Azərbaycan tarixi 8
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat və xalq yaradıcılığı.
6. XVII ƏSRDƏ AZƏRBAYCAN MƏDƏNİYYƏTİ XVII əsrdə ölkədə elm və mədəniyyət necə inkişaf edirdi? Təhsil. Bu dövrdə elm və təhsil məscidlərin nəzdində olan məktəb və mədrəsələrdə öyrədilirdi. Azyaşlı uşaqlar Quranı öyrənməklə məşğul olur, təhsilin davam etdirilməsi isə maddi imkandan asılı olurdu. Orta təhsili davam etdirmək üçün mədrəsə təhsili vacib idi. Mədrəsələrdə dini biliklərlə yanaşı, dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Dövrün alimləri mədrəsələrdə mühazirələr söyləyir, elmin sirlərini tələbələrə öyrətməyə çalışırdılar. Mədrəsə təhsilinə yiyələnən şagirdlərə şəhadətnamə verilirdi. Kasıblarla varlıların təhsil müəssisələri, demək olar ki, ayrı olurdu. Təhsil işi ilə axund, molla, yaxud onun köməkçisi xəlfə Din xadimlərinin təhsildə əsas aparıcı qüvvəyə çevrilməsi o dövrün maarif və mədəniyyəti haqqında hansı fikirləri söyləməyə əsas verir? Münasibət bildirin. adlanan şəxs məşğul olurdu. Xəlfə mollaxanada nizam-intizamı qorumaq üçün şagirdlər içərisindən seçilirdi. Xəlfələr yuxarı sinif şagirdlərindən təyin olunurdu. Mədrəsələrdə dərs deyən müəllimlər arasında dövrün tanınmış alimləri də olmuşdur. Bəzi müəllimlər o qədər şöhrət qazanmışdılar ki, onların yanına, hətta uzaq yerlərdən tələbələr gəlirdilər. Bu dövrdə təhsil, əsasən, şəhər əhalisi içərisində yayılırdı. Kənd əha- Azərbaycan torpaqlarında gedən Səfəvi-Osmanlı müharibələri xalqın mədəni həyatına ağır zərbələr vurmuşdu. Bir çox məşhur Azərbaycan alimi əsir alınmış, İstanbula aparılmış, bəziləri isə Qəzvinə və İsfahana köçürülmüşdü. Dövrün hərbi-siyasi gərginliyi elm və maarifin inkişafında ləngimələrə səbəb olmuşdu. Dövrün ziyalılarından olan Mirzə Məhəmməd Şirvani və Məhəmməd Tahir Vahid haqqında araşdırma apararaq təqdimat hazırlayın. lisinin çoxu savadsız idi. Kənd yerlərində, adətən, bir məktəb bir neçə kəndə xidmət edirdi. Əhalinin sayından asılı olaraq hər bir kəndin bir və bir neçə mollası, yaxud axundu olurdu. Elm. Bu dövrdə dünyəvi elmlər də inkişaf edirdi. Astronomiya və riyaziyyata dair əsərlər yazmış Mirzə Məhəmməd Şirvani XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycan elminə bir sıra töhfələr vermişdir. Digər bir elm xadimi Yusif Qarabağinin əsərləri dövr üçün mühüm bilik mənbəyi idi. Onun əsərlərində məntiq, hüquq və astronomiyaya dair maraqlı məlumatlar vardır. Şah II Abbasın baş tarixçisi təyin edilmiş və vəzir vəzifəsinə qədər yüksəlmiş Məhəmməd Tahir Vahidin əsərləri dövrün ziyalıları tərəfindən yüksək qiymətləndirilirdi. Onun «Tarixi-vahid» (Abbasnamə) əsəri bu gün də həmin dövrə dair dəyərli mənbədir. Xəttatlar tərəfindən üzü köçürülmüş kitab XVII əsrdə Azərbaycanda kitablar, adətən, xəttatlar tərəfindən üzü köçürülməklə artırılırdı. Məhz