Azərbaycan respublġkasi əMƏK

Əlilliyə  görə  əmək  pensiyası  (Disability  retirement  pension,  disablernent 

attowance, disability working allowance)  - sığorta olunanın xəstəlik və ya xəsarət 

nəticəsində  yaranan  əqli  və  ya  liziki  məhdudiyyətlərə  görə  əmək  qabiliyyətinin 

məhdudlaşması  ilə  əlaqədar  qanunvericilikdə  nəzərdə  tutulmuş  qaydada  təyin 

olunan sosial təminatın növü. 

Əlilliyi olan iqtisadi fəal Ģəxs (Economically active person with disability) - əmək 

fəaliyyətlə məşğul olmayan, lakin işləmək arzusunda olan, aktiv şəkildə iş axtaran 

əlilliyi olan insan. 

Əlilliyi      olan      qeyri-iqtisadi      fəal      Ģəxs  (Economically  inactive  person  with 

disability) -əmək qabiliyyətsiz və ya işləmək arzusunda olmayan əlilliyi olan insan. 

Əmək  qabiliyyətinə  qismən  malik  olmasına  baxmayaraq,  bir  çox  psixo-sosial, 

iqtisadi və  məhdud  ətraf-mühit  şərtlərinə görə  bacarıqlarını  göstərmək  iqtidarında 

olmayan insanlar qeyri-iqtisadi fəal əhali qrupuna aid edilir. 

Əliliyi  olan  Ģəxs  (tibbi  model)  (Person  with  disability  (according  to  medical 

model))  anadangəlmə,  xəstəlikdən  və  ya  xəsarətdən  doğan  əqli  və  ya  fiziki 

məhdudiyyətlər  nəticəsində  həyat  fəaliyyəti  məhdudlaşan,  sosial  yardıma  və 

müdafıəyə ehtiyacı olan insan. 

Əlilliyi      olan      Ģəxsi  uĢaq      (sosial      model)  (Person/child  with  disability 

(according to social model)) - müxtəlif maneələrlə qarşılıqlı təsir zamanı digərləri 

ilə  bərabər  səviyyədə  cəmiyyətin  həyatında  tam  və  səmərəli  iştiraka  mane  olan 

sabit  fiziki,  psixi,  əqli  və  ya  hissiyyat  məhdudiyyətləri  olan  insan,  o  cümlədən 

sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaq. 

Əlilliyi olan Ģəxslər üçün xüsusi iĢ yerləri (Special workplaces for employment of 

persons  with  disabilities)  -  əlilliyi  olan  şəxsin  ehtiyaclarını  və  məhdudiyyətlərini 

nəzərə  alaraq  onların  əmək  fəaliyyətinin  yerinə  yetirilməsi  məqsədilə  əməyin 

təşkili  zamanı  əlavə  tədbirlərin,  o  cümlədən  əsas  və  yardımcı  avadanlığın 

uyğunlaşdırılması,  işıqlandırılma  sisteminin  sazlanması,  xüsusi  texniki  alətlərin 

təchizatının həyata keçirilməsı əsasında yaradılmış fərdi istehsal məkanı. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslər  üçün  ixtisaslaĢdırılmıĢ  təhsil  müəssisələri  (Specialized 

edııcational  institutions  for  persons  with  disability)  müxtəlif  dərəcələrdə  və 

ölçülərdə  xüsusi  təhsilə  ehtiyacı  olan  insanlara  təhsil  xidmətləri  göstərən  məktəb 

və mərkəzlər. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərə  müyəssərlik  (Accessibilityy  to  persons  with  disabilities)  - 

əlilliyi olan şəxslər üçün digərləri ilə bərabər səviyyədə bütün insan hüquqlarının 

və əsas azadlıqların həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə iş, təhsil, səhiyyə 

və digər sosial mühitin və infrastrukturun zəruri və ağlabatan uyğunlaşdırılması və 

modifıkasiyası. 

Əlilliyi olan Ģəxslərin hüquqları (Rights of the persons with disabilities) - əlilliyi 

olan  şəxslərin  cəmiyyətə  inteqrasiya  və  inklyuziyası  məqsədilə  onlar  üçün 

müəyyən edilən sosial, iqtisadi və mədəni haqlar. 

Əlilliyi    olan  Ģəxslərin  iĢsizlik  səviyyəsi  (Unemployment  rate  of  people  with 

disabilities)  -bir  ölkədə  (bölgədə)  işsiz  əliliyi  olan  şəxslərin  sayının  əlilliyi  olan 

şəxslərin ümumi sayına nisbəti. 

