Azərbaycan tarixi 8
«Xacə şah» tarixi romanından
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Xacə şah» tarixi romanından
- Fransız yazıçısı Jan Gevrin «Xacə şah» tarixi romanından
«Xacə şah» tarixi romanından II. SON CƏHD Ağa Məhəmməd şah Qacarın Azərbaycan torpaqlarını birləşdirmək siyasətinin nəticəsi nə oldu? Rusiya tərəfindən Azərbaycan xanlarına gələn «kömək», əslində, işğal məqsədi daşıdığı üçün Şimali Azərbaycan torpaqları təhlükə ilə üz-üzə qaldı. Qarabağlı İbrahimxəlil şah Qacarı nə üçün özünə təhlükə hesab edirdi? 1796-cı ilin yazında general Zubovun başçılığı ilə rus qoşunları Azərbaycana yürüş etməyə başladı. Tez bir zamanda Azərbaycanın içərilərinə daxil olan rus ordusu Cənubi Qafqazı tutdu. II Yekaterinanın qəfil ölüm xəbəri rus ordusunun geri çəkilməsinə səbəb oldu. Belə bir vaxtdan səmərəli istifadə etmək istəyən Ağa Məhəmməd şah Qacar (1796—1797) yenidən Azərbaycan torpaqlarını birləşdirmək siyasətini davam etdirmək istədi. O, qoşunun bir hissəsini Təbriz xanlığının üzərinə göndərdi. Şahın özü isə Ərdəbilə gəldi. Qacar öz süvari dəstəsini Naxçıvana göndərərək xanlığın itaətə gətirilməsini əmr etdi. Naxçıvan xanı Kəlbəli qiymətli hədiyyələrlə Ərdəbilə gəlib şahın hakimiyyətini qəbul etdi. Ağa Məhəmməd şah Qacar hədiyyələri qəbul etsə də, Kəlbəli xanın rus qoşunları ilə əlaqə saxladığını bilib onu həbs etdirdi. Qacar ordusu Lənkəranı da tabe etdi. Ağa Məhəmməd şah Qacarın birləşdirmə siyasətində əsas yeri Qarabağ tuturdu. Qarabağa hərəkət edən Qacar ordusu Araz çayına çatdı. Təhlü- Rus qoşunları cənuba doğru hərəkət etdikləri vaxt II Yekaterina general Qudoviçə sərəncam göndərərək ondan bütün Cənubi Qafqazı, habelə Xəzər dənizi sahillərini Qacarın «təcavüzündən qorumağı» tələb etdi. Artıq bu zaman, yəni 1796-cı Hin yazında Ağa Məhəmməd xan Qacar özünü şah elan etmişdi. Ağa Məhəmməd şah Qacar dağıdılmış Xudafərin körpüsünün qarşısında Bakılı Hüseynqulu xanın şah Qacara itaət etməməsinə münasibət bildirin. kədən müdafiə olunmaq üçün qarabağlı İbrahimxəlil xanın əmri ilə hələ 1795-ci ildə uçurdulmuş Xudafərin körpüsünü keçə bilmədi. Qacar ordusu Araz çayının kənarında düşərgə saldı. İbrahimxəlil xanın əmri ilə içərisi ağır daşlarla doldurulmuş qayıqları çaya atdılar. Daşla dolu qayıqlar Araz çayının məcrasını dəyişdi. Çayın axını şahın düşərgəsi üzərinə yönəldildi. Qəfil gələn sel ordunun ərzaq və silahlarını yuyub apardı. Yenidən qüvvələrini toplayan Qacar Şuşaya yaxınlaşdı. 1797-ci ildə Şuşaya hücum uğursuz oldu. Qala İbrahimxəlil xanın başçılığı ilə müdafiə olunurdu. Müdafiəçilərin döyüş əzmini qıra bilməyən şah Qacar qala divarlarını topa tutdu. Qanlı döyüşdə mühasirəyə düşən İbrahimxəlil xan öz dəstəsi ilə xilas olaraq Şuşadan qaçdı. Şuşa qalasının müdafiəsi başsız qaldı. Qacar Şuşa əhalisini təslim olmağa çağırdı. Şuşa ağsaqqalları böyük müzakirədən sonra öz nümayəndələrini Qacarın yanına göndərdilər. Göndərilən nümayəndə bildirdi ki, əhali Qacarı qalaya buraxmağa ehtiyat edir. Mənbələrdə deyilir ki, Ağa Məhəmməd şah Quranı götürüb öz möhürünü onun üzərinə basdı və and içdi ki, Şuşada kimsəyə toxunmayacaqdır. Şuşa əhalisi isə Qacara təzminat verməli idi. İstənilən məbləğ iki günə yığıldı, bundan sonra qalanın əsas qapıları açıldı. İbrahimxəlil xanın sarayında yerləşən şah Qacar Şimali Azərbaycanın bütün xanlıqlarından itaət tələb etdi. Bakılı Hüseynqulu xan itaət etmədi. Buna görə də Qacar Bakıya qoşun göndərdi. Hüseynqulu xan həbs edildi. Şamaxı, Şəki və Gəncə xanlıqları da Qacara tabe edildi. Lakin Qacarın Azərbaycan torpaqlarını birləşdirmək cəhdi baş tutmadı. 1797-ci ilin iyul ayında Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşada sui-qəsd nəticəsində öldürülməsi onun planlarını yarımçıq qoydu. Bu hadisədən sonra Qacarın ordusu Şimali Azərbaycan torpaqlarını tərk etdi. Beləliklə, Azərbaycan torpaqlarının birləşdirilməsində son cəhd də baş tutmadı. Çar Rusiyasının xanlıqlara və sultanlıqlara parçalanmış Şimali Azərbaycanı işğal etməsinə əlverişli şərait yarandı. Sual və tapşırıqlar 1. Rusiyanın «kömək» siyasətinin mahiyyətində nə dayanırdı? 