Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/141
tarix30.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18845
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   141


 
biri tərə fdən  1861-c i  ilin nəĢrini ta m yararsız sayan  müəllifin  ruscaya çevird iyi  
parçalarda da, prinsipial düzəliĢlərə rast gəlin mir (bax: Материалы по  истории 
СССР, вып.  1,с. 78-80).  Bütün bunlara görə ―Alban tarixi‖  kitabının  1861-ci  il 
nəĢri əsas götürülmüĢ, lakin topluda verilən parçalar təcümə lərlə tutuĢdurulmuĢ,  
yeri  gəld ikcə  dü zəliĢlər  ed ilmiĢdir.  Bununla  yaanĢı,  ―Alban  tarixinin  1993-cü  
ildə  A zərbaycan  dilinə  çevrilməsi    (mərhu m  Z.Bünyadov  tərəfindən) 
tarixçiliy imizin uğuru sayıla bilər 
  Bir  sıra  qaynaqları  (Ġbn-əl-Əsrinin  ― Əl-ka mil-fi-t -tarix‖  əsəri.  əbu  
Duləfin  ikinci  risaləsi  və  b.)  ərəbcədən  azərbaycancaya  Ģ ərqĢünaslarımızdan 
M.Əfəndizadə  və  N.M.  Vəlixanlı  çevirib  çap  etdirmiĢdir.  Farsdilli  qaynaqların  
azərbaycancaya çevrilib çap  etdirilməsində  T.M.Musəvinin  xid məti  xüsusi yad 
ediməlidir.  60-70-c i  illərdə  o,  Azə rbaycan    tarixi  ü zrə   fa rsdilli  qaynaqların   
böyük  və  çox  mühüm  h issəsini  tutarlı  elmi  qeyd  və  izahlarla  üç  dildə  çap 
etdirmiĢdir.  (bax:  qaynaq  №  36-50).  Yeri  gəlmiĢkən  qonĢu  Ermənistan  və 
Gü rcüstan  republikalarında  əcnəbi  d illərdəki  qaynaqları  ana  d ilinə  çevirib  çap  
olunması ço x geniĢ planlı Ģəkildə aparılır, bu nəĢrlər ardıcıl seriya ü zrə buraxılır.  
Gü rcüstanda ―Georg ika‖,  Ermənistanda ―Xarici ölkələrin qaynaqları  Ermənistan 
və ermənilər haqqında‖ baĢlığı ilə ç ıxan kitabları buna misal göstərmək olar.  
  Azərbaycan  dilində  olan  qaynaqlar  ―Kitabi-Dədə  Qorqud‖,  Xəta i 
―Divan‖ı  və  b ir  sıra  baĢqa  sənədlərlə  təmsil  olun muĢdur.  Səfəvilər  dövlət 
sistemində  Azərbaycan  dilinin  dövlətlə rarası  ya zıĢ mada  və  fərmanlarda  
iĢləndiyini kitablara salın ması tarixi mənbəĢünaslıq baxımından onlara araĢdırma 
səciyyəli  izahla rın  vərilməsi  kitabın  uğuru  sayıla  bilər.  ġah  Ġs mayılın  Musa 
Durğut oğlu adına fərmanı, CahanĢah Qaraqoyunlunun nəvəsi Sultan Hüseynin I 
Sultan Sə limə Ģikayəti,  Sultan Sü ley man Qanuninin  I Təh masibə mə ktubu, Əbdi 
bəyin ―Təkmilatül-ə xba r‖ əsərinin ya zılması haqqında I Təh masibin  fərman ı və  
II ġah Abbasın ġirvan bəylərbəyi Məniçöhr  xana  məktubu və bu qəbildən olan  
baĢqa  qaynaqlar  indiyədək  tarix  ədəbiyyatımızda    istifadə  o lunmad ığından 
oxucularımıza bəlli deyild ir.  
  Qaynaqların  yaran ması  və  mə zmunu  ilə  bağlı  verilən  qeyd  və  izahla ra   
gəldikdə,  tarixĢünaslıqda  qəbul  olunmuĢ  qaydalar  əsas götürülmüĢdür.  Topluda 
gətirilən  qaynaqları  tarixi  mənbəĢünaslıq  tələblə rinə   uyğun  gələn  qeydlərsiz 
geniĢ oxucu auditoriyası qarĢısına çıxarmaq  olsa da, onların   məzmununu bugün 
elmi  tarixĢünaslığı  səviyyəsində  qavramaq  üçün  müəyyən  hazırlığ ın  azlığı 
unudulmamalıdır.  Kitabda verilən  qeydlərin  ço xu  tarix  elmin in son nəticələrinə 
arxa lanır.  Bununla  yanaĢı,  bu  və  baĢqa  qaynağın  çapını  ha zırlayan 
mütəxəssislərin qeyd və arayıĢlarında da geniĢ istifadə olun muĢdur. 
  Qaynaqların   yeri  ayrıd  ed ilə rkən,  onlarda kı  tarixi  mə lu matın   va xtı  və  
dövri  nəzərə  alın mıĢdır.  Örnək  o laraq,  XIII-XIV  yüzillərdə  yaĢamıĢ 
RəĢidəddinin  ― Ca mi-ət-tavarix‖  əsərindəki  ―Oğuzna mə‖   parçaları  oğuzla rın  



