Azərbaycan ssr elmlər akademġyasi tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Redaktorlar
| 1 AZƏRBAYCAN SSR ELMLƏR AKADEMĠYASI TARĠX ĠNSTĠTUTU SEYĠDAĞA ONULLAHĠ XIII-XVII ƏSRLƏRDƏ TƏBRĠZ ġƏHƏRĠ (Sosial-iqtisadi tarixi) “Elm” nəĢriyyatı Bakı – 1982 2 Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasi Redaksiya – NəĢriyyat ġurasının qərarı ilə çap olunur. Redaktorlar: M.X.Heydərov, R.A.Məmmədov O 10605 – 000 42 - 82 M – 655 – 82 © “Elm” nəĢriyyatı, 1982 3 GĠRĠġ Vətənin azadlığı uğrunda canlarından keçmiş mərd mübarizlərin əbədi xatirəsinə iltaf olunur. Yüksək zirvəli Səhəndin Ģimal təpələrinin (Yanıq dağlarının) və qırmızı rəngli Surxab dağının ətəyində yerləĢən Təbrizin 3000 illik tarixi vardır. Bu qədim Ģəhər XIII-XVII əsrlərdə sənətkarlıq, ticarət və mədəniyyət mərkəzi kimi bütün dünyada məĢhur olmuĢdur. Təbriz orta əsrlərdə uzun müddət böyük dövlətlərin paytaxtı olmuĢ, Ġran və Azərbaycanda baĢ verən siyasi hadisələrin mərkəzinə çevrilmiĢdir. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, Azərbaycan tarixinin ən az iĢlənilmiĢ problemlərindən biri feodalizm dövründəki Ģəhərlərin, o cümlədən Təbriz tarixinin tədqiqi məsələsidir. Halbuki orta əsr feodal Ģəhərləri tarixinin öyrənilməsi Sovet tarix elminin aktual problemlərindən biridir. Belə bir problemi - Ģəhərlərin qanunauyğun əmələ gəlib inkiĢaf etməsini, sənətkarlıq və ticarətin Ģəhərin iqtisadi həyatında rolunu, ictimai münasibətləri, sinfi mübarizə və onun formalarını, Ģəhərin iqtisadi inkiĢaf və tənəzzülünü, onun səbəbləri və mərhələlərini, habelə bir sıra baĢqa məsələləri öyrənmədən feodal cəmiyyətini tam, hərtərəfli təhlil və tədqiq etmək mümkün deyildir. Böyük Oktyabr Sosialist inqilabının qələbəsindən və Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra tarixçilərimiz qarĢısında geniĢ imkanlar açılmıĢ, Azərbaycanın orta əsr Ģəhərləri tarixinin tədqiqi sahəsində diqqətəlayiq iĢlər görülmüĢ, bir sıra sanballı tədqiqat əsərləri yazılmıĢdır. Lakin müxtəlif dillərdə olan və dövrümüzə qədər gəlib çatan ilk mənbələrin azlığı, arxeoloji iĢlərin hələ lazımi səviyyədə aparılmaması, bir sıra ilk yazılı mənbələrin Sovet Ġttifaqında olmaması üzündən Azərbaycan feodal Ģəhərlərinin tarixinin yazılmasında müəyyən çətinliklər qarĢıya çıxır. Marksizm-leninizm nəzəriyyəsinə əsaslanan Sovet alimləri orta əsr Azərbaycan Ģəhərlərinin ictimai-iqtisadi məsələlərinin tədqiqi sahəsində bir sıra mühüm elmi nəticələr əldə etmiĢlər. Ġranın müasir burjua tarixçiləri öz əsərlərində Ģəhərlərin ictimai- iqtisadi və mədəni həyatına deyil, onun əsasən siyasi tarixinin tədqiqinə geniĢ yer vermiĢlər. Bu tədqiqatçılar tarixi hadisələri də burjua ideologiyası baxımından Ģərh edirlər. Məhz buna görə də onların əsərlərində təsvirçilik, faktları sadəcə sadalamaq prinsipi üstün yer tutur. V. Ġ. Lenin vaxtilə yazmıĢdı: «Marksdan əvvəlki «sosiologiya» və tarixĢünaslıq, olsa-olsa, ora-buradan götürülüb iĢlənilmiĢ faktları toplayır və tarixi prosesin ayrı-ayrı cəhətlərini təsvir edirdi. Marksizm bütün ziddiyyətli təmayüllərin məcmusunu tədqiq edərək bunları cəmiyyətin