---

Əliliyi  olan  Ģəxslərin  məsləhət  mərkəzi(Consultation  centre  for  persons  with 

disabilities)  -əlilliyi  olan  şəxslərlə  bağlı  veriləcək  qərarlarda  onların  fıkrini  ifadə 

edə bilən və qərarlara təsir edə bilən qurum. 

Əlilliyi olan Ģəxslərin təhsili (Education of persons with disabilities) - əlilliyi olan 

şəxslərin  təhsil  ehtiyaclarını,  əlillik  dərəcələrinə  və  xüsusiyyətlərinə  uyğun  bir 

şəraitdə,  adətən  xüsusi  olaraq  yetişdirilmiş  sosial  pedaqoqlar  tərəfindən  aşılanan 

bilik və vərdişlərin mənimsənilməsi prosesi. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərin  və  sağlamlıq  imkanları  məhdud  uĢaqların  fərdi 

reabilitasiya  proqramı  (Individual  rehabilitation  program  of  persons  with 

disabilities and children with health limitations) - reabilitasiya tədbirlərini, habelə 

sosial  yardımın  növlərinin  konkret  həcmini,  növünü  və  icra  müddətini  ardıcıl 

qaydada müəyyən edən sənəd. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərin  və  sağlamlıq  imkanları      məhdud      uĢaqların   

reabilitasiyası (Rehabilitation of persons with disabilities and children with health 

limitations)    -  orqanizmin  funksiyasının  davamlı  pozulması  nəticəsində  baş  verən 

həyat 

fəaliyyətinin 

məhdudlaşmasının 

aradan 

qaklmlmasına, 

yaxud 

kompensasiyasına  yönəldilmiş  tibbi,  psixoloji,  pedaqoji,  idman,  sosial-iqlisadi  və 

digər  tədbirlər  sistemi.  Reabilitasiyanın  başlıca  məqsədi  əlilliyi  olan  şəxslərin  və 

sağlamlıq  imkanları  məhdud  uşaqların  sosial  adaptasiyası  və  sosial  statusunun 

bərpasıdır. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərin  və  sağlamlıq  imkanları  məhdud  uĢaqların  sosial 

müdafiəsi(Social protection of persons with disabilities and children with health 

limitations)  əlilliyi  olan  şəxslərin  və  sağlamlıq  imkanları  məhdud  uşaqların  həyat 

fəaliyyətinin  məhdudlaşmasının  aradan  qaldırılmasını,  kompensasiya  edilməsini, 

cəmiyyətin  həyatında  onlara  digər  vətəndaşlarla  bərabər  imkanlar  yaradılmasını 

nəzərdə tutan iqtisadi, sosial və hüquqi dövlət təminatları sistemi. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərin,  uĢaqların  sağlamlıq  imkanları  məhdudluğunun 

qarĢısının  alınması  (Prevention  of  impairment  of  persons  with  disability  and 

children  with  health  limitations)  əlilliyi  olan  şəxslərin,  uşaqların  sağlamlıq 

imkanları  məhdudluğunun baş verməsi və  ağırlaşması  hallarına  qarşı  yönəldilmiş 

tibbi, ekoloji, gigiyenik, texniki  təhlükəsizlik, idman və digər tədbirlər sıstemi. 

Əlilliyi  olan  Ģəxslərlə  ünsiyyətin  etik  prinsipləri  (Ethical  principles  of 

communication  with  people  wiih  disabilities)  -  əlilliyi  olan  insanlarla  ünsiyyət 

qurulmasının ümumi qaydaları. Əlilliyi olan şəxslə hətta müşahidə olunduğu halda 

belə söhbət edərkən birbaşa əlilliyi olan şəxsə müraciət etmək lazımdır; əsas diqqət 

şəxsin əlilliyinə deyil, ona və ya  müzakirə olunan problemə verilməlidir; düzgün 

səs tonu və ifadəni seçmək lazımdır və s. 

Əlilliyin bəsit modeli (Market model of disability) - əlilliyi olan şəxslər və onlarla 

əlaqədə  olan  insanlar  (əlilliyi  olan  şəxslərin  ailə  üzvləri,  yaxın  dostları, 

işəgötürənlər)  arasında  onların  əmək  fəaliyətinin  təşkili  və  bunun  nəticəsində 

gəlirin  əldə  edilməsi  zəminində  yaranmış  münasibətlər  sistemi  əks  etdirən 

konsepsiya.  Model  azlıq  haqlarının  qorunması  ilə  əlaqəli  konsyumerist  model 

sayılır.  Modelin  çərçivəsinə  görə,  əgər  hər  hansı  bir  demoqrafık  qrup  çəkisinə 

uyğun olaraq öz ehtiyac-əsaslı iqtisadi tələblərini irəli sürsə, o zaman şirkətlər və 

---