Azərbaycan tarixi 8
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ticarət. Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, XVIII əsrin ikinci yarısında da Azərbaycanda ticarət əməliyyatı həm karvan yolları, həm də Xəzər dənizi vasitəsilə aparılırdı. Müasir dövrdə «Yerevan xalçası», yaxud «erməni xalçası» adı altında dünya bazarlarına çıxarılan xalçaları azərbaycanlı sənətkarlar toxumuşlar. Bu fakta öz münasibətinizi bildirin. Necə düşünürsünüz, rahdari gömrüyü ticarətin gedişinə necə təsir edirdi? Volqa-Xəzər ticarət yolunda isə Bakı limanı xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Bu yolla həm Rusiyaya, həm də Rusiyanın çayları vasitəsilə Qərbi Avropa ölkələrinə, xüsusilə İngiltərə və Hollandiyanın bazarlarına çıxmaq olurdu. Azərbaycan şəhərlərinin hamısında ticarətin bütün növləri üzərində böyük gömrük qoyulmuşdu. İri yaşayış məntəqələrinin hər bir guşəsində — qala qapısından tutmuş çayların keçidlərinə, hətta dini ocaqlara gedən yollaradək xanın rahdar və bacdarları durur, gəlib-gedənlərdən rahdari deyilən gömrük toplayırdılar. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan şəhərlərində abbası, tümən, qran, şahı adlanan mis və gümüş pullar zərb olunurdu. Pul zərb olunan emalatxana zərbxana adlanırdı. Şuşa şəhərində zərb olunan və «Pənahabadi» adlanan pul nəinki Azərbaycanda, hətta qonşu ölkələrdə də işlənirdi. Azərbaycan xanlıqlarında çəki və ölçü vahidləri müxtəlif idi. Demək olar ki, hər bir xanlığın özünəməxsus uzunluq ölçüsü və çəki daşları vardı. Bu isə həm xarici ölkələrlə, həm də ölkə daxilində ticarətin inkişafına ciddi maneçilik törədir və narazılığa səbəb olurdu. Sual və tapşırıqlar 1. Azərbaycanda qədim dövrdən inkişaf etmiş sənətkarlıq növlərini müasir zamanda qoruyub inkişaf etdirmək nə dərəcədə vacibdir? Müzakirə edin. 2. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın kənd təsərrüfatında hansı yeniliklər olmuşdu? 3. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanın sənətkarlıq inciləri haqqında əlavə məlumat toplayın və təqdimat hazırlayın. 4. XVIII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda əmtəə təsərrüfatının inkişafını faktlar əsasında təsdiq edin. 21. XVIII ƏSRDƏ AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİ Bu dövrün hadisələri incəsənətdə və ədəbiyyatda öz əksini necə tapmışdır? Vəqf torpaq mülkiyyəti nə vaxtdan tətbiq olunmağa başlanmışdır? Vəqf torpaq mülkü nə məqsədlə istifadə olunurdu? Təhsil. İbtidai təhsil almaq üçün yaradılmış məktəblər məscidlərin bir guşəsində, şəxsi evlərdə fəaliyyət göstərirdi. Belə məktəblər onun müəllimlərinin adı ilə adlandırılırdı. Məktəblərdə, adətən, bir müəllim olurdu. Uşaqlar altı yaşından məktəbə gedirdilər. Dərslər şagirdlərin yerdə həsir üzərində 6—8 saat oturması ilə davam edirdi. Quran əsas dərs vəsaiti hesab olunurdu. Yoxsulların öz uşaqlarına təhsil vermək imkanı olmurdu. Ona görə də kiçik yaşlarından öz sənətlərini onlara öyrədirdilər. Ali tədris müəssisəsi kimi mədrəsələr fəaliyyət göstərirdi. Burda tələbələr həm dini, həm də dünyəvi təhsil alırdılar. Mədrəsə binasında dərs otağı və tələbələrin yaşadıqları otaqlar vardı. Müasir dövr məktəbləri ilə XVIII əsr məktəblərini müqayisə edin. Dərs vəsaiti az olduğu üçün tələbələrin əsas vaxtı gözəl xəttə — hüsnxətə sahib olmaq üçün çalışmaları ilə keçirdi. Ərdəbildə yerləşən zəngin Şeyx Səfi kitabxanası XVIII əsrdə də öz şöhrətini qoruyub saxlayırdı. Bu kitabxanadan tələbələr XVIII əsrdə yadelli hücumları, feodal dağınıqlığı və ara müharibələri mədəniyyətin inkişafını xeyli ləngitdi. Təhsil müəssisələri üçün istifadə olunan vəqf torpaqları feodallar tərəfindən zəbt olundu. Nadir şahın işğal olunmuş torpaqları azad etmək məqsədilə apardığı müharibələr dövründə maarifə yetərincə diqqət verilmədi. Xanlıqlar dövründə isə maarif müəssisələrini dolandıran vəqf torpaqları zəbt olundu. də istifadə edirdilər. Mədrəsələrin saxlanılmasına çəkilən xərc və ərzaq vəqf edilmiş torpaqlardan alınırdı. Mədrəsələri bitirənlər xüsusi vəsiqə (diplom) alırdılar. Varlı şəxslər övladlarına öz evlərində dərs demək üçün müəllim tuturdular. Tədrisin keyfiyyəti yüksək olmadığı üçün XVIII əsrdə Azərbaycanda elm sahəsində ciddi irəliləyiş baş vermədi. Bununla belə, alimlərdən coğrafiyaçı Hacı Zeynalabdin Şirvani, Hacı Mə- həmmədəli Şirvani, tarixçi Əbdürrəzzaq Dünbuli öz dövrlərinin tanınmış şəxsiyyətlərindən idilər. Əbdürrəzzaq Dünbuli Təbriz, Xoy xanlıqlarının vəziri olmuşdu. Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün onun əsərləri böyük əhəmiyyətə malikdir. «Məaser-i Sultaniyyə» əsəri XVIII əsrin sonu, XIX əsrin əvvəllərində Şərqdə cərəyan edən hadisələrdən bəhs edir. Bu əsərin yeganə nüsxəsi Ermənistanın «Matenadaran» adlanan Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır. Ədəbiyyat. Bədii ədəbiyyat nümunələri dövrün proseslərini obrazlı şəkildə bu günümüzə çatdırır. Bu dövrdə aşıq poeziyasının görkəmli nümayəndəsi olan Xəstə Qasım, Ürfani və b. aşıqlar, habelə üslubca onlara yaxın şairlər yazıb-yaratmışlar. Onların poeziyası xalqın ümid və arzularını ifadə edirdi. Şeirlərdə insanla bağlı məhəbbət motivləri və qadın gözəlliyinin tərənnümü üstünlük təşkil edir. Lakin bu şairlər ictimai bərabərsizlikdən, sadə insanların ağır güzəranından bəhs edən şeirlər də yazmışlar. Aşıq poeziyasının böyük ustadı sayılan Xəstə Qasımın bir çox ustadnamələrindən sonrakı əsrlərdə də yaradılmış müxtəlif dastanların giriş hissələrində geniş istifadə olunmuşdur. Dövrün şairlərinin əsərlərində hökmdarı ədalətə səsləmək ideyaları nə ilə bağlıdır? Fikrinizi əsaslandırın. Bununla yanaşı, Nişat Şirvani, Arif Şirvani, Şakir Şirvani və b. lirik əsərlər yaratmışlar. Şakir Şirvani öz əsərində Nadir şahın dövründə Şirvanda baş verən hadisələri təsvir edir, dövrünün hökmdarlarını ədalətli olmağa çağırırdı. Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|