Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

20 
 
yetiĢdirir, həqiqətən orada, hətta həmiĢəyaĢıl bitkilər yetiĢir.  Həm də yarpaq heç 
bir  xırda  qulluq  tələb   etmir,  ancaq  bütün  həyat  nemətləri,  bu  tərəfə  yürüĢ 
edənlərin  xəbər  verd iyi  kimi
1
 onların  ― kiklop‖  sayağı  həyat  tərzindən  danıĢır
2
. 
Bu yazıçıların  (müəlliflərin-Red.) dediyin iə görə, bir dəfə əkilən torpaq 2-3 dəfə 
məhsul vərir və birinci məhsul səpiləndən  hətta 50 dəfə  art ıq a lın ır: hə m də tarla   
dincə qoyulmur və də mir kotanla deyil, ağac Ģıxla Ģu mlan ır.  Bütün bu düzənlik 
öz  çayları    və  baĢqa  suları  ilə  Bab ilistan  və  Misir  (torpaqlarından)  daha  yaxĢı 
suvarılır,  buna  görə  də  o,  həmiĢə  sıx  otlu  görünüĢünü  saxlayır  və  otlaqlarla 
doludur. Üstəlik, burada iqlim də  o ölkələrdən olduğundan daha  əlvəriĢlidir
3
. 
  Üzü m tənəklərinin dib ini orada heç va xt a xıradək bellə mirlə r və yaln ız 
5  ildən  bir  budayırla r.  Cavan  tənəklə r  art ıq  ikinci  il  məhsul  vərir,  yetkin liyə  
çatanda  isə  o  qədər  məhsul  gətirir  ki,  onların  ço x  hissəsini  Ģaxlarda  saxlamq  
lazım  gəlir,  eləcə  də  mal-qaraq,  ev  heyvanları  da,    çöl  heyvanları  da  onların  
ölkəsində yaxĢı ço xalır. 
 4.  Orada  ada mlar  gözə lliy i  və  hündür  böyu  ilə  seçilirlər,  eyni  za manda 
onlar ürəy iaçıqdırlar, xırdaçı deyillər. Onlardan zərb o lun muĢ  pullardan , adətən 
istifadə olunmur və yüzdən artıq say bilməyən, onlar ya lnız  mübadilə ticarət i ilə  
məĢğul  o lurdular
4
.  BaĢqa  həyat  məsələrinə  münasibətdə  onlar  laqeydlik 
göstərirlər.  Dəqiq ö lçü  və çəki onlara  məlu m deyildir. Müharibə  məsələlərində, 
dövlət quruculuğu və əkinçiliyə onlar qayğısız yanaĢırla r. A mma  onlar ermən ilər 
kimi, p iyada halda, at belində yüngül və ağır silahla rla  vuruĢurlar. 
 5. Ġberiyalılara  nisbətən onlar [döyüĢ ə] daha  çox coĢqun çıxa rırla r. Məhz  
onlar  60  min piyada və  22  min atllıni
5 
silahladırırlar; bu qədər ço xsaylı qoĢunla 
onlar  Po mpeyə    qarĢı  çıxmıĢd ıla r.  Köçərilə r  A lbanlara,  eləcə  də  iberiyalılara  
yadellilərlə   müharibədə  kö məklik edirdilər.  Burası da var  ki,  köçərilə r ço x va xt  
bunların  üzərinə  hücu m  edir,    beləliklə,  əkinçilik  iĢlərinə  mane  olurdular. 
                                                                 
1
 O cümlədən Miləti Feofan (müqayisə edin: Strabon, XI, II, 2). 
2
 Odisseyada‖    mifik  kikloplar  haqqındakı  məlumatlar  əsasında    cümləyə  belə  düzəliĢ 
vərilib:  ―...lakin  bütün  həyat  nemətləri...Ģumlamadan  və  əkmədən  yetiĢir‖.  Bax:  Матерталь  по 
историй СССР вып. 1. М., 1985, с. 33. 
3
 Mətni  3-4  paraqraflarında  əkinçilik  barəsində  Strabonun  dedikləri  təzadlıdır.  Əvvəlcə, 
Albanların torpağın  qayğısına  qlamdıqları  söylənilir,  sonra torpağın  ağac  Ģıxla  Ģumlanması və  Kür 
boyu  düzənliyini  əla  suvarımasından  danıĢılır,  nəhayət,  əkinçiliyə  albanların  qayğısız  münasibəti 
qeyd  olunur.  Görünür,  Starbon  Labniya  haqqında    götürdüyü  materiallarla  sonrakıları  müqayisə 
etməmiĢ, bəzən faktları qarıĢıq salmıĢdır. 
 
4
 Bu  məlumatları  Starbon  görünür,  daha  qədim  qaynaqlardan  götürmüĢdür.  Çünki, hələ  e.ə. 
III yüzilliyin birinci yarısında Albaniyada gümüĢ pullar zərb edilirdi. Təkcə Qəbələ dəfinəsində yerli 
Albanların pullarının  sayı 500-dən  artqdır; onlarla   birlikdə Makedoniyalı  Ġskəndər Lisimax,  selevki 
hökmdarları  və  b.  -nın pullarının tapılması  Albaniyanı  beynəlxalq  ticarətdə  mühüm  rol  oynadığını 
göstərir.  
5
 Plutarxa görə 12 min atlını. 