2. Ağa Məhəmməd şah Qacarın Şuşaya birinci yürüşü ilə ikinci yürüşünü müqayisə edin. 3. Ağa Məhəmməd şah Qacarın son yürüşü zamanı Azərbaycanın hakim dairələrinin mövqeyini izah edin. 4. Ağa Məhəmməd şah Qacar haqqında aşağıda verilmiş mənbəni oxuyub müzakirə edin. Ağa Məhəmməd şah Qacar özünün fövqəladə iradəsi və bacarığı ilə padşah taxtına qalxmağa müvəffəq oldu. Nə surətinin çirkinliyi, nə xacəliyi, nə də addımbaşı duyduğu rişxənd ona mane ola bildi. Onun özündən sonra xələfləri bir əsr yarım şahlıq etdilər. Ağa Məhəmməd şah Qacar çox ciddi adam idi, bu günün işini sabaha qoymaz, heç vaxt ehtiyatı əldən verməzdi, heç vaxt öz düşüncəsini və qərarını başqasına deməzdi. O, çox az yeyər, çox az yatardı. Ağa Məhəmməd şah qənaətcil adam idi və bu xüsusiyyət ona anasından keçmişdi. O, xəsis deyildi, israfçılığı da sevmirdi. Öz gəlirini və xərcini bildiyi üçün heç zaman borc almağa ehtiyacı olmazdı. Ağa Məhəmməd şahın xəsisliyi barədə çox danışırlar. Bu kitabın müəllifi (Jan Gevr — red.) onların heç biri ilə razılaşa bilməz. Əgər Ağa Məhəmməd şah xəsis olsaydı, sahibi-mənsəblərin məvacibini kəsərdi. Əgər Qacar xanı xəsis olsaydı, saray adamlarının mallarına göz dikərdi, ancaq onun on səkkiz illik şahlığı dövründə bir dəfə də olsun belə hadisə görünmədi. Ağa Məhəmməd şah Qacar ədalətli hökmdar idi. Heç bir günahı cəzasız, heç bir xidməti ənamsız qoymazdı, hər kəs xidmət göstərsəydi, ənam alardı, hər kim günah işləsəydi, mütləq cəzasını çəkərdi. Bütün dövrlərin anlayışına görə Ağa Məhəmməd şah Qacar ədalətli hökmdar idi. Boş vaxtlarında ova çıxardı, onun İranda bir neçə qoruğu vardı. Əgər ov barəsində xatirələrini yazsaydı, maraqlı bir kitab olardı. Ağa Məhəmməd şah fazil adam idi, mütaliə əhli idi, məclislərə zinət verərdi. Səltənətə gəldiyi dövrdə də özünün ədəbi və tarixi məlumatına görə onu eşidənləri heyrətdə qoyurdu. Alimlər arasında xüsusi hörməti var idi. Ətrafındakılara həmişə şübhə ilə yanaşardı, ancaq səbəbsiz heç kimi incitməzdi. Onun yerinə hər kim uşaqlıqdan cürbəcür məhrumiyyətlərə, təhqirlərə məruz qalsaydı, hamıya qarşı mərhəmətsiz olardı. Ağa Məhəmməd şah Qacarın rəhmsizliyi o zamanın rəsminə görə olub, ondan kənara çıxmırdı. Baş kəsmək, kor etmək və qarın cırmaq kimi cəzalar o dövrün adi cəza tədbirləri idi. Qacar xanı dindar adam idi. Heç vaxt namazının vaxtını ötürməmişdi. Başqa məzhəbdə olanlara güzəşt edərdi, heç kimin haqqı yox idi ki, isəviləri və musəviləri incitsin. Bu qanunu tapdalayanlar şiddətli cəzalanırdılar. Ağa Məhəmməd şah Qacardan qabaq onların yağışlı günlərdə evdən bayıra çıxmağa ixtiyarları yox idi. Ağa Məhəmməd şah ətrafdakıları başa saldı ki, islam dinində məsihilər və yəhudilər murdar deyillər ona görə ki, onlar da Allahı tanıyıb, ona pərəstiş edirlər. Yağışlı günlərdə onlar evlərindən çıxıb öz işləri ilə məşğul ola bilərlər. Ağa Məhəmməd şahdan qabaq musəvilərin öz kilsələrində uca səslə Tövrat oxumağa icazəsi yox idi. Hər kim uca səslə Tövrat oxusaydı, ağır cəza verirdilər. Ağa Məhəmməd şah Qacar icazə verdi ki, onlar Tehranda sinaqoq tikdirib, uca səslə Tövrat oxusunlar. İranda çox çətinlik və əziyyətlə yaşayanlardan biri də zərdüştilər idi. Ağa Məhəmməd şah Qacar fəzilət əhli olduğu üçün fərman verdi ki, zərdüştilərə əziyyət verməsinlər. Ondan sonra cahillər onları incitməyə cürət etmədilər. Ağa Məhəmməd şah Qacar yaxşı sifətlərə malik idi. Düşmənləri isə onu ən alçaq bir adam kimi qələmə vermiş, rəhmsiz, paxıl, xəsis bir padşah olduğunu söyləmişlər. Fransız yazıçısı Jan Gevrin «Xacə şah» tarixi romanından Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|