Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

22 
 
 
 
XI; 5 
 
Deyilənlərə  görə  Albaniyadan  yuxarıdakı  dağlarda  a ma zonka lar  yaĢayır. 
Pompeyi
1
 yürüĢdə müĢayiət edən və albanaların ö lkəsinə gə lən Feofa
2
 söyləyir ki, 
skif tayfaları o lan  bel və lehlər amazonkalar  və albanalar arasında yaĢayırlar; bu 
ölkədə həmin tayflarla amazonka lar arasında Mermodalida çayı axır.  Bu yerlərə 
yaxĢı  tanıĢ  olan  baĢqa  yazıçılar  onların  içərisində  Skepsiyalı  Metrodor  və 
Qipsikrat
3
 isə  iddia  edirlə r  ki,  a ma zonka lar  Qafq z  dağla rın ın  Ke ravn  adlanan 
Ģimal  ətəklərində  qarqarlarla
4
 qonĢuluqda  yaĢayırlar.  Bütün  qalan  vaxtla rını
5
 
amazonkalar  yalnız ö zləri üçün  istifadə edir, yer Ģumlamaq, bağçılıq,  mal-qara 
xüsusilə  atlara  qulluq  etmək  kimi  mü xtəlif    iĢlər  görürlər;  amazonkaların  daha  
güclülüləri  baĢlıca  olaraq  at  belində  ovla    və  hərbi  təlimlərlə  məĢğul  olurlar. 
Onların sağ döĢünü uĢaq vaxtında yandırırlar ki, hər cür iĢ görəndə, xüsusilə nizə  
atanda sağ əldən sərbəst istifadə etsinlər.   On lar həmçinin o x-yay, döyüĢ baltası 
və  yüngül  qalxanda    ço x  iĢlədird ilər;  onlar  vəhĢi  heyvan  dərisindən  dəbilqə, 
bürüncək və kəmər  hazırlay ır.  Yazdakı 2  xüsusi ayda onları qarqarlardan ayıran  
qonĢu dağa qalxırlar. Ço x qədim b ir mərasimə görə isə, qarqarlar da hə mç inin  bu 
dağa  çıxırdılar  ki,  qadınlarla    birlikdə  qurban  verib,  uĢaq  doğmaq  üçün  onlarla 
yaĢasınlar;  kim-kimlə  düĢdü,  onlar    xəlvət,  qaran lıqda  görüĢürlər;  qadın ları 
hamilə  edərək, qarqarları onları ev lərinə bura xırlar.  Qadın c insindən olan bütün 
körpələri  amazonkalar  ö zlərində  saxlayır  ki,  kiĢi  cinsindən    onlanları    tərbiyə 
olunmaq üçün qarqaralara vərirlər.  Hər bir qarqar  ona gətirilən hər bir  körpəni 
görmədən-bilmədən öz oğlu sayıb onu qəbul edir.  
2. Mermoda
6
 çayı dağla rdan gurultu ilə a xaraq a ma zonkala r   ölkəsindən, 
Sirankena  və  onların  a rasında  yerləĢən  bütün  səhradan  keçir  və  Meotidaya 
tökülür.  Dey ilən lərə  görə  qaraqarlar  amazonkalar  ilə  birlikdə  bu  yerlərə 
Fe miskiradan
7
 qalxmıĢlar;  ancaq   sonra üsyan edib ö z    köçərilə ri  ilə bu  yerlə rə 
gəlib çıxmıĢ  fra kiya lılar və evbeylərlə birlikdə a ma zonka lara qarĢı vuruĢurdular; 
nəticədə  müharibəni  dayandıraraq;  onlar  aĢağıda    gös ətrilən  Ģərtlərlə  müqavilə  
                                                                 
1
 Qney Pompey –Roma sərkərdəsi (e.ə.) 106-48; e.ə. 66-65-ci illərdə Zaqafqaziya  ölkələrinə, 
o cümlədən Albaniyaya  yürüĢ etmiĢdi.  
2
 Yəni Milətli Feofan. 
3
 Skepsiyalı metrodor və Qipsikrat- Strabondan  bir qədər əvvəl yaĢamıĢ müəlliflər.  
4
 Starbonun  qarqarlar  haqqında    bu  yazısı  onların  Aranın  n əslindən  olması  və  artıq  XIX 
yüzillikdə  Qarqar  (Qarabağ)  düzündə  yaĢamaları  haqında  M.Xorenatsinin  vədiyi  məlumatlarla  
müqayisəsi göstərir ki, qarqarlar ən qədim laban tayfalarında  biridir. Тревер К. Очерки…, с. 48-49 
5
 Yəni ilin 10 ayı. 
6
 Mermoda, Mermodalida- Azov dənizinə tökülən çaylardan biri. 
7
 Fem iskara –Kiçik Asiyada  ölkə.
 

