Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/129
tarix14.03.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#31427
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   129


 
Azərbaycan  ərazisində    yaranmış  ilk 
dövlət  Manna  dövləti  hesab  olunur.  Manna    bir 
dövlət  kimi e.ə. IX əsrdə formalaşmağa başlasa da  
onu 
mərkəzləşmiş 
dövlətə  çevirən  İranzu 
olmuşdur.  Ciddi  tədbirlər  və  keçirdiyi  islahatlar  
nəticəsində  İranzu  ölkədə  separatçılığın  qarşısını 
almış, daxili sabitliyi təmin etmiş, iqtisadi inkişafa 
təkan  vermiş,  güclü  ordu  yaratmış  və  bütün    bu 
tədbirlərin    öz  dövlətini  regionun  ən  qüdrətli 
dövlətlərindən  biriinə  çevirmişdir.  Onu  adı 
Azərbaycan 
tarixinə 
mərkəzləşmiş 
dövlər  
tərəfdarı olan siyasi xadim kimi yazılmışdır.  
 
İranzu 
      (e.ə.740-719) 
Azərbaycan  ərazisində  ilk  dövlətçilik 
ənənələri 
Urmiya 
gölü 
ətrafında 
yerləşən 
vilayətlərdə 
formalaşmağa 
başlamışdır. 
Bu 
vilayətlərə  qonşular  hələ  e.ə.  XIV  əsrdən  yürüşlər 
etmişlər.  İşğal  təhlükəsi  ilə  üzləşən  Urmiyaətrafı 
vilayətlər - Zamua, Gilzan, Allabria, Messi, Manna, 
Parsua,  Uişdiş,  Qızılbunda,  Andiya,  Zikertu, 
Sanqibudu  və  Puluadi  birləşmək  məcburiyyəti  qarşısında  qalmışlar.  Vahid  dövlət 
yaratmaq cəhdini ilk dəfə Zamua vilayətinin başçıları həyata keçirmişlər. E.ə. 881-
ci  ildə  tayfa  başçısı  Nur-Adad  Zamua  vilayəti  daxilində  bütün  tayfaları 
birləşdirmişdir. Vahid dövlət "Manna dövləti" adını almışdır. 
Lullubey-kuti  tayfalarının  birindən  öz  adını  götürmüş  Manna  dövləti 
cənub-qərbdə  Assuriya  dövləti,  qərbdə  Urartu  dövləti,  cənubda  Zaqroelam 
qurumları və cənub-şərqdə Maday vilayəti ilə həmsərhəd olmuşdur. Hərbi cəhətdən 
daha  güclü  olan  Assuriya,  Urartu  və  Babilistan  Manna  üçün  böyük  təhlükə 
törədirdi. E.ə. IX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq assur qoşunları, demək olar, hər 
il Mannanın vilayətlərinə yürüşlər təşkil edir, lakin güclü müqavimətlə üzləşirdi. 
E.ə.  IX  əsrin  sonlarından  başlayaraq  Manna  iki  cəbhədə  mübarizə 
aparmağa  məcbur olur: Assuriya qoşunları ilə bərabər, Mannaya Urartu qoşunları 
da  yürüşlər  edir.  Mannada  güclü  mərkəzi  hakimiyyətin  olmaması,  tayfa 
başçılarının  ədavəti  onlara  qarşı  mübarizəni  zəiflədirdi.  Müxtəlif  xarakterli 
istehkamları olan mannalılar düşmənə güclü zərbələr vururdular. 



