Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. MüĢtərək müəssisələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi
16
və texnologiyanın, nou-hauların, idarəetmə və marketinq təcrübəsinin verilməsini minimumlaşdırmağa, yerli tərəfdaşlar isə maksimumlaşdırmağa cəhd edirlər ki, bu da müştərək müəssisələrin səmərəli fəaliyyətinə mane olur. Müştərək müəssisələrin fəaliyyətinin mühüm məsələlərindən biri məhsulun reallaşdırılması ilə əlaqədardır. Əgər xarici investorun əsas məqsədi yerli bazarda möhkəmlənməkdirsə, milli tərəfdaş isə məhsul ixracına çalışarsa, bu cür mənafelərin toqquşması müəssisənin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Digər ziddiyyətlər istehsalın genişləndirilməsinə zəruriyyət yarandıqda əlavə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsi ilə əlaqədardır. Bir tərəfdən, müştərək müəssisənin iqtisadi səmərəliliyini artırmaq üçün əlavə kapital qoyuluşlarına zərurət yaranır, digər tərəfdən, onun sərbəst əmtəə istehsalçısına çevrilməsi tərəfdaşlar tərəfindən əlavə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsini məhdudlaşdırır. Beləliklə, tərəfdaşların məqsədlərindəki ziddiyyətin olmaması müştərək müəssisənin yaradılması və səmərəli fəaliyyəti üçün əsas şərtdir [17, səh 25-26 ]. Müştərək müəssisələrin milli iqtisadiyyatın səmərəliliyi nöqteyi-nəzərindən yaradılması onun ölkənin iqtisadi sisteminə daha səmərəli daxil olması baxımından qiymətləndirilməlidir. Bu məqsədə o vaxt çatmaq olar ki, müştərək müəssisələrin formalaşması və inkişafı milli iqtisadiyyatın və ölkədə sahibkarlığın inkişaf strategiyası ilə üzvi surətdə əlaqələndirilir, həmçinin müştərək müəssisələrin inkişafı üçün cəlb edilmiş xarici investisiyalar dərin təhlil edilir.
Qloballaşma və inteqrasiya proseslərinin sürətlənməsi və bu prosesədən kənarda inkişafın qeyri-mümkünlüyü, vəsait çatışmazlığı və təcrübə mübadiləsi kimi zərurətlər müştərək fəaliyyətin göstərilməsini, xarici investisiyalı müştərək və ya 17
birgə müəssisələrin formalaşdırılmasım gündəlik həyatın ayrılmaz tərkib hissəsinə, eləcə də uzunmüddətli dinamik inkişafın və iqtisadi təhlükəsizliyin başlıca amilinə çevirmişdir. Bu baxımdan da, müştərək fəaliyyətin səmərəli təşkili, müştərək müəssisələrin iqtisadi səmərəliliyinin müəyyən edilməsi, müvafiq qiymətləndirmə və təhlilllərin aparılması çox vacibdir. Bu həm də ondan irəli gəlir ki, bu səmərə, artıq ümumilikdə milli təsərrüfatın səmərəliliyini, ölkədə mövcud sosial-iqtisadi durumu xarakterizə edən bir göstərici kimi qəbul olunur. Tədqiqatlar göstərir ki, 1990-cı illərin axırlarında Rusiyada müştərək müəssisənin yaradılması, orta hesabla, 50-60 faiz yeni məhsul buraxılışının dəyərini aşağı salmağa, bunun üçün lazım olan vaxtı 1-1,5 il azaltmağa, xarici tərəfdaşın istehsal etdiyi məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin 93-99 %-ə çatdırmağa və müəssisənin mənfəətini 70-80 % artırmağa imkan vermişdir [29, səh 175; 203]. Ümumiyyətlə, əksər ölkələrin təcrübəsində, milli və dövlətçilik prinsipləri nəzərə alınmaqla, müştərək fəliyyətin təşkili bir çox iqtisadi uğurlarla müşayiət olunmuşdur. Qeyd olunduğu kimi, bu, milli tərəfdaşın texniki və texnoloji inkişafında, özünü daha çox büruzə verir. Belə ki, müştərək müəssisənin yaradılması yolu ilə texnika və texnologiyanın, idarəetmə təcrübəsinin və s. ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunması, əsasən, aşağıdakı formalarda həyata keçirilir [4,səh 18-19 ]: −