---

23 
 
bağladılar: bir-b iri ilə yaln ız ondan ötrü ünsiyyətədə olacaqlar ki, uĢaqları olsun, 
hər tayfa ilə müstəqil yaĢasın.  
  Ama zonkala r  haqqında  rəvayətdə  nə  isə  bir  anlaĢılma zlıq  var.  ĠĢ  
burasındadır  ki,  bütün  baĢqa  rəvayətlərdə  mifik  və  tarixi  ünsürlərə  ad  qoyulub. 
Axı  dastan,  əfsanə  və  möcüzələr  mif  adlanır,  tarix  isə  istər  qədim  və  ya  yeni 
olsun  həqiqəti  tələb  edir,  möcüzəyə  onda  yer  yoxdur  və  ya  ona  az  rast gəlinir. 
Ama zonkala ra gəldikdə isə onlar haqqında həm əvvəllə r, hə m də indi söylənilən  
rəvayətlər  tama milə  ağlasığ ma z  və  du manlıdır.  Məslən,  ki  inanar  ki,  nə  va xtsa 
qoĢun, Ģəhər və yat tayfa kiĢilərsiz, yalnız qadınlardan ibarət olub? Bundan baĢqa  
hələ  kim  [inanar  ki],  [bu  tayfa],  hətta    özgə  torpaqlara   basqınlar  edərək,  təkcə  
qonĢu tayfaları  məğlub etməklə kifayətlən miĢ, bu qoĢun indiki  Ġnoniyaya qədər 
gəlmiĢ hətta dəniz a rxası yürüĢlə Arrkt ikaya  kimi gedə bilmiĢdir?.. 
6.  Ġndiki  Qafqazın  daha  yüksək  hissələri  Albaniyada,  Ġberiyada,  kolxlar 
və  qenioxlar  ölkəsindəki  ən  cənub  yerlərd ir.  Yu xarıda  göstərildiy i  kimi,  orada  
elə tayfa lar yaĢayır ki, Dioskuriadaya
1
 gedirlə r, on lar baĢlıca o laraq ora  duz üçün 
gedirdilə r.  Bu  tayfala rdan    bəzilə ri  dağın  zirvəsində  yerləĢir,  baĢqaları  isə 
meĢəlik  dərələrdə  yaĢayır,  əsasən  vəhĢi  heyvan  əti,  cır  meyvə  və  süd  ilə 
qidalanırlar.  QıĢda  dağ  zirvələri  əlçatmazdır,  yayda  isə  adamalar  qar    və  buza 
görə,  çıxıntılar  bərkidilmiĢ  xam  gönün  iri  parçalarını  ayaqlarına  bağlayıb  ora 
çıxırlar. AĢağı düĢəndə isə, Atropat Midiyasıdan  və Ermənistan Masiy dağında 
deyildiyi kimi, öz yükləri iə dəri ü zərinə u zanıb bu zun üstü  ilə sürüĢürlər. Lakin  
orada  çəkmə lərin a ltına diĢli çarxlar bağlayırlar. Qafqazın zirvə ləri beləd ir.  
                                                
 
XI; 13 
 
1. M idiya iki hissəyə ayrılır. Bu hissini Böyük M idiya adlandırırla r ki, baĢ 
Ģəhəri Midiya  dövlətinin paytaxtı olmuĢ böyük Ģəhər Ekbatandır. (Hələ indi də o  
parfiyalıların  payta xtıd ır,  onların  hökdarla rı  isə  ən  az  yayı  burada    kerç irirlə r, 
çünki M idiya  soyuq ölkədir; q ıĢda  onlar Dəclə üzərində, Babilin  yaxınlığındakı 
Selevkiyada  qalırlar).  Ġkinci  h iss ə-  Atropat  Midiyasıdır.  O  ö z  adın ı    s ərkə rdə
2
 
Atopatdan alıb,  hansı  ki  bu  ölkənin,  Böyük  Midiya  kimi  Makedonyalılara  tabe 
olunmasına yol vərmədi. Doğrudan da, təntənə ilə çarla edilən Atropat öz hökmü  
ilə   bu  ölkən i  müstəqil  e lan  etdi  və  indi  də  varsilik  onun  ailəsində  qalır;  çünki  
onun  nəsilərə  erməni  və  suriya  çarla rı,  sonaralar  is ə  Parfiya  [çarları  ilə]  n ikah  
əlaqələrinə girdilər.  
                                                                 
1
 K.V.Dioskuriadanı (Очерки…,92) Suxumi ilə bağlayır.  
2
Qavqamel (Arabela) döyüĢündə (e.ə. 331) Atropatın Misdiya atlı korpusuna baĢçılıq etməsi  
(III Daranın sərkərdəsi olması) nəzərdə tutulur. 

---