Azərbaycan tarixində yüzlərcə parlaq şəxsiyyət olmuşdur
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Moisey Kalankatlı (VII əsrin sonu – VIII əsrin əvvəli)
21 əyanları gecə ikən silahsız Cavanşirə hücum etmişlər. Lakin o, qılıncını sıyırmağa macal tapmış və güclü müqavimət göstərmişdir. Arxadan vurulan zərbə onu ölümcül yaralamış və o, üç gün sonra dünyasını dəyişmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, sui-qəsdin təşkilində Bizansın da əli olub: imperator Cavanşirin ərəblərlə yaxınlıq etməsindən və xəzərlərlə müttəfiqliyindən çox narahat olmuşdur. Azərbaycan tarixində Cavanşir özünəməxsus yer tutur. Məharətli döyüşçü, mərd insan olmaqla bərabər, o, peşəkar sərkərdə, mahir diplomat və ən əsası ölkənin maraqlarını hər şeydən üstün tutan görkəmli tarixi şəxsiyyət kimi Azərbaycan xalqının tarixində bu gün də yaşayır. 22 Qonşu Ermənistan dövləti tərəfindən təcavüzə qalmış Azərbaycanın təkcə əraziləri deyil, mədəniyyəti, tarixi də təhlükə altındadır. Belə ki, özlərini Qafqazın avtoxtonları kimi göstərməyə çalışan, azərbaycanlıları isə köçəri adlandıran erməni “tədqiqatçılar” xalqımızın yaratdığı bir çox maddi mədəniyyət nümunələrini adlarına çıxarırlar. Onlar hətta tarixi şəxsiyyətlərimizi belə həyasızcasına özünküləşdirməkdən əl çəkmirlər. Belə təcavüzə məruz qalmış şəxsiyyətlərimizdən biri məşhur Alban tarixçisi Moisey Kalankatlıdır. Qədim Azərbaycan dövləti olan Qafqaz Albaniyası tarixinə həsr edilmiş birinci və yeganə tarixi əsərin müəllifi hal-hazırda “Moses Kalankatvasi” adlı ilə erməni tarixçisi kimi qələmə verilir. Moisey Kalankatlı “Albaniya tarixi” əsərinin müəllifi, ilk və bizə məlum olan yeganə alban tarixçisi kimi Azərbaycan tarixində əhəmiyyətli yer tutur. Moisey Kalankatlı (VII əsrin sonu – VIII əsrin əvvəli) Qafqaz Albaniyası başçısı Cavanşirin hakimiyyət illərində ölkədə sabitlik yaranmış, iqtisadi dirçəliş başlanmış, bu isə öz növbəsində elm və mədəniyyətin inkişafına səbəb olmuşdu. Ölkədə yeni- yeni məktəblər açılmış, şair, memar və alimlərin çalışması üçün yaxşı şərait yaranmışdı. İndi Zəngəzur ərazisi kimi tanınan Syunik adlı alban vilayətində yerləşən məktəbdə alban şair və filosofu Mafusail dərs deyir və əsərlər yaradır, Cavanşirin saray şairi Dəvdək poemaları ilə bütün Şərqdə tanınır, ölkədə möhtəşəm saraylar, qalalar, məbədlər inşa edilirdi. Cavanşirin əmri ilə VII əsrin II yarısında Moisey Kalankatlı albanların və Albaniya dövlətinin tarixini yazmağa başlamışdı. Moisey Kalankatlı qeyd edir ki, o, Albaniyanın Uti vilayətində yerləşən Kalankat kəndində anadan olub. Alban tayfalarından biri olan utilərin adı da Uti vilayətinin adından götürülüb. Həmin tayfa Qanıx (Alazan) çayından başlamış cənuba doğru 23 uzanan ərazilərdə, o cümlədən Yuxarı Qarabağda, Tərtər çayı sahillərində yaşayırdı. Mənbələrdə utilərin Kürün hər iki sahilində və hətta Xəzər dənizi sahilində yaşamaları göstərilir. Hal-hazırda