 
Manna  çarları  öz  müstəqilliyini  qorumaq  və  ərazi  bütövlüyünü  təmin 
etmək  məqsədi  ilə  diplomatik  səylərini  də  davam  etdirirdilər.  Təxminən  e.ə.  VIII 
əsrin  40-cı  illərində  Manna  dövləti  Assuriya  ilə  müttəfiq  olub  Urartuya  qarşı 
müharibəyə başlamışdır. Bu yolla o nəinki öz müstəqilliyini saxlamış, hətta Urartu 
qoşunlarını işğal olunmuş torpaqlarından qovmuşdur. 
Manna  dövlətinin  on  qüdrətli  dövrü  çar  İranzunun  hakimiyyəti  illərinə 
təsadüf edir. İranzu hələ gənc yaşlanndan xarici düşmənlərlə toqquşmalarda iştirak 
etmiş, mahir döyüşçü və sərkərdə kimi özünü göstərmişdir. 
O  həmçinin  bir  sıra  qiyamçı  hakimlərin  öncə  çarına  qarşı  çıxışlarının 
şahidi  olmuş,  belə  çıxışların  yatırılmasında  iştirak  etmişdir.  E.ə.  740-cı  ildə  çar 
elan  edilən  İranzu  anlayırdı  ki,  ölkənin  mövcudluğuna  ən  böyük  təhlükə  ayrı-ayrı 
tayfa və vilayət başçılarının separatçılıq meyilləridir. Ölkədə olan pərakəndəlik nə 
iqtisadiyyatı  inkişaf  etdirməyə,  nə  də  düşmənə  qarşı  mübarizə  aparmağa  imkan 
verirdi. 
İranzu  separatçılığın  qarşısını  almaq  üçün  öncə  bütün  vilayətlərə  öz 
canişinlərini  başçı  qoyur.  Canişinlər  çarın  sadiq  məmurları  sırasından  təyin  edilir 
və  daim  mərkəzi  hakimiyyəti  dəstəkləyirdilər.  Canişinliklər  sisteminin  tətbiq 
edilməsi mərkəzləşmiş dövlət qurulması yolunda ilk addımlardan hesab olunur. 
Ölkədə sabitliyə nail olduqdan sonra İranzu iqtisadi əlaqələri gücləndirir, 
əkinçilik, maldarlıq, sənətkarlıq və ticarəti inkişaf etdirir. O, sadə xalqın həyatı ilə 
yaxından  tanış  idi  və  odur  ki  iqtisadi  tədbirləri  ilə  onların  güzəranını 
yaxşılaşdırmağa  çalışır.  Təsadüfi  deyil  ki,  Mannada  iqtisadiyyatın  bütün  sahələri 
sürətlə inkişaf edir. 
Mərkəzləşmiş  dövlət  aparatının  qurulması  savadlı  insanlara  olan  ehtiyacı 
artırırdı  və  odur  ki  İranzunun  hakimiyyəti  illərində  Manna  dövlətində  yüzlərcə 
məmur  hazırlanmışdı.  Qonşu  ərazilərdə  olduğu  kimi,  Mannada  mixi  yazılardan, 
bəzən də heroqliflərdən istifadə olunurdu. 
İqtisadi  inkişaf  sayəsində  dövlətin  gəlirlərini  artıran  İranzu  güclü  qoşun 
yaratmışdı.  Manna  çarı  İranzu  qoşunlarını  Assuriya  nümunəsi  əsasında  təşkil 
etmiş,  at  arabaları  və  piyada  dəstələri  tərtib  etmişdi.  Manna  dövlətinin  qoşunları 
ayrı-ayrı  vilayətlərdən  gətirilən  dəstələrdən  ibarət  idi.  Dəstələr  silah  növünə  görə 
deyil, hansı vilayətə  mənsub olduqlarına görə bölünürdülər; yəni bir dəstədə həm 
döyüş arabaları, həm süvarilər, həm də piyadalar olurdu. İranzu piyada dəstələrin 
əhəmiyyətini  artırmış,  onları  ağır  silahlanmış  və  yüngül  silahlanmış  dəstələrə 
bölmüşdü.  Lakin  daimi  qoşunların  olmaması  və  dövlətin  hərbi  qüvvəsinin  ərazi 
yığma  dəstələrindən  təşkili  müharibələri  qısamüddətli  edirdi:  döyüşçüləri  əkin 
sahələrinə qaytarmaq vacib idi. Bu amil həm də İranzunun bir sərkərdə kimi böyük 
insan tələfatına gətirən irimiqyaslı döyüşlərə girişməməsinin əsas səbəbi idi. İranzu 



