Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2014-2018-ci illər ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulacaq xarci investisiyaların proqnozu (mln. dollar) Göstəricilər
- 2018-ci il Cəmi xarici investisiya
- Neft sənayesi 6730,7 7705,85 8823,2 10102,5 11567,4 Neft borusu
- Müştərək müəssisələr
- NƏTĠCƏ VƏ TƏKLĠFLƏR
69
beş il üçün ölkə iqtisadiyyatına qoyulacaq xarici investisiyaların proqnozunu tərtib edə bilərik. Bunun üçün 2014-cü il baza ili olaraq götürülmüşdür (cədvəl 3.1).
(Cədvəl 3.1) 2014-2018-ci illər ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatına qoyulacaq xarci investisiyaların proqnozu (mln. dollar) Göstəricilər 2014-cü il faktiki Proqnoz 2015-ci il 2016-cı il 2017-ci il 2018-ci il Cəmi xarici investisiya 11697,7 13019,5 14490,7 16128,2 17950,6 O cümlədən: Maliyyə kreditləri 1880,6 2027,2 2185,4 2355,8 2539,6 Neft sənayesi 6730,7 7705,85 8823,2 10102,5 11567,4 Neft borusu 17,0 2,0 2,0 2,0 17,0 Müştərək müəssisələr 1318,5 1555,8 1835,8 2166,3 2556,2 Digər investisiyalar 1750,9 1728,65 1644,3 1501,6 1270,4 Mənbə: Cədvəl Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyinin ( www.economy.gov.az ) məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir. Əgər qarşıdan gələn illərdə neftin qiymətlərində kəskin fərqlər əmələ gəlməzsə və ölkədə pul siyasəti sahəsndə ciddi dəyişikliklər baş verməzsə, tərəfimizdən müəyyən edilən artım templəri sabit qalarsa, bu halda proqnozlar özünü doğruldacaqdır. Müəyyən etdiyimiz proqnozların doğru olması üçün icrası tələb edilən göstəricilər həddən artıq çoxdur. Lakin ən vacibləri qeyd etdiyimiz kimi dünya bazarında neftin qiymətinin dəyişməsi və ölkədə aparılan iqtisadi siyasətin prioritetləri ilə bağlıdır.
70
Müştərək müəssisələrin sosial-iqtisadi mahiyyəti, eləcə də bu müəssisələrin təşkilinin nəzəri-metodoloji əsaslarının öyrənilməsi istiqamətində aparılan araşdırmalardan aydın olur ki, yaradılma məqsədindən asılı olmayaraq müştərək müəssisələr iqtisadiyyatın dinamik inkişafında mühüm rol oynayırlar. Bu baxımdan müştərək sahibkarlığın inkişafı məsələlərinə dair təqdim edilən dissertasiya işində müştərək sahibkarlığın sosial-iqtisadi mahiyyəti, onun fəaliyyətinin səmərəlilik göstəriciləri, müştərək sahibkarlığa xarici investisiya qoyuluşu və onun səmərəlilik göstəriciləri ətraflı təhlil edilmiş aparılan araşdırmalar və təhlillərin yekununda aşağıdakı nəticə və təkliflər əldə olunmuşdur:
etdirmir. O, bazar münasibətlərinin formalaşması nəticəsində yaranan təsərrüfatçılıq formasıdır. Xarici alimərin araşdırmalarının tədqiqindən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, müştərək müəssisələrin mahiyyətini müəyyən edən meyar yerli tərəfdaş ilə xarici investorun müəssisənin nizamnamə fonduna pay qoyuluşundan və onların bərabər hüquqlu əməkdaşlığından ibarətdir.
Müştərək müəssisənin mahiyyəti onu yaradan tərəfdaşların texnoloji və emosinal əməkdaşlığı ilə müəyyən olunur. Texnoloji əməkdaşlıq onların birgə investisiya qoyuluşunda, emosianal əməkdaşlıq isə onların idarəetmə səylərini birləşdirməsindədir.
təsisçilərinin onun yaradılması və inkişaf etdirilməsində ümumi maraqlari ilə yanaşı, həm də uyğun gəlməyən istehsal imkanları və rəqabət aparan məqsədləri mövcuddur. Məhz bu şərtlər daxilində müştərək müəssisələrin səmərəli fəaliyətini şərtləndirən amillərdən biri də onun təsisçilərinin maraqlarıın uzlaşması, vahid məqsəd ətrafında birləşməyi bacarmasıdır.
