8
E.ə. VII əsrdən başlayaraq Azərbaycan
ərazisinə şimal tərəfdən kimmer, skit, sak
tayfaları köçməyə başlmışlar. Onlar burada
məskunlaşmış və yerli əhaliyə qaynayıb-
qarışmışlar.
Bu
zaman
Şimali
Azərbaycanda,
Araz
çayı
sahilində
massaget tayfaları yaşayırdı. E.ə.VI əsrdə
İran Əhəməni dövlətinin başçısı II Kir bu
tayfaları bu tayfaları tabe etmək məqsədi
ilə şimala yürüş edir. Massagetlər tayfa
başçıları Tomrisin (bəzi mənbələrdə -
Tomris) başçılığı ilə inadlı müqavimət
göstərirlər. E.ə. 530-cu ildə həlledici
döyüşdə II Kir məğlub edilir və öldürülür.
Azərbaycan
tarixinə
Tomris ölkənin
azadlığı
uğrunda
mübarizə
aparan
sərkərdə-qadın kimi daxil olmuşdur.
Tomris
(e.ə. VI əsr)
E.ə. VII əsrdən etibarən Şimali Qafqaz, Krım yarımadası və Qara dəniz
sahillərində yaşayan qədim türkdilli xalqlar - kimmer, skit, saklar cənuba doğru köç etməyə
başlayırlar. Onların böyük qismi Qafqaz dağlarını aşaraq Azərbaycan ərazisində
məskunlaşır.
Azərbaycanın şimal və qərb rayonlarında kimmerlər məskən salırlar. Onlardan
bizim dövrümüzədək Qımır, Qımırlı, Qəmərli, Kəmərli adları ilə tanınan kəndlər yadigar
qalmışdır.
Sak tayfaları şimal-qərb rayonlarında, həmçinin Kür və Arazın qovuşduğu yerdə
və Araz çayından Urmiya gölünün şimalınadək uzanan ərazilərdə məskunlaşırlar. Onların
məskunlaşdığı ərazilər Balasakan, yəni "sak düzü", Sakatala, yəni "sak otlağı" (indiki
Zaqatala), Sakasena, yəni "saklara bənzəyənlər" adları ilə tanınırdı.
Skit
tayfa
birlikləri
əsasən indiki Cənubi Azərbaycan ərazilərində
məskunlaşmışlar. Tədricən yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmış tayfalar Azərbaycanı özləri üçün
vətən sanmış, əzəldən burada yaşayan əhali ilə bərabər ölkəmizdə quruculuq işləri ilə
məşğul olmuş, ərazilərimizi düşmənlərdən qorumuşlar.
9
Kimmer, sak, skit tayfa birliklərinə onlarca ayrı-ayrı tayfalar daxil idi. Bu tayfalar
arasında sak tayfa birliyinin tərkibində olan massagetlər seçilirdilər. Onlar əsasən Şimali
Azərbaycanda - Araz çayı sahilində məskunlaşmışdılar.
E.ə. V əsrdə yaşamış qədim yunan tarixçisi Herodot "Tarix" əsərində
massagetlərin təsvirinə böyük yer ayırmışdır.
Massagetlər köçəri həyat tərzi sürür, əsasən maldarlıqla məşğul idilər. Mal-qara,
süd, ət, yun, dəri məhsulları istehsal edən massagetlər qonşu xalqlarla ticarət əlaqələri qurur,
məhsullarını onlara satır, özlərində olmayan məhsulları isə onlardan alırdılar. Köçəri həyat
tərzi sürmələrinə baxmayaraq sənətkarlıq yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmışdı. Massagetlər
ölülərini torpaq qəbirlərdə dəfn edir, axirət dünyasına, ölümdən sonrakı həyata inandıqlarına
görə mərhumun yanına qab-qacaq, silah, bəzək əşyaları qoyurdular. Ən hörmətli şəxslərin
qəbirləri üzərində kurqan ucaldılırdı. Belə kurqan qəbirlərə yüzlərcə
müxtəlif bahalı əşyalar - qızıl və gümüş qab-qacaq, daş-qaşlarla bəzədilmiş
bilərziklər, boyunbağılar, üzüklər, silahlar qoyulurdu.
Massagetlərdə hər bir həddi-büluğa çatmış kişi döyüşçü hesab olunurdu, həmçinin
qadınlar və yeniyetmələr də silah işlətməyi bacarırdılar. Massagetlərin ordusu təkcə
süvarilərdən ibarət idi.
E.ə. VI əsrin 40-cı illərində massagetlərin tayfa başçısı vəfat etmiş, onun oğlu
kiçik olduğundan müvəqqəti olaraq tayfa başçısı vəzifəsinə onun həyat yoldaşı Tomris
seçilmişdir. Massagetlərdə qadınların hüquqları kişilərin hüquqları ilə eyni olmuşdur.
İran Əhəməni dövlətinin banisi II Kir işğalçı siyasət yürüdərək qısa müddət
ərzində Aralıq dənizindən başlamış Xəzər dənizinədək əraziləri zəbt etmişdir. Yüz minlərlə
döyüşçüsü olan Əhəməni ordusunda süvarilər, piyadalar, dəvə süvari dəstələri, daşatan
qurğular da var idi. Midiya, Lidiya, Babil kimi dövrün möhtəşəm dövlətlərinin
mövcudluğuna son qoyan II Kir dünyanın hakimi olmaq fikrinə düşmüşdü. Qərbdə
rəqiblərini məğlub etdikdən sonra o, şimala - Araz çayına doğru üz tutur. Onun fikri burada
yaşayan massagetləri məğlubiyyətə uğradıb Şimali Azərbaycanı zəbt etmək idi.
II Kir massagetlərin başçısı Tomrisə məktub yollayaraq ondan tabe olmağı tələb
edir. Məktubu alan Tomris dərhal tayfanın ən müdrik və təcrübəli şəxslərindən ibarət
ağsaqqallar şurası çağırır və məktubu səsləndirir. Massagetlər ya II Kirin tələbini qəbul edib
qul olmalı, ya da onun tələbini rədd edib ağır müharibəyə hazırlaşmalı idilər. Azadlıqsevər
massagetlər ikinci yolu seçirlər - Tomris II Kirə rədd cavabı verir.
Rədd cavabı alan II Kir bərk qəzəblənir və böyük ordu ilə şimala doğru yürüşə
başlayır. Qoşunlarının başında II Kir özü dururdu, o, massagetləri qırmaq, onlann qanını
şəxsən axıtmaq istəyirdi. II Kirin orduları Arazı keçərək şimala doğru irəliləyirlər.
Massagetlərin qoşunları tədricən geri çəkilirlər. Onlar kəşfiyyatçılarından düşmənin
sayca çox üstün olması barədə məlumat almışdılar. Ona görə də massagetlər geri çəkilərək
düşməni sərhəddən uzaqlaşdırmaq, sonra kəskin zərbələrlə onun qüvvələrini zəiflətmək və
nəhayət, son zərbə ilə düşməni tam məhv etmək qərarına gəlirlər. Massagetlərin ordusu üç
hissəyə bölünür: birinci hissə Əhəməni qoşununun qarşısına çıxır və onu öz ardınca susuz,
səhralıq yerlərlə aparır. Bu hissənin başında Tomrisin oğlu dayanırdı və o, vaxtaşırı
Əhəmənilərə zərbələr vuraraq onlan sanki döyüşə səsləyir və yenidən geriyə çəkilərək
ölkənin dərinliklərinə aparırdı. Bu hissəni təqib edən II Kir elə zənn edirdi ki, onun önündə
Dostları ilə paylaş: |