Azərbaycan təqribən doqquz milyon əhalisi olan və hökumətə prezidentinin rəhbərlik etdiyi bir respublikadır
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Bölmə 3. Siyasi hüquqlara hörmət: Vətəndaşların öz hökumətini dəyişmək hüququ
Konstitusiya və qanunvericilik vətəndaşlara öz hökumətlərini sülh yolu ilə dəyişmək hüququnu təmin edir. Hökumət seçkilərə müdaxilələr etməklə təcrübədə bu hüququ məhdudlaşdırmaqda davam etmişdir. Qanun həmçinin müstəqil qanunvericiliyi nəzərdə tutsa da, Milli Məclisin müstəqilliyi minimal səviyyədə olmuş və icraedici hakimiyyətdən müstəqil surətdə az qanunvericilik təşəbbüsü göstərmişdir.
23 dekabrda ölkə ərazisində bələdiyyə seçkiləri keçirilmişdir. Mətbuat müşahidəçiləri belə qənaətə gəlmişdilər ki, bütün televiziya kanalları seçkiöncəsi dövrü geniş surətdə diqqətdən kənarda qoymuşlar. Siyasi partiyaların öz namizədlərini bütün bələdiyyələrin ən azı yarısında qeydiyyatdan keçirməsi tələb olunmuşdu. Bu, onların sərbəst efir məkanından istifadə edə bilməsi üçün lazım idi. Bu tələbə yalnız hakim Yeni Azərbaycan Partiyası cavab verirdi və o bu hüququndan imtina etdi. Müxalifət partiyaları və yerli seçkiləri izləyən QHT-lər namizədlərin qeydiyyat prosesinə müdaxilələrin olduğunu bildirmişlər.
Rəsmi nəticələr seçkilərdə iştirakın 31.86 faiz olduğunu göstərib ki, bu da ölkə üçün çox aşağı bir rəqəm idi və seçicilərin həmin seçkilərə ümumi laqeydliyini nümayiş etdirmişdi. Seçkiləri izləmiş Avropa Şurasının Yerli və Regional Səlahiyyətli Orqanlar Konqresinin nümayəndə heyəti bir sıra sahələrdə çatışmazlıqların olduğunu qeyd etmişdi və buraya aşağıdakılar da daxil olmuşdur: “seçki məntəqələrində seçicilərin sayılması, yerli seçki müşahidəçilərinin rolu və mənşəyi, seçki bülletenlərinin oxuna bilməsi və səslərin müntəzəm sayılması .” Yüzlərlə seçkisonrası seçki şikayətlərini nəzərdən keçirdikdən sonra Mərkəzi Seçki Komissiyası ölkə üzrə 4813 seçki məntəqəsinin 33-dəki nəticələri ləğv etdi və həmin seçkilərin 2010-cu ildə təkrarlanacağına dair planlarını élan etmişdi.
18 mart tarixində səlahiyyətli orqanlar konstitusiyanın 29 maddəsinə təklif olunan 41 dəyişikliyə dair milli referendum keçirmişlər. Həmin dəyişikliklər başqa məsələlərlə yanaşı, prezidentlik müddətinə məhdudiyyətin aradan qaldırılması və müharibə şəraitində seçkiləri təxirə salan müddəanı ehtiva etmişdir. Rəhbərliyin həyata keçirmək istədiyi dəyişikliklər üçün Milli Məclisə və ya ictimaiyyətə çox az vaxt verilmişdi. Avropanın Venesiya Komissiyasının Şurası düzəlişlərə dair rəyində qeyd etmişdi ki, “islahatın ümumi məntiqi və məqsədəuyğunluğu həmişə aydın görünmür və seçilmiş prosedur müəyyən tənqidlərə yol aça bilər.” Komissiya həmçinin onu da bildirmişdi ki, “prezidentin sonrakı müddətlərinə dəqiq konstitusiya məhdudiyyətlərinin qoyulması demokratik quruluşlarının və onların mədəni ilkin şərtlərinin hələ vəhdət təşkil etmədiyi ölkələrdə xüsusi ilə vacibdir.”
Söz və toplaşma azadlıqlarına ciddi məhdudiyyətlərin qoyulması referendum öncəsi mühiti korlamışdı. Mərkəzi Seçki Komissiyası (MSK) seçki məcəlləsinə uyğun olaraq, referendum üçün doqquz təşviqat qrupunu qeydiyyata almışdır. Onlardan ikisi müxalifət qrupu olsa da onlar qeydiyyat üçün imza toplama və kampaniya dövründə həbslər və saxlamalar da daxil olmaqla, geniş miqyaslı zorakılıqlara məruz qaldıqlarını bildirmişlər. Səlahiyyətli orqanlar həm də onların bu şikayətlərini imzalamış şəxslərə qarşı da zor tətbiq etmişdirlər. Qarabağ və Respublika uğrunda müxalifət qrupu Bakının mərkəzində nümayişlər keçirməyə icazə üçün yerli rəsmilərə bir neçə dəfə müraciət etsə də, onların bu müraciətləri hər dəfə rədd edilmişdir. Seçicilər geniş referendum məsələləri üzrə məlumatlı seçim etmək üçün zəruri olan məlumatlara malik olmayıblar. Bundan əlavə, bir yerli QHT bildirmişdi ki, onun könüllü seçiki müşahidəçiləri həmin QHT ilə əməkdaşlıqlarına son qoyulması üçün yerli səlahiyyətli orqanlar tərəfindən təzyiqlərə məruz qalmışdılar.
