Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası

Benzin  mühərriklərinin  yanacaqları.

  Bu  mühərriklərdə  yanacaq  kimi  benzinlər 

işlədilir.Benzinlərin  avtomobil  detallarının  yeyilməsinə  təsir  edən  və  istismar  xüsusiyyətlərini 

qiymətləndirən  əsas  fıziki-kimyəvi  göstəriciləri  bunlardır:  fraksiya  tərkibi,  detonasiyaya  qarşı 

davamlılığı, benzinin tərkibində kükürdün, kükürdlü birləşmələrin, mineral (suda həll olunan) və 

üzvü turşuların, həmçinin qələvilərin miqdarı. 

Benzinlərin istismar keyfiyyətlərini xarakterizə edən əsas

 fiziki-kimyəvi  xassələri  aşağıdakı 

kimi qruplaşdırmaq olar: 

     а)  mühərrikin  imtinasız  işinə  təsir  edən  —  fraksiya  tərkibi  ,  doymuş  buxarların  təzyiqi, 

mexaniki qarışıqların və suyun olması; 

    b) mühərrikin gücünə və benzin sərfinə təsir edən — detonasiyaya davamlılıq, benzinin 

sıxlığı; 

c)  mühərrikin  yeyilməsinə,  texniki  qulluq  və  təmir  xərclərinə  təsir  edən,—  stabillik, 

çöküntü əmələ gətirməyə meyllilik, korroziya aqressivliyi. 

Fraksiya tərkibi

 yanacağın miqdarı ilə (%-lə) onun  qovulma temperaturu arasındakı asılılığı 

göstərir (yanacağın müəyyən temperaturda qaynayıb ayrılan hissəsinə fraksiya deyilir). Fraksiya 

tərkibi  yanacağın  buxarlanma  qabiliyyətini  xarakterizə  edir.  Buradan  aydınlaşır  ki,  işçi 

qarışığının  lazımi  tərkibdə  və  keyfiyyətdə  hazırlanması  fraksiya  tərkibindən  asılıdır.  Fraksiya 

tərkibinin  xarakterizə  etmək  üçün  standartda  benzinin  10,  50,  90%-nin  və  son  qovulma 

temperaturları  göstərilmişdir.  Bir  sıra  hallarda  benzinlərin  başlanğıc  qovulma  temperaturları  da 

verilir. 

   Qovulma  temperaturlarının  qiymətlərindən  asılı  olaraq  benzinlərdə  işəsalıcı  (baş),  orta  və 

çətin  buxarlana  bilən  fraksiyaların  olması  haqqında  mühakimə  yürüdülür.  Benzinlərin  qovulma 

temperaturlan  aşağı  olduqca  soyuq  havalarda  mühərrikin  işə  düşməsi  asanlaşır.  Lakin  qovulma 

temperaturu  həddindən  çox  kiçik  olduqda  isti  havalarda  qida  borularında  «buxar  tıxacı»  əmələ 

gəlir ki,  bu da  mühərrikin işləməsinə  mane olur.  Benzinlərin qovulma temperaturları (həmçinin 

son  qovulma  temperaturu)  yuxarı  olduqda  onlar  çətin  buxarlanır  (xüsusən  soyuq  havalarda), 

silindrin divarlarındakı yağı sıyırıb karterə tökür, yağın keyfiyyəti pisləşir, bunun nəticəsində isə 

detalların  yeyilmə  dərəcəsi  yüksəlir,  yanacaq  sərfi  artır  və  s.  Bu  deyilən  xoşa  gəlməz  halların 

qarşısını  almaq  üçün  benzinlərin  qovulma  temperaturları  normalaşdırılır.  Müasir  avtmobil 

benzinləri üçün qovulma temperaturları aşağıdakı 

sərhədlərdə dəyişir. 

       Başlanğıc qovulma temperaturu    ................30- 65°C 

      10%-nin---"------"---                       ................45- 85°C 

      50%-nin---"--.........."---                   ..............100-125°C 

      90%-nin---"............"---                    ..............160-180°C 

      Son      ---"...........-"---                     ..............185-200°C 

      Benzinlərin  əsas  istismar  keyfiyyətlərindən  biri  də  onların  detonasiyaya  qarşı 

davamlılığıdır.  Mühərrik detonasiya ilə işlədikdə  mexanizmlərin  detallarına təsir edən dinamiki 

yüklərin  miqdarı  artır,  temperaturun  yüksəlməsindən  araboşluqlarda  yağlar  buxarlanır  və  ya 

yanır.  Nəticədə  mühərrikin  ümumi  yeyilmə  dərəcəsi  dəfələrlə  artır.  İşçi  qarışığı  detonasiya  ilə 

yandıqda  alovun  yayılma  sürəti  1500-2500  m/san.-yə  (normal  yanmadan  100  dəfə  çox)  çatır. 