müxtəlif siniflərinin həyat və istehsalının dürüst müəyyən edə bilən Ģəraiti kimi götürərək ayrı-ayrı 4 «üstün» ideyaları seçmək və ya bunların təfsirində subyektivizmi və özbaĢınalığı aradan qaldıraraq, istisnasız olaraq bütün ideya və təmayüllərin köklərini məhsuldar qüvvələrin vəziyyətində aĢkara çıxararaq ictimai-iqtisadi formasiyaların törəməsi, inkiĢafı və dağılması prosesini mükəmməl, hərtərəfli öyrənmək yolunu göstərmiĢdir» [1]. V. Ġ. Leninin bu fikrini eynilə Ġranın müasir burjua tarixçilərinə də Ģamil etmək olar. Onlar topladıqları materialları təsviri xarakterdə Ģərh edərək tarixi prosesin yalnız ayrı-ayrı cəhətlərinə diqqət yetirir, məhsuldar qüvvələrin inkiĢaf tarixi əvəzinə ayrı-ayrı Ģəxsiyyətlərin, Ģah və hökmdarların tarixini yazırlar. Bu tədqiqatçılar məhsuldar qüvvələrin inkiĢafının bu vaxta qədər mövcud olan bütün cəmiyyətlərin tarixinin (ibtidai-icmanın tarixindən baĢqa) siniflər mübarizəsi tarixi olduğunu inkar edirlər. Məhz buna görə də Ġran və Avropa burjua alimlərinin əsərlərində siyasi tarix məsələlərinə daha çox yer verilir, ictimai-iqtisadi məsələlərin tədqiqi isə kölgədə qalır. Müasir Ġran alimi Bastani Parizi son zamanlar Səfəvilər dövlətinin iqtisadi məsələlərinə həsr etdiyi əsərində yazır: «Bəziləri belə bir əqidədədirlər ki, «iqtisadiyyat ictimaiyyatın bazisidir». Lakin müəllif iqtisadi amili məhsuldar qüvvələrdə, istehsal münasibətlərində deyil, təbii amillərdə görür. O, təbii amil dedikdə su, külək, yağıĢ və qarı nəzərdə tutur və belə bir nəticəyə gəlir ki, bunlar tarixin əmələ gəlməsində ən böyük amil hesab olunur [2]. Göründüyü kimi, bu tədqiqatçılar tarixin yaradıcısı olan xalqı əsla nəzərə almır, marksizmin əksinə çıxaraq tarixi hadisələrin inkiĢafında coğrafi mühiti və təbii amilləri əsas götürürlər. Onlar siyasi məsələləri Ģahların və ayrı-ayrı hökmdarların Ģəxsiyyəti, bir sözlə, tarixi subyektlərlə bağlayaraq məhsuldar qüvvələrə və insanların istehsal münasibətlərinə əhəmiyyət vermirlər. XIX əsrin axırlarından son illərə qədər Ġran tarixĢünaslığında orta əsr Ģəhərlərinin, o cümlədən Təbrizin tarixinə dair əsərlər məhz bu ruhda yazılmıĢdır. Məhəmməd Həsən xan Səniüddövlənin «Mirat-ül-büldani-i, Naseri» adlı əsərlərində Təbriz Ģəhərinin siyasi tarixinə dair nisbətən müfəssəl məlumata təsadüf edilir. Həmin əsərində müəllif ilk dəfə olaraq bir sıra Avropa səyyahları və missionerlərinin Təbriz haqqında qeydlərinin xarici dillərdən fars dilinə tərcüməsini vermiĢdir [3]. XIX əsrin sonlarında Nadir Mirzə «Tarix və coğrafiye dar-üs-səltəne- ye Təbriz» adlı tarixi-etnoqrafik əsərini yazmıĢdır [4]. V. F. Minorskinin «Ġslam ensiklopediyası»na «Təbriz» baĢlığı altında yazdığı məqalə sonralar müəyyən əlavələrlə Ġran alimi Əbdüləli Karəng tərəfindən fars dilinə tərcümə edilərək nəĢr olunmuĢdur [5]. Ġ. P. PetruĢevski haqlı olaraq həmin əsəri «Ġlk mənbələrə əsaslanaraq Təbriz tarixi haqqında yazılmıĢ yeganə ümumi və nisbətən müfəssəl tarixi oçerk» adlandırmıĢdır [6]. Bu əsər Təbriz Ģəhərinin əsasən siyasi tarixinə həsr edilmiĢdir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|