Azərbaycan tarixi 8
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AZƏRBAYCANDA SOSİAL QRUPLAR Feodallar Xan, b ə y, sultan, m ə likl ə r, ruhanil ə r, yarımköç
19. XVIII ƏSRİN İKİNCİ YARISINDA AZƏRBAYCANDA İCTİMAİ HƏYAT Xanlıqlarda ictimai həyat necə idi? Xanlıqlar dövründə şəhərlərin rolu nədən ibarət oldu? Əvvəlki dövrlərdə olan feodal mülkiyyət formaları XVIII əsrin ikinci yarısında da mövcud idi. Yəni xanlıqlar dövründə də mülk, vəqf və camaat torpaq mülkiyyəti formaları vardı. Lakin bu dövrün səciyyəvi xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, dövlət torpaqları ilə xan ailəsinə məxsus torpaqlar birləşdirilmişdi. XVIII əsrin ikinci yarısında şərti torpaq mülkiyyət forması kimi tiyul geniş yayılmışdı. Bu dövrdə də tiyul xanlar tərəfindən müəyyən şəxslərə vəzifəyə və xidmətə görə verilirdi. Xanlıqlar dövründə mövcud olan torpaq mülkiyyətini Səfəvilər dövründəki torpaq mülkiyyəti ilə müqayisə edin. Xan bu torpağı verərkən onu xüsusi sənədlə təsdiq edirdi. Tədricən tiyul irsi səciyyə alırdı. Əvvəllər olduğu kimi, Azərbaycan xanlıqlarında feodallar və kəndlilər əsas sosial qrupları təşkil edirdilər. Xidmət müqabilində torpaq alan elbəyilər torpaq sahiblərinə çevrilirdilər. Elbəyilər xan qarşısında hərbi mükəlləfiyyət daşıyırdılar. XVIII əsrdə Azərbaycanda müstəqil dövlət qurumlarının — xanlıqların yaranması prosesi iqtisadi, sosial və ictimai münasibətlərə təsir etdi. Belə bir şəraitdə Azərbaycanın hakim zümrəsi formalaşmağa başladı. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ərazisində qədim şəhərlər tənəzzül edir, yeni şəhərlər meydana gəlirdi. Yeni şəhərlər, ilk növbədə, xanlıqların istinadgahı kimi yaranır, sonralar isə tədricən ölkənin həm siyasi, həm də iqtisadi həyatında həlledici rol oynamağa başlayırdı. AZƏRBAYCANDA SOSİAL QRUPLAR Feodallar Xan, bəy, sultan, məliklər, ruhanilər, yarımköçəri tayfaların başçıları olan elbəyilər Kəndlilər rəiyyət, rəncbərlər, elatlar Necə düşünürsünüz, maaflığın irsən keçməsi xanlıqlarda mərkəzi hakimiyyətin gücləndirilməsini təmin edə bilərdimi? Azərbaycanda maaflar imtiyazlı təbəqəni təşkil edirdilər. Onlar xanlıqlarda həm asayiş qoruyucusu idilər, həm də qoşunun əsasını təşkil edirdilər. Bunun müqabilində xan maafları vergilərdən azad edirdi. Adətən, maaflıq irsən — atadan oğula keçirdi. Kəndlilər cəmiyyətin aşağı zümrəsini təşkil edirdilər və bir neçə qrupa bölünürdülər. rəiyyət Divan, mülk və vəqf torpaqlarında yaşayırdılar. Onlar üçün ayrılan torpaqları becərir və feodallara, yaxud xəzinəyə vergilər ödəyirdilər. rəncbərlər Öz torpağı olmadığı üçün xanın və digər feodalların mülklərində işləyərək yığılan məhsulun 1/3-ni götürürdülər. elatlar Maldarlıq təsərrüfatı ilə məşğul idilər. Yaylaq-qışlaq həyat tərzi keçirməklə birbaşa tayfa başçılarından asılı vəziyyətdə olurdular. Xan qoşununun əsas hissəsini təşkil edirdilər. Hansı kəndli qrupunun vəziyyəti nisbətən yaxşı idi? Bu nə ilə bağlı idi? Xanlıqlarda vergilərin toplanması üçün xüsusi qayda yox idi. Bu isə başda darğa olmaqla vergiyığanların özbaşınalığı üçün əlverişli şərait yaradırdı. Kəndlilərin ağır güzəranı onların hakim zümrəyə qarşı mübarizəyə qalxmasına səbəb olurdu. Mirzə Camal yazır ki, hər il Novruz bayramında sərkərdələrə xanın adından müxtəlif hədiyyələr bağışlanırdı. Feodallar da xana hədiyyələr gətirirdilər. İbrahimxəlil xan səfərdə olarkən və ya hər hansı yerdə düşərgə qurarkən minbaşıların, yüzbaşıların, bəylərin, ağaların əksəriyyəti, bəzi döyüşçülər xanın mətbəxindən yemək alırdılar. Çox vaxt xanın mətbəxinin birgünlük xərci onlarla qoyundan, qırx puddan artıq düyüdən və s. ibarət olurdu. Necə düşünürsünüz bütün bu xərclər kimin hesabına ödənilirdi? Sizcə, kəndlilər öz etirazlarını necə bildirirdilər? Müdafiə tədbirlərinə nə üçün bu qədər əhəmiyyət verilirdi? Şəhərlər. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan ərazisində Təbriz, Şamaxı, Naxçıvan, Ərdəbil, Dərbənd, Bakı, Gəncə, Şəki, İrəvan, Urmiya, Xoy kimi qədim şəhərlərlə yanaşı, Şuşa (Pənahabad), Yeni Şamaxı kimi təzə şəhərlər də meydana gəldi. XVIII əsrin ikinci yarısında bu şəhərlər qala divarları ilə əhatə olunmuşdu. Belə qalaların ətrafında xəndək qazılır və su ilə doldurulurdu. Hər bir paytaxt şəhərdə əsas, bayır və sənətkarlıq məhəllələri yerləşirdi. XVIII əsrin əvvəllərində Bakının ətrafında iki cərgə — xarici və daxili qala divarları var idi. Qala yarımdairəvi şəkildə tikilmişdi. Bakıda evlər bir və ya ikimərtəbəli idi. İkimərtəbəli evlərdə ev sahibi özü ikinci mərtəbədə yaşayır, birinci mərtəbədə isə ya dükan açıb alver edir, ya da sənətkarlıqla məşğul olurdu. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda mühüm siyasi və iqtisadi mərkəz kimi şöhrət tapan şəhərlərdən biri də Gəncə idi. Gəncə şəhərinin yerləşdiyi bölgə dəmir, mis, qurğuşun, duz və s. faydalı qazıntılarla zəngin idi. Bu, sənətkarlığın inkişafı üçün əlverişli zəmin yaratmışdı. Gəncə şəhərində hazırlanan sənətkarlıq əşyaları xaricə də ixrac edilirdi. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın ən böyük şəhərlərindən biri də Təbriz idi. Təbrizdən keçən ticarət və karvan Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|