlərinin siyahısı lügətin müvafiq fəslində qeyd olunmuşdur. Sonda Lüğətin tərtib olunması zamanı istinad olunan yerli və beynəlxalq qanunvericilik, istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı verilmişdir. Lüğət geniş oxucu auditoriyası, xüsusən də müvafıq icra hakimiyəti orqanları, dövlət və özəl təşkilatlar, müstəqil ekspertlər, əlilliyi olan şəxslər, bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən Qeyri-Hökumət Təşkilatları üçün yardımçı vasitə kimi nəzərdə tutulmuşdur.
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|