Müştərək müəssisələr ölkənin istər makroiqtisadi, istərsə də mikroiqtisadi göstəricilərinin inkişafında mühüm roy oynayır. Bu baxımdan Azərbaycanda müştərək sahibkarlığın fəaliyyət dairəsinin genişləndirilməsi və onların faəiyyətinin
71
iqtisadi səmərəliliyinin yüksəldilməsi yüksək iqitisadi göstəricilərə nail olunmasına, daxili bazarın tələbatının ödənilməsinə, ölkənin istehsal potensialının artırılmasına və mövcud potensialdan tam və səmərəli istifadəyə nail olnmasına imkan yaradacaqdır.
investisiya mühitinin yaradılması ilə bilavasitə bağlıdır. Ona görə də, ölkədə daha da əlverişli investisiya mühiti formalaşdırılmalıdır. Bu baxımdan Azərbaycan müştərək müəssisələrin yaradılması və xarici investisiyaların cəlb olunması üçün elverişli imkanlara sahibdir. Əlverişli iqtisadi, siyasi, hüquqi, coğrafi mühit amillrəindən istidafə edilərək ölkədə əlverişli investisiya mühitinin formalaşması müştərək sahibkarlığın genişləndirilməsinə və iqtisadiyyatının daha da inkişaf etməsinə imkan yaradacaqdır.
Müştərək müəssisələrin səmərəli fəaliyyətinin təmin olunması, xarici investisiyaların cəlb olunması üçün əhəmiyyətli sahələrin seçilməsi vacib məsələlərdəndir. Bu sahədə dövlətin yeritdiyi siyasət mühüm rol oynadığından xarici investisiyaların cəlb edilməsi siyasətinin aşağıdakı istiqamətlərinin təmin edilməsi məqsədəuyğun olardi: a)xarici investisiyanın maksimum cəlb edilməsi üçün əngəl olan bütün maneələrin aradan qaldırlması, b)xarici investisiya sahəsində siyasətin daha da liberallaşdırılması.
mexanizmi olmalıdır. Bu mexanizmə aşağıdakılar daxildir: a)müştərək müəssisələrin inkişafının təmin olunması üçün bu sahə üzər dövlət proqramının işlənib hazırlanması b)xarici investorlarla hesablaşma mexanizminin daha da təkmilləşdirilməsi; c)xarici investisiyalara dövlət təminatı sisteminin daha da inkişaf etdirilməsi;
Bildiyimiz kimi ölkənin iqtisadi gücü onun xarici bazarlara rəqabət qabiliyyətli məhsullarının ixracından da asılıdır. Xüsusilə son zamanlarda dünya bazarlarında neftin qiymətinin aşağı düşməsi, ümumdünya miqsasında neftə, qaza alternativ enerji mənbələrindən istifdənin genişləndirilməsi, neftdən asılılığın 72
azaldılmasının qarşıya məqsəd qoyulması Azərbaycan kimi iqtisadiyyatının əsas lokomativi neft sektoru olan ölkələr üçün heyacan təbilinin çalınması demekdir.Belə bir dövrdə neftdən asılılığın aradan qaldırlması və qeyri-neft sektorunun inkişafı, dünya bazarlarına rəqabət qabiliyyətli Azərbaycan məhsullarının çıxardılması vacib məsələlərdən birinə çevrilir. Çünki ölkənin rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyata malik olması, onun milli valyutasının digər valyutalara nisbətdə öz kursunu qoruyub saxlaması onun ixrac potensialından əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Bu baxımdan dövrdə ölkədə ixrac yönümlü məhsullar istehsal edən mütərək müəssisələrin fəaliyyət dairəsinin daha da genişləndirilməsi ehtiyac vardır.
kredit siyasətinin təkmilləşdirilməsi vacibdir. Belə ki ixrac yönlü müştərək müəssisələrin formalaşması üçün dövlət yerli tərfdaşın payının müəyyən hissəsinin güzəştli kredit hesabına maliyyələşdirə bilər. Eyni zamanda dövlət müştərək müəssisələrin istehsalının genişləndirilməsi və modernləşdirilməsi üçün əlverişli şərtlərlə kredit verə bilər.
İllər üzrə aparılan müqayisəli statistik təhlil onu göstərir ki, müştərək müəssisələrin illər üzrə istər sayında,istər istehsal etdikləri məhsulun həcmində, istərsədə orda çalışan işçilərin sayında dinamik artım müşahidə olunmuşdur. Məhz bu baxımdan, ökədə müştərək sahibkarlığın inkişafına imkan yaratmaqla məşğulluğun səviyyəsini yüksəltmək,məsul istehsalı həcmini artırmaq mümündür.
Aparılan statistik təhlilin nəticəsinə əsaslanaraq onu demək olar ki, illər üzrə müştərək müəssisələrin sayının artımına paralel olaraq ölkə iqtisadiyyatına xarici investisiya qoyuluşunun da həcmində də illər üzrə dinamik inkişaf müşahidə olunmuşdur. Məhz bu baxımdan ölkəyə xarici investisiyanın cəlb edilməsi üçün müştərək müəssisələrin faliyyəti stimullaşdırılmalıdır.
Müştərək müəssisələrin yaradılması eyni zamanda xarici texnika və texnologoyanın, idarəetmə təcrübəsinin da ölkəyə idxalına imkan yaradır. Bu isə öz növbəsində rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyatın formalaşmasına gətirib çıxarır. Bu
73
baxımdan bu proseslər ilk başda dövlət tərəfindən ciddi nəzarətə götürülməli sonralardan isə bu sahədəki dövlət siyasəti liberallaşdırılmalıdır.