---

21 
 
Albanlar  c ida  o x    və  yayla  silahlanırlar;  onlar    də mir  zireh  və  böyük  uzunsov 
qalxan  gə zdirir,    hə m  də  iberiyalıla r  kimi  vəhĢi  heyvan  dərisindən  dəbilqə 
qoyurlar
1
.  Albanların  ölkəsinə  Kaspianan    ilayəti
2  
də  daxild ir,  onun  və  dənizin 
adı ind i itib getmiĢ tayfanın adından  götürülüb. Ġberiyadan Albaniyaya yol susuz 
və daĢlıq Ka mbisəna vilayətinin içindən Ala zan  çayına doğru gedir. <…>  
6. On ların hökmda rla rı da  ço x  gözə ldir. Ġndi, onla rda bir hökmdar bütün 
tayfalara baĢçılıq edir, qabaqlar is ə, hər tayfanı öz hökmdarı idarə edirdi. Onlarda  
26 dili vardır, belə ki, onla r  bir-biri ilə  ünsiyyətə çətin girirlə r. Bu ö lkədə b ir ço x  
zəhərli  sürünənlər,  həmç inin  əqrəb lər  və  zəhərli  hörü mçəklər
3
   vardır.  Bə zi 
zəhərli hörü mçəklərin sancması ada mı gülə-gülə  ölməyə, baĢqaların ın sancması 
isə  [adamı]    hə lak  o la  qohumla rını  qüss əsindən  ağlaya-ağlaya    ölməyə  məcbur 
edir. 
7.  Onlar  a llahlardan  He lios,  Zevs  və  Selenaya
4
,  xüsusilə  məbədi  Ġberiya 
yaxınlğ ında  yerləĢən  Selenaya    sitayiĢ  edirlər.  Kah in  vəzisəfin i  onlarda  
hökmdardan sonra  ən hörmətli adam yerinə yetirir.  O, böyük və sıx əhalisi olan  
müqəddəs vilayətə baĢçılıq edir, həm də  məbədin  qullarını iĢləd ir; onlardan bir 
çoxu ö zünü  ilahəyə qovuĢmuĢ hiss edərək üzaqgörənlik ed irlər. On lardan  kimi 
ilahəyə qovuĢduğunu hiss [etdirərək]  müĢədə sərsəri həyatı keç irirsə,  kahin ə mr 
edir ki,  onu tutsunlar  və müqəddəs zəncirə bağlayıb, bütün ili bolluq içərisində 
bəsləsinlər; sonar ilahəyə qurban  hazırlanan [qula]  ətirli yağlar sürtüb, baĢqaları 
ilə  b irlkdə  qurban  vərirlə r.  Qurban    vərmə  aĢağıdakı  qaydada  görülür:  bu  iĢi 
yaxĢı  bilən  bir  nəfər,  mərasimə  görə  insan    qurban  vermək  üçün  yararlı  ola  
müqəddəs  nizə  əlində,  izdiham  içərisindən  qabağa    çıxır  və  n izəni  qurbanın  
böyrünün  ortasından  ürəyinə  sancır.  Qurban  yerə  yıxılanda,  onlar  onun 
yıxılmasını  uyğun  iĢarələr  ilə  bildirir  və  hamıya    bəyan  edirlər.  Sonra  cəsədi 
lazımi yerə gətirir və hamı təmizlən mə mərasimi yaparaq, onun üstündən adlayır.  
Albanlar  qocalığa,  nəin ki  valideynlərinə,  həm  də  yad  [qoca]  adamlara 
həddindən  artıq  hörmət  edirlər.  Mərhumun  dərdin i  çəkmək  və  hətta    onu yada 
salmaq  Ģərəfsizlik sayılır. Mərhu mla  b irlikdə onun bütün əmla kın ı basdırırlar və  
buna  görə  də  ata  malından    mərhum  olub,  kasıb  yaĢayırlar.  Mənim  albanlar 
haqqında bildiklərim bunlardır. 
 
 
                                                                 
1
 Arxeoloji materillar sübut edir ki, albanların tunc dəqbilqələri də vardır. Bax: Osm anov F.L. 
Qafqaz Albaniyasında  maddi mədəniyyət. Bakı, 1982, s. 71-75,VI tablo. 
2
 Kaspiana-Albaniyanın Kürdən sağ t ərfədə, dəniz sahili torpaqlarındakı vilayəti.  
3
 Müəllif, görünür, böyəni (böv) nəzərdə tutur.  
4
 Strabonun  vətənində  Helios  GünəĢ  Allahı,  Zevs  göy  allahı,  selena  ay  ilahəsi  idi.  Bu 
allahların  albanca  adları  məlum  deyil.  Bu  dövrdə  albanların  dini  görüĢləri haqqında  bax:  Алиев  К. 
Кавказская Албания (1 в. Дон. Э.- 1 и. Н. Э.) Бфку, 1974, с. 325-356. 

---