5
Azərbaycan ərazisində yaranmış ilk
dövlət Manna dövləti hesab olunur. Manna bir
dövlət kimi e.ə. IX əsrdə formalaşmağa başlasa da
onu
mərkəzləşmiş
dövlətə çevirən İranzu
olmuşdur. Ciddi tədbirlər və keçirdiyi islahatlar
nəticəsində İranzu ölkədə separatçılığın qarşısını
almış, daxili sabitliyi təmin etmiş, iqtisadi inkişafa
təkan vermiş, güclü ordu yaratmış və bütün bu
tədbirlərin öz dövlətini regionun ən qüdrətli
dövlətlərindən biriinə çevirmişdir. Onu adı
Azərbaycan
tarixinə
mərkəzləşmiş
dövlər
tərəfdarı olan siyasi xadim kimi yazılmışdır.
İranzu
(e.ə.740-719)
Azərbaycan ərazisində ilk dövlətçilik
ənənələri
Urmiya
gölü
ətrafında
yerləşən
vilayətlərdə
formalaşmağa
başlamışdır.
Bu
vilayətlərə qonşular hələ e.ə. XIV əsrdən yürüşlər
etmişlər. İşğal təhlükəsi ilə üzləşən Urmiyaətrafı
vilayətlər - Zamua, Gilzan, Allabria, Messi, Manna,
Parsua, Uişdiş, Qızılbunda, Andiya, Zikertu,
Sanqibudu və Puluadi birləşmək məcburiyyəti qarşısında qalmışlar. Vahid dövlət
yaratmaq cəhdini ilk dəfə Zamua vilayətinin başçıları həyata keçirmişlər. E.ə. 881-
ci ildə tayfa başçısı Nur-Adad Zamua vilayəti daxilində bütün tayfaları
birləşdirmişdir. Vahid dövlət "Manna dövləti" adını almışdır.
Lullubey-kuti tayfalarının birindən öz adını götürmüş Manna dövləti
cənub-qərbdə Assuriya dövləti, qərbdə Urartu dövləti, cənubda Zaqroelam
qurumları və cənub-şərqdə Maday vilayəti ilə həmsərhəd olmuşdur. Hərbi
cəhətdən
daha güclü olan Assuriya, Urartu və Babilistan Manna üçün böyük təhlükə
törədirdi. E.ə. IX əsrin 80-ci illərindən başlayaraq assur qoşunları, demək olar, hər
il Mannanın vilayətlərinə yürüşlər təşkil edir, lakin güclü müqavimətlə üzləşirdi.
E.ə. IX əsrin sonlarından başlayaraq Manna iki cəbhədə mübarizə
aparmağa məcbur olur: Assuriya qoşunları ilə bərabər, Mannaya Urartu qoşunları
da yürüşlər edir. Mannada güclü mərkəzi hakimiyyətin olmaması, tayfa
başçılarının ədavəti onlara qarşı mübarizəni zəiflədirdi. Müxtəlif xarakterli
istehkamları olan mannalılar düşmənə güclü zərbələr vururdular.