Aparılan təhlildən aydın olur ki, illər üzrə xarici investisiya qoyuluşlarının əksər hissəsi neft sənayesinə yönəldilmişdir. Müasir dövrümüzdə artıq nefdən asılılığın aradan qaldırılması və qeyri-neft sektorunun inkişafının ön plana çəkildiyi bir vaxtda qeyri neft sektorunda müştərək müəssisələrin payının artırılması üçün stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsi zəruridir. Qeyri-neft sektorunda müştərək müəssisələrin xüsusi çəkisinin artırılması həmin sahəyə xarici investisiya qoyuluşunun yüksəldilməsinə, zəif inkişaf etmiş, irihəcmli kapital qoyuluşu tələb edən sahələrin inkişaf etdirilməsinə, mütərəqli texnologiyanın və idarəetmə sisteminin iqtisadi fəaliyyət sahələrinə tətbiqinə əlverişli imkan yaradacaqdır.
Xarici investorların ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunması, onların qeyri-neft sektoruna investisiya qoylması üçün gömrük rüsumunun azaldılmasına, xarici investorlar üçün vergi güzəştlərinin tətbiqinə, güzəştli kreditlərin tətbiq olunmasına, gömrük güzəştlərini təklif edən iqtisadi zonaların yaradılmasına ehtiyac vardır.
74
1.
2.
A. B. Abbasov «Sahibkarlıq fəaliyyəti: növləri, təşəkkülü və inkişaf problemləri». Bakı, “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 1998, 212 s. 3.
A. B. Abbasov «Biznesin təşkili və idarə edilməsi». Bakı, “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı , 2011-ci il, 464 s. 4.
problemləri» avtoreferat.Bakı, 2013-cü il, 143 s. 5.
A. L. Əliyev «Azərbaycan sənayesində xarici və daxili investisiyalardan səmərəli istifadə problemləri». Avtoreferat. Bakı, 2004-cü il, 26 s. 6.
7.
«Azərbaycan sənayesi». Statistik məcmu. Bakı, “Səda”, 2015-ci il, 332 s. 8.
«Azərbaycanın statistic göstəriciləri 2010». Bakı, 2010-cu il, 792 s. 9.
«Azərbaycanın statistic göstəriciləri 2015». Bakı, 2015-ci il, 814 s. 10.
Azərbaycan Respublikasında kiçik və orta sahibkarlıq (qanunlar, normati sənədlər, analitik materiallar). Bakı, “Araz” nəşriyyatı, 2000-ci il, 145 s. 11.
B.S.Əmədov «Müştərək müəssisələrin yaradılması və sənayenin inkişafında onların rolunun artırılması problemləri» haqqında alimlik dərəcəsi üzrə avtoreferat.Bakı, 2000-ci il,147 s. 12.
13.
Ə. Ş. İmanov «Biznesin investisiya strategiyası». Bakı, 2014-cu il, 284 s. 14.
Ə. Ş. İmanov «Kiçik sahibkarlıq». Bakı, “Elm” nəşriyyat, 2009-cu il, 368 s. 15.
11.Ə.Ş.İmanov «Regionların inkişafının proqnozlaşdırılması». Bakı, “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2006-cı il, 201 s. 16.
F. M. İbrahimov «Azərbaycan iqtisadiyyatına yönəldilən xarici investisiyalar və onun milli iqtisadiyyatın dirçəlməsində rolu». Bakı, “Elm” nəşriyyatı, 2007-ci il. 17.
H.T.Əliyev «Müştərək müəssisə və sahibkarlıq».Bakı, 2001-ci il, 142 s. 18.
75
19. H. S. Həsənov «İri sahibkarlıq strukturları». Bakı, “Azərməşr” nəşriyyatı, 2007-ci il, 276 s. 20.
«İnvestisiya fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı, 1999-ci il, 37 s. 21.
«İqtisadi nəzəriyyə». Bakı, “CBS Polygraphic Production” nəşriyyatı, 2012-ci il, 1088 s. 22.
Q. N. Manafov « Sahibkarlıq nəzəriyyəsi». Bakı, “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2011, 158 s .
23.
«Müəssisələr haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı,1996-cı il. 24.
«Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı, “Qanun” nəşriyyatı, 2009-cu il, 12 s. 25.
S. Z. İsayev «İnvestisaya fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsi». Bakı, “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2011-ci il, 188 s. 26.
«Xarici investisiyaların qorunması haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu. Bakı, 1992-ci il, 10 s. 27.
22.T.Ə.Hüseynov «Firmanın iqtisadiyyatı». Bakı, “Səda” nəşriyyatı, 2009-cu il,590 s. 28.
V. M. Niftullayev «Sahibkarlığın əsasları». Bakı, “Zaman” nəşriyyatı, 2003-cü il, 620 s. 29.
«Vergi» jurnalının fevral ay buraxılışı. Bakı, 2014-cü il 30.
31.
И. А. Едвин «Макгоекономика». Санк–Петербург 1994г. 32.
www.azstat.gov.az 33.
www.aak.gov.az 34.
www.economy.gov.az 35.
www.maliyye.gov.az 36.
37.
www.iqtisad.net
38.
http://az.wikibooks.org/ Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|