 
əsatiri tarixi ilə bağlı o lduğundan II bölümün baĢlanğıcına, birbaĢa ―Kitabi Dədə 
Qorqud‖ boyları verilən yerdə verilmiĢdir. 
  Hər  sənəd  (qaynaqdan  gətirilən  parça)  ü zrə   kiç ik  g iriĢ  verilmiĢdir. 
Burada  bütövlükdə  qaynaq  haqqında,  onun  əlyazması,  çapları,  saxlandığ ı  yer 
haqqında arayıĢ verilir. BaĢlıqlar qaynaqların ö zündən alın mıĢdır, ancaq bu və ya 
baĢqa qaynaqlar qrupu üzrə birləĢdirici baĢlıq lar  kitabın redaktoruna məxsusdur. 
Qaynaqların  məzmunu, oradakı yer və Ģəxs adları qeyd və izahlar  hər mətn ü zrə 
ayrılıqdan  sıra  qaydası  ilə,  o xun masına  və  bitkin  anlaĢılan masına    kö mək 
məqsədilə  qaynağın  mətnində çatıĢmayan sözlə r düz mötərizədə [...] verilmiĢdir. 
Söz və  ifadələr  müəllif, tərcü məçi, redaktor, və b. tərəfindən vərilən izah lar əyri 
mötərizədə    (...-Red.),  onlardan  bu  nəĢrə    qədərkilər  Red.  ĠĢarəsi  olmadan 
göstərilmiĢdir.    Qaynaqlardakı  mətindaxili  və  ab zasdaxili  qısaltmalar  bucaq 
mötərizələrlə <...> bild irilmiĢdir. 
 
                                                    *** 
  Kitabın  ikinci nəĢrinə ə lavələr edilmiĢdir.  Bu qaynaq və sənədlərin sayı 
daha  çox o lmalı  idi.  Lakin, eyni  zamanda ―Azərbaycan tarixi.  Uzaq  keçmiĢdən 
1870-c i  ilə qədər‖  kitabın yeni nəĢri ü zərində gərgin qra fik üzrə ça lıĢma larımız 
buna  imkan  vermədi.  Bu  səbəblə  adı  çəkilən  ―A zərbaycan  tarixi‖nin  g iriĢ 
bölümü   üçün nəzərdə tutulan yeni qaynaqca məlu matın ı  buraya əlavə etməyə 
lüzu m  vard ır.  Belə  qaynaqlar  sırasında  1940-cı  ildə  Parisdə  çap  olunan  antik 
mənbələ r  toplusunun  adını  birinci  çə kmə k  gərə kdir
1
.  Topluda  m.ö.VI  yüzilin 
sonundan  baĢlayaraq  milladdan sonrakı  V  yüzilə  kimi,  yəni  min illik  b ir  zaman  
içərisində  Oğuz  boylarından    üçünün  (əfĢarların,  kay ıların  və  karkınların )  adı 
çəkilir. Bununla yanaĢı Dədəm Qorqud boylarında ―Ayqır gözlər suyu‖ adlı kiçik 
bir çay burada Hippopotamos (Ayqır suyu) y azılıĢında qarĢıya çıxır.  Tarixç iliyə  
bu toplu indiyə kimi bəlli deyildi. 
  Məhə mmə d  AqdaĢinin  [Ə vvabi]  qələ mindən  çıxmıĢ  ― Dərbəndnamə‖   
də  dəyərli  qaynaqlardan  biridir.    XIX  əsr  tarixçiliyində  bu  orta  çağ    qaynağı 
böyük  yer  tuturdu.  Abbas qulu  Ağa  Bakıxanovun  ―Gülüstani–Ġrəm‖,  Həsən 
Əfəndi 
əl-Qadirinin 
―Asar-i-Dağıstan‖
2
 kitablarının 
yazılmasında 
―Dərbəndnamə‖  böyük  yer  tutur.  Artıq  prof.  Mirzə  Kazım  bəyə 
―Dərbəndnamə‖nin  altı  türkcə  (Paris,  Berlin   nüsxələri,  iki  Sankt-Peterburq  
                                                                 
1
 Aexandre Baschkoff. La Periples. Paris, 1940 toplumunun bir qaynaq kimi dəyərləndirməsi 
üçün baxın: M.Fahrettin Kirzioqlu. Yukarı-Kür və Çoruk boylarında Kıpçaklar.Ankara, 1992 s.201.Ģ 
205-206.  BirbaĢa toplumun özü   ilə tanıĢ olmaq  imkanı yaratdığı  üçün P rof. Dr.  Fahrettin  Kırzıoqlu 
qarĢısında minnətdar və borclu olduğumuzu bildiririk. 
2
 ― Asari-i  Dağıstan‖  V.F.Minorskinin  fikrincə  ,  ―yerli  türkcədə‖,  yəni  Azərbaycan  dilində 
yazılmıĢdır.  (bax:  В.Ф.Мироский  «История  Ширована  и Дербенда».  М., 1963,  с. 26.  Orjinalının 
dilində kitab Ģəklində Bakıda 1902-ci ildə. Rusca isə 1929-cu ildə çap edilmiĢdir). 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   141




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə