30
Ġnvestisiyanın təsnifatı
Azərbaycan Respüblikasında fəaliyyət göstərən bu qanuna əsassən investisiya
fəaliyyətinin bir sıra aşağıdakı növlərindən istifadə oluna bilər:
- özəl investisiya fəaliyyəti;
- dövlət investisiya fəaliyyəti;
- xarici investisiya fəaliyyəti;
- birgə investisiya fəaliyyəti.
Qanunda investisiya fəaliyyətinin subyektləri və obyektləri də göstərilir:
İnvestisiyanın təsnifatının
əlamətləri
Pul və-
saitinin
qoyul
obyekt.
görə
investis
iştirak
xarakte.
görə
Investi.
dövrü.
görə
Mülki
formala
rına
görə
Region
əlaməti
nə görə
İnvestis
iya
riskinin
səviyyə
sinə
görə
Real in-
vestisi-
yalar
Birbaşa
investis
iyalar
Qısamü
ddətli
Xüsusi
Ölkə
daxilin-
də
Riskisiz
Maliy-
yə in-
vestisiy
aları
Dolayı
investis
iyalar
Uzun
müddət
li
Dövlət
Xaricdə
Az
riskli
Qarışıq
Xarici
Orta
riskli
Yüksək
riskli
31
MÜƏSSISƏNIN MALIYYƏ INVESTISIYALARININ TƏRKIBI
Qanundan göründüyü kimi, investisiya fəaliyyətinin subyektləri həm
Azərbaycan Respublikasının, həm də xarici ölkələrin vətəndaşları və hüquqi
şəxslər ola bilərlər. Bütün subyektlər investisiya fəaliyyətinin keçirilməsində
bərabər hüquqlara malikdirlər.
Ġnvestisiyanın növləri
Vencur investisi-
ya
Birbaşa investisi-
ya
Porthel investisi-
ya
Annuitet
investisiya
Riskli qoyuluşlar
böyük risklə biz-
nesin yeni sfera-
sına (yeni müəs-
sisənin səhmlə-
rinə qoyuluş)
Əsas fondların
artırılmasına
yönəldilən
qoyuluş
Qiymətli
kağızlar
porthelinin
formalaşmasına
yönəldilən
qoyuluş
Müəyyən müd-
dətdən bir əma-
nətçiyə gəlir gə-
tirən investisi-
yadır. Belə qoyu-
luş sığorta və
pensiya fondları-
na yönəldilir
Qiymətli kağızların portfelinin
növləri
Gəlirli
portfel
Artım
portfeli
Riskli
qoyuluş
portfeli
Balans-
laşdırıl-
mış
portfel
Xüsusi-
ləşdiril-
miş
portfel
32
Ġnvestisiya fəaliyyətinin obyektləri
Ġnvestisifa fəaliyyətinin subyektləri
Əsas fondlar
AR vətəndaşları
Dövriyyə kapitalı
Xarici ölkələrin vətəndaşları
Qiymətli kağızlar
Hüquqi şəxslər
Məqsədli pul əmanətləri
Vətəndaşlığı olmayan şəxslər
Elmi-texniki məhsullar
Dövlətlər
İntellektual sərvətlər
Mülkiyyət obyektləri
Əmlak hüquqları
Qanuna əsasən ölkədə investisiya fəaliyyətinin bir forması olan innovasiya
fəaliyyəti də həyata keçirilə bilər.
İnnovasiya fəaliyyətinin istiqamətlərinə
aşağıdakılar daxildir:
- uzunmüddətli elmi-texniki proqramların həyata keçirilməst;
- iqtisadiyyatın strukturunun təksmilləşdirilməsi məqsədi ilə məhsuldar
qüvvələrin vəziyyətində keyfiyyət dəyişiklikləri etmək üçün fundamental
tədqiqatların maliyyələşdirilməsi;
- texniki və texnologiyanın prinsipcə yeni qənaətcil növlərinin işlənib
hapzırlanması, buraxılması, yayılması və tətbiqi.
Azərbaycan Respüblikasında investisiya fəaliyyəti dövlət tərəfindən
tənzimlənir. Dövlət ölkədə investisiya fəaliyyətinin tənzimlənməsinin aşağıdakı
vasitələrindən istifadə edir:
1.
Vergi sistemi;
2.
Kredit siyasəti;
3.
Amortizasiya siyasəti;
4.
Ayrı-ayrı rexgional və iqtisadiyyatın sahələrinə subvensiya, subsidiya və
s.verilməsi;
5.
Antiinhisar tədbirlər;
6.
Mülkiyyətin özəlləşdirilməsi;
7.
Qiymət siyasəti;
8.
İnvestisiya layihələrinin ekspertizası;
9.
Sair tədbirlər.
33
Azərbaycan Respüblikasında xarici investisiyaların qorunması üçün («Xarici
investisiyanın qorunması haqqında») 1994-cü ildə Qanun qəbul edilib. Bu Qanun
ölkədə xarici investisiya qoyuluşunun hüquqi və iqtisadi əsaslarını müəyyən edir.
Azərbaycan Respublikasında xarici investisiya fəaliyyətini xarici hüquqi
şəxslər, xarici vətəndaşlığı olmayan şəxslər, xarici daimi yaşayış yeri olan AR
vətəndaşları, xarici dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar həyata keçirə bilərlər.
Xarici investorlar aşağıdakı obyektlərə investisiya qoya bilərlər:
- birgə müəssisələrə (pay iştirakı əsasında);
- müəssisə, bina, qurğu, səhm, istiqraz və s. əmlakın əldə edilməsinə;
- torpaq və əmlak hüquqlarının alınmasına;
- sair obyektlərə.
«İnvestisiya fəaliyyəti haqqında» AR qanunana əsasən investisiyaların
maliyyələşmə mənbələri aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:
I qrup. Xüsusi maliyyə resursları;
II qrup: İnvestorun borc alınmış maliyyə resursları;
III qrup: İnvestorun cəlb olunmuş maliyyə resursları;
IV qrup: Yenidənbölüşdürmə yolu ilə daxil olan vəsaitlər;
V qrup: Büdcə və büdcədənkənar fondların vəsaitləri;
VI qrup: Xarici investisiyalar.
Əsas kapitala birbaşa investisiyaların maliyyələşmə mənbələrində böyük
xüsusi çəkini müəssisənin xüsusi maliyyə resursları təşkil edir.
Müəssisənin xüsusi resursları 2 qrupa bölünür:
1.
Müəssisə ilk dəfə təşkil olunan zaman təsisçilərin ilk ödənişləri;
2.
Müəssisənin təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində əldə edilən pul vəsaitləri.
Müəssisə ilk dəfə təşkil olunan zaman onun nizamnamə kapitalı
təsərrüfatçılığın təşkilati-hüquqi formalarından asılı olaraq aşağıdakı mənbələr
hesabına təşkil oluna bilər:
- səhm kapitalı;
- pay haqları;
- büdcə vəsaiti;