Referendum günündə səsvermə prosedurları qüsurlu olmuş və 2008-ci il prezident seçkilərindən daha pis hesab edilmişdir. ATƏT referendumu müşahidə etməyə dəvət edilməsə də, MSK 40.000 müşahidəçini qeydiyyatdan keçirmişdir ki, onlardan 132 nəfəri xarici idi. Seçki məntəqələrinin dörddə birindən çoxunda müstəqil beynəlxalq müşahidəçilər səsvermə və seçki bülletenlərinin doldurulması da daxil olmaqla səsvermə prosedurları ilə bağlı çox sayda ciddi problemin olduğunu qeyd etmişdir. Seçici iştirakı müşahidəçilərin hesablamalarına görə, rəsmi bildirilən 71 faiz yox, 43 faiz olmuşdur. Bu cür aşağı rəqəm qanun üzrə referendumun etibarlı olması üçün tələb olunan 25 faizlik həddən yüksək olmuşdur. Müşahidəçilər həm də səslərin sayılması və hesablama prosesində ciddi çatışmazlıqların olduğunu qeyd etmişlər.
Ölkədə 2008-ci ilin oktyabr ayında prezident seçkiləri keçirilmişdir. ATƏT-in seçki müşahidə missiyasının yekun hesabatında qeyd edilmişdir ki, xüsusən də seçki idarəetməsinin bəzi texniki aspektləri baxımından, ölkə ATƏT qarşısında götürdüyü öhdəliklərə və digər beynəlxalq standartlara doğru nəzərəçarpan irəliləyişə nail olsa da, seçki prosesi bu öhdəliklərin heç də hamısına cavab verməmişdir. ATƏT seçkilərin sülh şəraitində keçdiyini bildirsə də, ciddi rəqabətin və mətbuat vasitələrinin dəstəklədiyi qızğın siyasi müzakirələrin az olduğunu da qeyd etmişdir. ATƏT müşahidə missiyasının hesabatının yekun rəyində deyilirdi ki, seçki “mənalı və pluralist demokratik seçki üçün zəruri prinsiplərin bəzilərini əks etdirməyibr.”
2008-ci ilin may ayında Milli Məclis Avropa Şurası və ATƏT tərəfindən əvvəl qaldırılmış narahatçılıq doğuran məsələləri qismən həll edərək seçki məcəlləsinə düzəlişlər qəbul etmişdir. 17 fevral tarixində əlavə düzəlişlər edilsə də onlar bu davamlı narahatçılıq doğuran məsələləri həll etməmişdir. Düzəlişlər bütün səviyyələrdə seçki komissiyalarının strukturunun uzun müddət problem olaraq qalmasına baxmayaraq, onları tarazlaşdırmadı və namizədlərin qeydiyyat prosesi, mətbuat vasitələrində işıqlandırma qaydaları, şikayət və müraciətlər prosedurları ilə bağlı bir sıra problemlər qalmışdır.
2008-ci ilin oktyabr ayından əvvəlki dövr əsas müxalifət partiyaları üçün söz və toplaşma azadlıqlarına davamlı məhdudiyyətlərin qoyulması ilə xarakterizə olunmuşdu. Əsas müxalifət partiyaları bu məhdudiyyətlər, seçki məcəlləsi və xüsusən də onların effektiv seçki kampaniyası keçirmək qabiliyyətini məhdudlaşdıran müddəalarla bağlı problemləri qeyd edərək seçkiləri boykot etmişdi. Hökumətin toplaşma azadlığına riayət səviyyəsini yüksəldə bilməməsi, mətbuata davamlı nəzarət etməsi və hökumətlə hakim partiya arasında aydın fərq qoya bilməməsi rəqabətli kampaniyanın aparılmasının qarşısını almış və vətəndaşların seçki prosesində məlumatlı seçim etmək imkanını azaltmışdı.
ATƏT-in 2005-ci il parlament seçkilərinə dair yekun müşahidə hesabatında bildirilirdi ki, seçkilər ölkənin demokratik seçkilər üzrə ATƏT və Avropa Şurası öhdəliklərinin bir çoxuna cavab vermir. ATƏT yekun rəyində 2006-cı ildə keçirilmiş təkrar seçkilərdə 125 seçki dairəsinin 10-da müəyyən irəliləyişlərin olduğunu bildirsə də, problemlərin hələ də qaldığını qeyd etmişdir.
Hakim YAP siyasi sistemdə dominantlığını davam etdirmişdir. Yerli müşahidəçilər bildirmişdilər ki, hakim partiyaya üzvlük dövlət vəzifələrində üstünlüyün verilməsi kimi Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|