 
əsasən sürətli reydlərdən ibarət əməliyyatlar keçirməyi və dayaq məntəqələri olan 
qalalar inşa edilməsini üstün tuturdu. 
Mərkəzi hakimiyyətin güclənməsi və iqtisadi inkişaf ölkə ərazisində şəhər 
və  qalaların  sayının  artmasına  səbəb  olurdu.  Dövlətin  paytaxtı  İzirtu  şəhəri 
regionun ən iri sənət və ticarət mərkəzlərindən sayılırdı və Mannanın hərbi-inzibati 
və siyasi mərkəzi idi. Hər belə yaşayış məntəqəsi çarın ayrı-ayrı vilayətlərdə dayaq 
məntəqəsi  olmaqla  yerli  hakimləri  nəzarət  altında  saxlamağa  və  xarici  düşmənə 
qarşı mübarizə aparmağa imkan verirdi. Artıq bu dövrdə od siqnalizasiyası sistemi 
yaradılmışdı:  düşmənin  yaxınlaşdığını  görən  sərhəd  qalasının  döyüşçüləri  hündür 
yerdə  tonqal  qalayır  və  ölkənin  dərinliklərində  olan  şəhər  və  qalaları  xəbərdar 
edirdilər. Qalalarda iri ərzaq və silah anbarları yaradılmışdı. 
Ölkənin hərbi və iqtisadi qüdrətinin artması İranzuya beynəlxalq siyasətə 
daha  fəal  qarışmağa  imkan  verirdi.  Dövlətlərarası  əlaqələri  qurarkən  İranzu  ilk 
növbədə  ölkəsinin  maraqlarını  üstün  tuturdu.  Assuriya  dövləti  ilə  dostluq 
münasibətləri  yaradan  İranzu  Mannanı  regionun  nüfuzlu  hərbi-siyasi  qüvvəsinə 
çevirmişdi.  Öz  hərbi  qüvvələri  və  Assuriyanın  müttəfiqlik  köməyinə  arxalanan 
İranzu  Urartu  ilə  müharibəyə  başlayır.  Qısa  müddət  ərzində  onun  qoşunları 
əvvəllər  Urartu  tərəfindən  zəbt  edilmiş  Urmiya  gölündən  qərbdə  və  şimalda 
yerləşən  torpaqları  geri  qaytarır.  İranzunun  əmri  ilə  burada  sərhəd  xətti  boyunca 
qalalar  inşa  olunur.  Şimal-şərq  istiqamətində  irəliləyən  Manna  qoşunları  Xəzər 
dənizinə  çatır  və  ona  "Günəş  batan  dəniz"  adını  verirlər.  Şimal  istiqamətində 
Manna döyüşçüləri Araz çayınadək irəliləyirlər. Qonşu dövlətlərlə toqquşmalardan 
qalib  çıxan  İranzu  dövlətinin  ərazisini  xeyli  genişləndirir.  Beləliklə,  Mannanın 
şimal sərhədləri Araz çayı, cənub sərhədləri Parsua vilayəti, cənub-şərq sərhədləri 
Midiya vilayəti, şərq sərhədləri Xəzər dənizinə çatır. 
İranzu  e.ə  718-ci  ildə  vəfat  edəndə  varisinə  güclü  dövlət  qoyub  gedir. 
Manna  dövləti  iqtisadi  və  mədəni  cəhətdən  yüksək  inkişaf  səviyyəsinə  çatmış, 
hərbi baxımdan möhtəşəm, qüdrətli dövlətə çevrilmişdi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   129




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə