Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

15 
 
qələbələri haqqında ya zdırd ım, onu gə ləcək za manla r üçün onun hökmdar Ģ əhəri 
Ġzirtuda dikəltd im. 
 
 
3. AġġURBANĠPALIN
 1
 ―B‖ SĠLĠNDĠRĠNDƏ KĠ YAZIS I 
VDĠ , 1951, №3 , s. 238-239 
 
  [BeĢinci  yürüĢümdə]  mən   [Mannalıla r  ö lkəsin in  hökmdarı]  AhĢerin   
üzərinə  yeridim.  [...........]  AhĢeri  mən in  yürüĢümün  irəlilədiyin i  eĢitdi  və  ö z 
qoĢunlarını  h iyləgərliklə  gecə  vaxt  göndərdi;  o,  mənin  qoĢunlarımla  vuruĢmaq  
üçün    ayağa  qalxdı.  Mənim  döyüĢçülərim  onunla  vuruĢdu  və onu  məğlub  etdi. 
Mən geniĢ düzənliyin 3 beru
2
 uzunluqda sahəsini onların meyit ləri ilə doldurdu m. 
Mənə  ümid  verən   hakimlərim,  böyük  allahla r  AĢĢur,  Sin,  ġa maĢın   hökmü   ilə  
mən  Mannalılar  ö lkəsinə  soxuldu m,  qa lib iyyətlə  keçdim  və  yürüĢümün  davamı 
olaraq  AyusiaĢ qalasını, PaĢa [........] su, Basutu
3
, AĢdiaĢ, Urkmiya mun,  UppiĢ, 
Sihua,  Na zirini  məntəqlərin i-  səkkiz  möh kə mləndirilmiĢ  Ģəhəri  saysız-hesabsız 
kiçik yaĢayıĢ məntəqləri iə b irlikdə həyata  keçirdim; Ġzirtunun özünə kimi gedib  
çıxd ım,  hamısını  dağıtdım,  uçurdum,  od  qoydum.  Mən  bu  Ģəhərdən  adamalrıĢ, 
atları, eĢĢəkləri, iri və xırdaburnuzlu heyvan sürülərin i çıxardıb əsir apardım.  
  AhĢeri mən im yürüĢümün gediĢini b ild i, ö z hökmda r Ģ əhəri Ġzirtunu tərk 
etdi, özünün etibarilə [istehkam] Ģəhəri Atranaya qaçdı və orada sığınacaq qurdu. 
Mən  onun  möhkə mləndirilmiĢ  Ģəhəri  Ġzirtu,  Urmetate  və  Uzbianı
4
 mühasirə 
etdim,  buu  Ģhərlədə  yaĢayan  adamalrı  mən  dövrəyə  ald ım  və  onların  ürəy ini 
qopartdım, bu vilayəti  mən  fəth etdim, yaĢayıĢ məntəqlərini dağıtdım, uçurdu m, 
yandırdım. [Bu] yeri 15 gün içində boĢaltdım, xaraba qoydum. 
  Öz  yürüĢünü  davam  etdirərə k,  hökmdar  ata-babalarımın  va xtında  
mannalılardan [Assuriyadan] qopardığı və ö zlərinə götürdüyü ġurdira
5
  Ģəhərinin 
Ģəhərinin  ətrafındakı  yaĢayıĢ  məntəqlərini  mən  fəth  etdim,  oda  yaxdım, 
qoĢunlarını  əsir  etdim.  Bu  məntəqələri  mən  Assuriyanın  hüdudlarına  qatdım. 
Mən  Harsi  dağındakı  A zakanani  Ģ əhəri  ilə  Mannalılar  ölkəsinin  içə risindəki 
ku mirdin lər
6
 ölkəsinin  baĢlanğıcına   qədər  [ə razidə]  ArsiyaniĢ  Ģəhərinin  o lduğu 
vilayəti a lt-üst etdim və oda ya xdım... 
                                                                 
1
  Aşşurbanipal- Assuriya hökmdarı (e.ə. 669-631). 
2
 Beru-unuzluq vahidi t əxminən 7 km. 
3
 Busutu, Buştu-Manna ölkəsinin Parsua ilə hüdudunda qala. Adı Urartu yazılarında 
dəfələrlə çəkilib. 
4
 Urm eyate və Uzbia-II Sarqonun ―Təntənəli yazısı‖ndakı Armed və Ġzbiya. 
5
 Şurdira-Kiçik Zab çayının yuxarı axınında Ģəhər. 
6
  Kumirdilər- Manna tayfalarından biri. 