müştərək müəssisənin təsisçisi olan xarici tərəfdaş patentə və ya “nou-hau”ya görə müştərək müəssisəyə lisenziyanı satır. Lisenziya müqaviləsinin vaxtı bitdikdən sonra müştərək müəssisə əldə ediiən texnologiyadan istifadə etmək və onu təkmilləşdirmək hüququna malik olur; −
alır. Texnologiyanın bu üsulla verilməsi adətən, yığma əməliyyatları ilə, xammal və materialların emalı ilə məşğul olan müştərək müəssisələrdə istifadə edilir. Bu halda istehsal prosesinin təşkili üçün texnologiya ilə yanaşı avadanlıq da idxal edilir; −
xarici investor mülkiyyət hüququnu müştərək müəssisənin nizamnamə kapitalına öz payı kimi təqdim edir. Bu forma texnologiyanın əldə edilməsinin ən mürəkkəb formasıdır.
18
Xarici partntor iştirakı ilə müştərək müəssisələrin yaradılmasının yuxarıda sadlanan müsbət cəhətləri ilə yanaşı mənfi cəhətləri də vardır.Bu mənfi cəhətləri aşağıdakılardır: −
texnoloji hissədəki pay səviyyəsindən asılıdır və texnoloji hissənin payı artdıqca, onların məsuliyyəti də azalır. Çünki belə halda xarici tərəfdaş, yalnız texnologiyanın tətbiq miqyasının genişlənməsindən əldə etdiyi gəlirin itirilməsi təhlükəsi ilə üzləşir; −
müştərək müəssisədə texnoloji hissənin payı nə qədər çoxdursa, xarici investorun, maddi-texniki bazanın, xüsusilə maliyyə resurslarının formalaşmasında iştirakı da bir o qədər azdır. Qeyd olunduğu kimi, müştərək müəssisələrin yaradılması milli iqtisadiyyata müəyyən müsbət təsirlərlə xarakterizə olunur. Bütün bunlarla yanaşı, təbii ki, müştərək müəssisələrin özünün də fəaliyyətinin səmərəliliyi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Müştərək biznesin yaradılmasında ictimai mənafe və tərəfdaşların oxşar və fərqli məqsədləri rol oynayır və bunlar birlikdə ziddiyyətli sistem yaradırlar. Belə bir vəziyyətdə müştərək müəssisələrin fəaliyyətinin uğurlu alınması bilvasitə onun təsisçilərinin maraq və mənafelərinin uzlaşmasından asılıdır. Bu baxımdan müştərək biznes fəaliyyətinin əsas məqsədi, bilavasitə, onun təsisçilərinin maddi rifahının yüksəldilməsindən ibarətdir və hər bir təsisçi də öz mənafelərini tam reallaşdırmağa çalışır. Eyni zamanda, dövlətin əsas məqsədi tənzimləmə vasitələrindən istifadə edərək ölkədə iqtisadi inkişafa nail olmaqdan və əhalinin maddi rifahının yüksəldilməsindən ibarətdir.Bu baxımdan da, müştərək müəssisələrin yaradılmasının iqtisadi səmərəliliyi də, məhz sözügedən məqsədlərin vəhdətindən bilavasitə asılıdır. Bütün bunlar müştərək müəssisənin səmərəliliyini müəyyən edir ki, bu da aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir (Sxem 1.1). Müştərək biznesin yaradılması və fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi zamanı ona makroiqtisadi və mikroiqtisadi səviyyədə baxılmalıdır. Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|