buna görə də xəttatlara böyük ehtiyac vardı. Şah II Abbasın dövründə kitabxanalara xüsusi qayğı göstərilirdi. Şah II Abbasın hakimiyyəti dövründə kitab çapı üçün Avropadan mətbəə avadanlığı gətirilməsinə təşəbbüs göstərilmişdir. Lakin kifayət qədər vəsait ayrılmaması, şah II Abbasın ölümü və şah Süleymanın bu işə biganəliyi həmin təşəbbüsün baş tutmamasına səbəb oldu. Məşhur alimlər sırasında Məhəmmədhüseyn Təbrizinin adını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Ölkə osmanlılar tərəfindən işğal olunandan sonra vətəni tərk edərək Hindistana getmiş, orada məşhur «Bürhani-qate» lüğətini yazmışdı. Bu lüğət İranda, Hindistanda və digər islam ölkələrində dəfələrlə çap olunmuşdur. Azərbaycan filosofu Yusif Məhəmmədcan oğlu Qarabaği Mərkəzi Asiyaya köçmüş, Səmərqənddə və Buxarada yaşamışdır. O, ərəb, fars dillərində fəlsəfə və hüquq məsələlərinə həsr olunmuş bir sıra əsərlərin müəllifidir. Qarabağinin əsərlərindən uzun müddət ərzində Mərkəzi Asiyanın mədrəsələrində tədris vəsaiti kimi istifadə olunmuşdur. «Koroğlu» dastanının yaranması hansı tarixi hadisə ilə bağlı idi? Ədəbiyyat və xalq yaradıcılığı. Qəhrəmanlıq və məhəbbət dastanlarının tam şəkildə təşəkkülü prosesi XVI əsrin sonu — XVII əsrin başlanğıcına təsadüf edir. Həcm və əhəmiyyət baxımından «Koroğlu» dastanı xalq yaradıcılığının möhtəşəm nümunəsidir. XVII əsrdə «Şah İsmayıl», «Aşıq Qərib», «Abbas və Gülgəz», «Əsli və Kərəm», «Novruz» kimi məşhur dastanlar tam şəkildə formalaşdı. «Şah İsmayıl» dastanı dostluğu və məhəbbəti tərənnüm edir. «Aşıq Qərib» dastanı da mühüm əsərlər sırasındadır və onun bir çox (türkmən, türk və s.) variantları mövcuddur. Saib Təbrizi XVII əsr aşıq sənətinin yüksəliş dövrüdür. Xalq poeziyasının görkəmli nümayəndəsi olan Qurbanidən sonra XVII əsrdə Aşıq Abbas Tufarqanlı, Sarı Aşıq Abdulla daha çox tanınırdılar. Onlar ifa etdikləri şeirləri özləri yazırdılar. «Abbas və Gülgəz» dastanı Aşıq Abbas Tufarqanlının lirik şeirləri əsasında formalaşmışdır. Bu aşığın məhəbbət məzmunlu qoşmaları xüsusilə qiymətlidir. Sarı Aşıq həm də gözəl bayatılar yaradırdı. XVII əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri Saib Təbrizi olmuşdur. Şah I Abbasın hakimiyyəti dövründə Saib Təbrizi İsfahana Şah I Abbasın dövrü haqqında məlumat verin. Saib Təbrizinin İsfahana köçürülməsinin dövrün siyasi prosesi ilə əlaqəsi varmı? Suraxanı atəşgahı köçürülmüş, Əfqanıstana, Ərəb ölkələrinə, Kiçik Asiya ya səyahət etmişdir. Saib Təbrizi bir müddət Hindistanda yaşamışdır. Şah II Abbas tərəfindən Səfəvi sarayına dəvət olunmuş Saib Təbrizi «məlik üşşüəra» adını almışdı. İnsan və təbiət gözəlliklərinə vurğunluq, məhəbbət, zəmanədən şikayət onun əsərlərinin başlıca mövzularıdır. Laçında Sarı Aşığın məqbərəsi (1993-cü ildə Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|