---

16 
 
  ...[Bu]  hücu mdan  mən  onun  [EriĢteyana  Ģəhərinin]  vilayətini  xaraba  
qoydum, onun bütün ölkəsini kiçiltdim, böyük qənimətlər və ağır bəxĢiĢlərlə sağ-
salamat  qayıtdım,  Assuriya  ölkəsinə  gəlib  çıxdım.  Məni  hökmdar  ata-
babalarımın  vaxtında  onların   əlindən  Mannalıların  aldığ ı  [Bi]  rua,  ġarruikb i, 
Qusune  və  [.......]  rute  kimi  yaĢayıĢ  məntəqlərin i-Assuriya  ilə  qonĢuluqdakı  bu 
kəndləri mən fəth etdim, onlardan mannalıları qovdum, Assuriyaya atlar, silah lar,  
hərbi  ləva zimat  gətirdim.  Mən  yenidən  bu  Ģəhərələri  məskun  etdim  və  onları 
Assuriyanın hüdudlarına qatdım.  [AĢĢur] və ĠĢtar  mənim hökmdarlığ ıma hörmət 
etməyən  AhĢerini  onun  qulların
1
 əlinə  verd ilər.  Onun  [ö lkəsin in  ada mla rı]  ona 
qarĢı qiyam qald ırdılar və onun  meyitin i  küçəyə atdılar.  Sonra onun oğlu  Ualli 
onun taxtına əyləĢdi... 
 
 
4. I  ARGĠġ TĠNĠN
2 
 SALNAMƏS Ġ 
Меликишивл Г.А.Урартскии клинообразные надписи.  
М.,1960, с. 247-249. 
   
  ArgiĢti deyir: ....Manna ölkəsi gəld i
3
 [hücumunu]  mən dəf etdim, qalanı 
mən fəth etdim... ö lkən i  mən dağıtdım, Ģəhərlə rin i  mən yandırdım,  3270 ada mın  
hamısını mən ö ldürdüm, baĢqaların ı d iri yandırıd ım. 170 atı, həmçinin 62 dəvəni,  
2411  baĢ  iribuynuzlu  heyvanı  6140  baĢ  xırdabuynuzlu  heyvanı    mən  sürüb 
apardım.  Arg iĢti  deyir:  Xaldi
4
 allahı  üçün  bu  Ģücaiəti  mən  bir  il  ə rzində 
göstərdim. 
 
 
5. II SARDURĠNĠN
5
 CƏ NUB Ġ AZƏ RBAYCANIN 
QARADAĞ  VĠLAYƏTĠNDƏ TAPILMIġ KĠTABƏS Ġ 
 
Меликишивл Г.А.Урартскии клинообразные надп  
иси. 
ВДИ.1960 №3,с.5 
  Xalidi  A llah  öz  silahı  ilə  (?)  yürüĢə  çıxdı
6
 ,  dağlıq  Puluadi    ölkəsinin
1
 
hökmdarı Kadiauya
2
 (?) qalib gəld i…. 
                                                                 
1
  Qullarının daha doğrusu təbəələrinin. 
2
  I Argışti-Urartu hökmdarı (e.ə. 786-760). 
3
 Manna hökmdarının e.ə. 776-775-ci illərdə Urartu üzərinə yürüĢü nəzərdə tutulur. 
4
 Xaliı-Urartu panteonunun baĢ allahı, hökmdar hakimiyyətinin himayəçisi. 
5
 II Sarduri-Urartu hökmdarı (e.ə. 760-730). 
6
 II Sardurinin e.ə. 747-45-ci illərdə Mannanın Ģimalına yürüĢü nəzərdə tutulur. 

