Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova.
- А М Е A N əsim i adına D ilçilik İnstitutu Dil əlaqələri şöbəsinin m üdiri filologiya üzrə elm lər doktoru, professor R .H .E yvazova
- Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası G İRİŞ
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası götürülmüş bir dil üçün və eləcə də, müəyyən dillər üçün müqayisəli şəkildə öyrənilir. Bununla belə, elə dillər vardır ki, onların leksikasının qeyd edilən səviyyələrdə kompleks şəkildə araşdırılmasına ehtiyac vardır. Tat dili də belə dillərdən biridir. Tat dilinin Quba ləhcəsinə bu dilin digər ləhcələri ilə müqayisədə daha çox tədqiqatçı müraciət etmişdir. Quba ləhcəsi haqqında bir sıra əsərlərdə məlumat və materiallar verilmiş, ləhcənin müxtəlif məsələləri haqqında məqalələr dərc olunmuş, leksikası ayrıca tədqiqat obyekti olmuşdur. Quba ləhcəsinin lüğət tərkibini ləhcənin özünəməxsus sözləri və alınma sözlər qruplarına bölürlər. Bu zaman ləhcənin özünəməxsus sözlərindən bəhs edilərkən tat və ya İran qrupuna aid olan sözlər birləşdirilir. Müəllifə görə, bu məsələnin dəqiqləşdirilməsi üçün tat dilinin digər ləhcələrinə aid sözlərin toplanması, qruplaşdırılması, genealoji təsnifınin aparılması və sonda onların ləhcələrarası müqayisə obyekti olması daha aktualdır. Bu halda tat dilinin leksikasının araşdırılması məsələsi ayrılıqda götürülmüş bir dilin leksikologiyasına aid tədqiqat səviyyəsindən kənara çıxır və dil əlaqələri problemi müstəvisinə keçir. Bu məsələnin öyrənilməsi, şübhəsiz ki, daha vacibdir. Lüğət tərkibinə daxil olan sözlərin qruplaşdırılması, bütün leksik-semantik qrupların təyini dilçiliyin mürəkkəb məsələlərindən biridir. Bu problem leksikologiya ilə bağlı tədqiqat işlərində, xüsusən lüğət tərkibinin semantikaya görə təsnifındə həmişə ön plana çıxır. Nəticədə çoxsaylı leksikoloji tədqiqatlarda müxtəlif təsnifatlar nəzərə çarpır. Sözlərin məfhumlar əsasında qruplaşdırılması zamanı ümumidən xüsusiyə doğru getdikcə budaqlanmalar artır. Məsələn, bitkiləri ağaclar, kollar, dənli bitkilər, tərəvəz, meyvə, yem bitkiləri, dərman bitkiləri və sair qruplara ayırmaq olur. Bütün 5 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası bunlar leksik-semantik qruplara təsnifın çətinliyini göstərir. Lakin mürəkkəblik təsnifatın istənilən şəkildə aparılmasına əsas vermir. Leksik-semantik təsnifat dilin ümumişlək sözləri əsasında aparılır. Leksik sistemin vahidlərini isə müxtəlif şəkildə qruplaşdırmaq olar. Monoqrafiyada müəllif bu məsələni də ön plana çəkməyə və həmin məsələni Azərbaycanda yaşayan tatların dilinə dair materiallar üzrə öyrənməyə cəhd göstərmişdir. Biz belə hesab edirik ki, tat dilinin bu və ya digər ləhcəsində müşahidə olunan söz yaradıcılığı yolları, sözdüzəldici şəkilçilər bütövlükdə tat dilinin söz yaradıcılığını tam əhatə edə bilməz. Bu baxımdan da tat dilinin müxtəlif ləhcələrində söz yaradıcılığı xüsusiyyətləri həm ayrı-ayrılıqda, həm də müqayisəli şəkildə tədqiq edilməlidir. Tat-Azərbaycan dil əlaqələrinin intensivliyi fonunda tat dilinin bütün ləhcələrində Azərbaycan dilinə məxsus sözdüzəltmə vasitələrindən istifadə imkanları artır. Dominant dilin məhsuldar sözdüzəldici şəkilçiləri qarşılıqlı əlaqədə olan dildə də özünə yer alır. Monoqrafiyada bu məsələlərə də toxunulmuşdur. Şübhə yoxdur ki, leksikologiya geniş tədqiqatlar tələb edən bir sahədir. Müəllif bu monoqrafiyada tat dilinin leksikologiyasına dair bütün məqamların əhatə olunmadığını nəzərə alır. Güman edirik ki, oxucuların və mütəxəsislərin rəy və təklifləri bu sahədə gələcək tədqiqatların hansı istiqamətlərdə aparılmasında yardımçı olacaqdır. А М Е A N əsim i adına D ilçilik İnstitutu Dil əlaqələri şöbəsinin m üdiri filologiya üzrə elm lər doktoru, professor R .H .E yvazova 6 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası G İRİŞ Azərbaycanda dilçiliyin ümumi nəzəri, praktik mə sələləri ilə yanaşı, ayrı-ayrı dillərin hərtərəfli öyrənilməsinə də xüsusi diqqət yetirilir. Burada dilçilik sahəsində aparılmış elmi-tədqiqat işləri həm sanbalına, həm seçilmiş mövzuların rəngarəngliyinə, həm də əhatə olunan problemlərin çoxşaxəliliyinə görə seçilir. Azərbaycanda dilçiliyin həm ümu mi nəzəri problemləri, həm də müxtəlifsistemli dillərin ayrı- ayrılıqda və müqayisəli şəkildə öyrənilməsinə xüsusi diqqət verilir. Türkologiya, o cümlədən ayrı-ayrı türk dilləri, xüsusən də, Azərbaycan dilinin tədqiqi ilə bağlı böyük işlər görülmüşdür. Bununla yanaşı, respublikanın ərazisində mövcud olan dillər sahəsində də bir çox uğurlar qazanılmışdır. Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra burada yaşayan azsaylı xalqlara qayğı artmışdır. İndi azsaylı xalqların adət-ənənələrinin, mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, eləcə də dilinin öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Müasir dövrümüzdə dil əlaqələrinin daha çox dilin fəaliyyət göstərdiyi ərazilərdə faktlar əsasında öyrənilməsinə böyük əhəmiyyət verilir. Dünya miqyasında çoxsaylı dillərin fəaliyyət göstərdiyi, işləndiyi ərazilərdən biri Qafqazdırsa, həmin ərazidə dillərin qarşılıqlı əlaqələrinin geniş vüsət tapdığı regionlardan biri Azərbaycandır. Respublikamızda vahid qardaşlıq ailəsində müxtəlif xalqlar, o cümlədən tatlar yaşayır. Tatlar Azərbaycanın bir sıra ərazilərində yayıldığından, tat dilinin müxtəlif ləhcələri meydana çıxmışdır. Hazırda dilçilik tədqiqatlarının bir istiqaməti də müəyyən arealda fəaliyyət göstərən dillərin həm müxtəlif aspektlərdən, həm də kompleks şəkildə öyrənilməsidir. Müxtəlif dillərin yayıldığı ərazilər dil əlaqələrinin, dillərin qarşılıqlı təsirinin 7 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|