utilər "udin" adı ilə tanınır və Azərbaycan Respublikasının Oğuz rayonunun Nic kəndində yaşayırlar. VII əsrdə böyük kəndlərdən sayılan Kalankat kəndi Bərdə şəhərindən cənub-qərbdə, Tərtər çayı sahilində yerləşirdi. Bərdə - Dəbil ticarət yolunda yerləşən bu kənd daşdan tikilmiş müdafiə divarları ilə hasarlanmışdı. Orta əsrlərdə ərəb coğrafiyaşünasları kəndi "Qolqatus" kimi göstərmişlər. Mənbələrdə yazılır ki, Yerusəlimdə (Qüds) V - VIII əsrlərdə albanlar tərəfindən tikilmiş monastırlar sırasında Kalankat monastırı da var imiş. Bütün deyilənlər sübut edir ki, Moisey Kalankatlı əslən alban olmuş, Albaniya ərazisində doğulmuş və burada fəaliyyət göstərmişdir. Oğlanın adının Moisey olması onun ailəsinin xristian olması ilə bağlıdır. Məlumdur ki, IV əsrdən başlayaraq VIII əsrə - ərəblərin Azərbaycanda bərqərar olmasına qədər ölkəmizdə əsasən xristian dininə ibadət edirlərmiş. Moisey Kalankatlı "Albaniya tarixi" adlı əsərini Cavanşirin ölümündən sonra tamamlamışdır. Əsərdə alban şairi Dəvdəyin Cavanşirin ölümünə həsr etdiyi poemadan bir hissəni verməsi bunu təsdiqləyir. Lakin əsərdə hadisələr 999-cu ilədək təsvir edilir. Bu o deməkdir ki, Moisey Kalankatlının ölümündən sonra onun əsəri hansısa naməlum alban tarixçisi tərəfindən davam etdirilmişdir. Albanların yazıları artıq e.ə. II əsrdə məlum olmuşdur. Həm tarixi mənbələrin məlumatları, həm də qazıntılar nəticəsində tapılmış əşyalar üzərində olan yazılar göstərir ki, qədim alban əlifbasında 52 hərf olmuşdur. Moisey Kalankatlının "Albaniya tarixi" əsəri üç hissədən ibarətdir. Əsərin ilk səhifələrində ən qədim dövrlərdən, faktik olaraq bəşəriyyətin yarandığı zamanlar baş vermiş hadisələrdən bəhs edilir. Təbii ki, bu zaman müəllif dünyanın yaranması, insanın peyda olması haqqında informasiyanı "İncil"ə əsaslanaraq vermişdir. Kitabın 1-ci hissəsinin 1-ci və 2-ci fəsillərində Bibliya tarixi şərh olunur; albanların mənşəyi Yafəs nəsli ilə bağlanılır və öz yazısı olan 15 xalq sırasında göstərilir. Bu məlumat sübut edir ki, albanlar artıq qədim dövrlərdə digər xalqlardan fərqlənmişlər. Daha sonra müəllif Albaniyanın coğrafi təsvirini verir və onun sərhədlərini göstərir. Bu məlumat müasir erməni saxtakarlarına böyük zərbə vurur, çünki Albaniyanın ta qədimdən Azərbaycan ərazisində mövcud olmasını göstərir və ermənilərin yaşadıqlan ərazilərə heç bir aidiyyətləri olmamasını sübut edir. 4-cü fəsildə müəllif ilk alban hökmdarı kimi Arran adlı şəxsin adını çəkir, sonra isə Arşakilər sülaləsindən olan Urnayr, II Vaçe, III Vaçaqan kimi alban çarlarının hakimiyyətini təsvir edir. Məlumdur ki, həm Arranın nəsli, həm də Arşakilər (ər-sak) qədim türkmənşəli tayfalardan əmələ gəlmişlər. Moisey Kalankatlı Albaniyada təkallahlılığın yayılmasını, xristianlığın qəbul edilməsini təsvir edir. İndiki erməni müəlliflər bildirirlər ki, guya, albanlar xristianlığı Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|