---

17 
 
  ArgiĢtinin    oğlu  Sarduri  YürüĢə  çıxdı.  Saduri  deyir:  Mən  21  qala  fəth  
etdim.  45  və  ya xud  44  Ģəhəri  mən  b ir  gün  ərzində  fəth  etdim. 
MöhkəmləndirilmiĢ hökmdar Ģəhəri  Lib liu [ni] Ģəhərini
3
 döyüĢlə aldım.  
 
 
 
 
6 II ARGĠġ TĠNĠN
4
 SƏRAB ġƏHƏ RĠ YAXLNLIĞINDA 
TAPLMIġ KĠTABƏS Ġ
5
 
 
VDĠ, 1971, № 3,  S. 254. 
 
  Xalidi a llah ın böyüklüyü  ilə   Rusanın oğlu Arg iĢti deyir: Arxi ö lkəsinə  
mən yürüĢ təĢkil etdim; UĢulu ölkəsinə,  Buku ö lkəsinə  mən qa lib gə ldim
6
, çaya 
çatdım; oradan döndüm [və]  Qirduni (?) ö lkəsi, Qitu xan i ö lkəsi, TuiĢdu ölkəsinə 
qalib gəld im
3
;  Rutumni (?) Ģəhərini  mən  fəth etdim. Mən ço xlu ölkə  fəth etdim 
və onları [özü mün] bac verəni etdim, hə mç inin bu qalanı döyüĢlə mən ald ım… 
 
 
 
 
ANTĠK DÖVR QAYNAQLARI 
7. STRABON ―COĞRAFĠYA‖  
 
   Antik  dövr  Azərbaycanın  dolğun  Ģəkildə  ilk  təsvirini  tanın mıĢ  yunan 
coğrafiyaçısı  və  tarixçisi  Strabon  (e.ə.  64-b.e.  24)  vermiĢdir.  O,  A masiya 
Ģəhərində  (Kiçik  Asiya)  doğulmuĢ,  fəlsəfə  təhsili  almıĢ,  ço xlu  səyahət  etmiĢdi.  
                                                                                                                                                  
1
 Bu kitabə Arazbaran və Qaradağ vilayətindəki inzibati mərkəzdən  5 km. Ģərqdə, Sekindel 
kəndi yaxınlığında tapılmıĢdır. Puluadi dağlıq öləsi, göründüyü kimi, yazının tapıldığı rayona düĢür.  
2
 ― Kadiau‖  adı ―Ultudiau‖  kimi  də oxunub.  Bax:  Сальвини  М.Уточнения  в чтении  двух 
уруарских надписей в Иранском Азербаиджане-Сб. «Древний и мировая культура», М., 1981, с. 
72. 
3
Libliuna-Puluadi  ölkəsinin  paytaxtı.  Xarabalığı  bu  kitabənin  yaxınlığındadır.  Buardan 
arxeoloji qazıntılar zamanı Ģəhərin bürclü qala divarları, içərisində çoxotaqlı binalar və baĢqa tikililər 
üzə çıxarılmıĢdır.
 
 
4
  II Argişti-Urartu hökmdarı (e.ə. 713-685). 
 
5
 Bu  kitabə  Savalan    dağınını  cənub  ətəyində,  Sərabdan  Ģimal  t ərəfdə  qeydə  alınmıĢdır. 
Eyni məzmunlu  baĢqa    bir yazı  Sərabdan t əxminən 20 km km  Ģimal-Ģərqdə,  Sərab-Ərdəbil yolunun 
sol tərəfində tapılmıĢdır. 
6
  Yazıda adları çəkilən ―ölkələr‖ görünür, kitabələrin tapıldığı yerlər də daxil olmaqla, 
Urmiya göülünü gündoğar  səmtində yerləĢirdi. 
 

---