Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ azərbaycan döVLƏT ĠQTĠsad unġversġtetġ
Yüklə 1,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.3. MüĢtərək müəssisələrin səmərəliliyini xarakterizə edən göstəricilər
- Azərbaycan müĢtərək müəssisələrinin cəmi müəssisələrin içərisində xüsusi cəkisi(2016-cı il) Mənbə
22
səviyyəsindən 7 dəfəyə yaxın,kapital qoyuluşlarının səmərəliliyin isə 2 dəfədən çox artmışdır [4,səh 40 ]. Ümumiyyətlə, adından da göründüyü ki, müştərək fəaliyyət bütün tərəflər üçün səmərəli olmalıdır.Müştərək müəssisələrin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi zamanı ayrı ayrı tərəfdaşların da iqtisadi səmərəliliyini ayrı-ayrılıqda nəzərə almaq lazımdır. Milli tərəfdaşlar üçün iqtisadi səmərəlilik mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki milli tərəfin iqtisadi fəaliyyətdən əldə etdiyi səmərə müştərək müəssisənin fəaliyyətindən daha çox asılıdır. Müştərək müəssisələrin yaradılması zamanı əldə edilən səmərə həm birbaşa həmdə dolayı yolla əldə edilir. Birbaşa iqtisadi səmərə müştərək müəssisənin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyi ilə əlaqədardır. Dolayı iqtisadi səmərə isə istehsalın həcminin və satış bazasının genişləndirilməsi,yetkin texnika və texnologiyaların, idarəetmə metodlarının tətbiqi, yetkin məhsul istehsalı və satışı ilə həmçinin həyat tsiklinin uzadılması ilə əlaqədardır. Çünki həmin məhsul ikişaf etmiş ölkələrdə köhnəlmiş olsa da,inkişaf etməkdə olan ölkələrdə bazar üçün təzə ola bilər.Bu baxımdan müştərək müəssisələrin istehsal etdiyi məhsulun keyfiyyət məsələsinin təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Məsələn, Çinin Quandun əyalətində xarici kapitalın iştirakı ilə yaradılan müəssisələrin istehsal etdiyi məhsulların 18 faizi 70-80- cı illərin beynəlxalq səviyyəsinə uyğun gəlir və xarici bazarlarda rəqabət qabiliyyətinə malikdir, 65 % məhsullar 60-70-ci illər səviyyəsinə uyğundur və yalnız daxili bazarda reallaşdırıla bilər, 17 % məhsul isə 40-50-ci illər səviyyəsinə uyğundur və daxili bazarda çətin satılır. Müşahidələr göstərir ki, investisiya qoyuluşları, o cümlədən xarici investisiyaların səmərəliliyi baxımından mühüm məsələ investisiyanın sahə və ərazi quruluşudur.Təcrübə göstərir ki xarici investisiya ən çox ölkənin inkişaf etmiş rayonlarına və qeyri-istehsal sahələrinə yönəldilir.Məsələn Çində xarici investisiyanın 80 faizi inkişaf etmiş rayonlara və 50 faizdən çoxu isə qeyri-istehsal sahələrinə yönəldilir[4,səh 40-41 ].
23
1.3. MüĢtərək müəssisələrin səmərəliliyini xarakterizə edən göstəricilər Son zamanlarda iqtisadi inteqrasiya əlaqələrinin güclənməasi, kapitalın beynəlxalq axınının daha da genişlənməsi istər dünya miqyasında, istərsə də Azərbaycanda müştərək müəssisələrin fəaliyyət dairəsinin genişlənməsinə, onların ölkənin istər makroiqtisadi, istərsədə mikroiqtisadi göstəricilər sistemində xüsusi çəkisinin artmasına səbəb olmuşdur. Belə bir şəraitdə bu tip müəssisələrin fəaliyyətinin geniş şəkildə araşdırılmasına, onların fəaliyyətinin səmərəlilik göstəricilərinin tədqiqinə zərurət yaranır. Təkcə onu demək kifayətdir ki, Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat nazirliyinin məlumatına əsasən 2016-cı ilin 1 yanvar tarixinə kimi ölkəmizdə qeydiyyata alınmış 100 325 hüquqi şəxsin 10646-sı dövlət mülkiyyətinə, 87985-i xüsusi mülkiyyətə 1694-ü isə bələdiyyə mülkiyyətinə mənsub olmuşdur. Xüsusi mülkiyyətli müəssisələrin tərkibində onlardan 5781-i tam xarici investisiyalı, 1850-si müştərək müəssisələrdir (Diaqram 1.1). ( Diaqram 1.1) Azərbaycan müĢtərək müəssisələrinin cəmi müəssisələrin içərisində xüsusi cəkisi(2016-cı il)
www.economy.gov.az
Xüsusi m. 87985 Dövlət m. 10646 Bələdiyyə m. 1694
Digər
xüsusi m. 91%
Müştərək m.
2% Xarici
investisiy alı m.
7% Xüsusi müəssisələr 24
Yuxarıdakı sxemdən də göründüyü kimi son zamanlarda müştərək müəssisələrin xüsusi çəkisinin nəzərə çarpacaq dərəcədə artması onların iqtisadiyyatda oynadığı rolu dahada artırmaqla fəaliyyətinin iqtisadi səmərliliyinin artırılması istiqamətində tədbirlərin görülməsini vacib amilə çevirir. Müştərək müəssisələrin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin qitmətləndirilməsi üçün müxtəlif göstəricilər sistemindən istifadə edilir. Müştərək müəssisələrin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin artırılması üçün istifadə edilən xüsusi göstəricilər sistemi ilə daha yaxından tanış olaq. İqtisadi ədəbiyyatlardan aydın olur ki, müştərək müəssisələrin fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyi konkret göstəricilərlə deyil, ümumilikdə göstəricilər sistemi ilə qiymətləndirilir. Müştərək müəssisələrin iqtisadi səmərəliliyi bir sira göstəricilər sistemi ilə qiymətləndirlə bilər. Müştərək biznesin yaradılması və fəaliyyətinin iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi metodikası aşağıdakı məsələlərin həllinə imkan verir[ 3, səh 109]: −
müştərək biznesin yaradılması və fəaliyyətinin makroiqtisadi səmərəliliyinin müəyyən olunmasına; −
səmərəliliyinin müəyyən olunmasına; −
müştərək biznesdə xarici tərəfdaşın iştirakının iqtisadi səmərəliliyinin qiymətləndirilməsinə; −
ən optimalının seçilməsinə. Nəzəri yanaşmalara əsasən belə nəticəyə gəlmək mümkündür ki, məhsul və ya xidmətlərin reallaşdmlmasından əldə olunan mənfəəti hər hansı müştərək müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi kimi qəbul edilə bilər. Səmərəliliyin qiymətləndirilməsinin ilk addımı kimi zəruri göstərirci olan məhsulunun reallaşdırılmasından əldə olunan mənfəətidir. Müştərək müəssisənin 1 ilində Yüklə 1,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|