Mühərrikdə  detonasiya  ilə  yanma  getdikdə  silindrlərdə  təzyiq  sıçrayışla  artır.  Detonasiya  ilə 

---

32 

 

yanmada mühərrikin detalları qızır, o, sərt və qeyri-müntəzəm işləyir, gücü aşağı düşür, yanacaq 

sərfi  isə  artır  (şəkil  3.1).  Bütün  bunlara  görə  mühərrikin  ömür  uzunluğu  azalır.  Benzinlərin 

detonasiyaya  qarşı  davamlılığı  oktan  ədədi  ilə  qiymətləndirilir. 

Oktan  ədədi  izooktanla  normal 

heptan qarışığındakı izooktanın %-lə miqdarına deyilir 

ki, bu qarışığın detonasiyaya davamlılığı 

sınaqdan  keçirilən  benzinin  detonasiya  davamlılığına  bərabər  olur.  Oktan  ədədi  yüksəldikcə 

benzinin istismar keyfiyyətləri yaxşılaşır, o cümlədən detonasiyaya davamlılığı artır. 

    Verilmiş benzin üçün oktan ədədi etalon yanacağa görə sınaq üsulu ilə təyin olunur. Buna 

görə  dəyişən  sıxma  dərəcəsinə  malik  bir  silindrli  mühərriki  olan  standart  qurğulardan  istifadə 

edilir. Oktan  ədədi  motor (MON) və tədqiqat (RON) üsullarının  biri ilə təyin edilir. Tərkibində 

aromatik  və  izoparafinli  karbohidrogenləri  olan  benzinlər  yüksək  detonasiya  davamlılığına 

malikdir.  Benzinlərin  tərkibində  kükürdlü  və  qatranlı  birləşmələrin  olması  onların  detonasiya 

davamlılığını  aşağı  salır.  Benzinlərin  oktan  ədədini  yüksəltmək  üçün  onların  tərkibinə  yüksək 

oktanlı birləşmələr  - antidetonatorlar  əlavə  edirlər.  Antidetonator kiml etil  mayelərindən (TC-1, 

P-9)  daha  çox  istifadə  edilirdi.  1997-ci  ildən  Azərbaycan  Respublikasında  bu  antidetonator 

qadağan olunmuşdur. 

 

 

Oktan ədədi 

 

Şəikil . Gücün (N·m) və yanacaq sərfinin (Q) oktan ədədindən asılılıq əyriləri. 

1 - gücün aşağı düşməsi; 2 - yanacaq sərfinin artması. 

 

     Mühərrikin  detallarının  yeyilmə  şiddətini  artıran  amillərdən  biri  benzinin  tərkibində 

kükürdün  olmasıdır.  Benzinin  tərkibində  0,003%  kükürd  olduqda  mühərrik  detallarının 

yeyilməsini vahid qəbul etsək, kükürdün miqdarı 0,1 %-ə çatdırıldıqda yeyilmə 2,7 dəfə, 0,2%-ə 

çatdırıldıqda  isə  detalların  yeyilməsi  3,9  dəfə  artır.  Kükürdün  yanacağın  tərikbində  olması 

silindrlərin,  porşen  üzüklərinin,  klapanların  və  digər  mühərrik  detallarının  yeyilmələrini 

sürətləndirməklə  bərabər  yanma  kamerasında  qurumun  əmələ  gəlməsinə  səbəb  olur.  Bunun 

nəticəsində  isə  mühərrikin  istilik  rejimi  pozulur,  karter  yağının  köhnəlmə  prosesi  sürətlənir, 

yanacaq  sərfi  artır.  Qurumun  və  həmçinin  sorma  kollektorunda  çöküntülərin  yaranma 

səbəblərindən  biri  də  benzinin tərkibində qatranlı birləşmələrin  olmasıdır.  Buna görə  standartda 

benzinin  tərkibində  qatranlı  birləşmələrin  olması  məhdudlaşdırılır  (istehsalatda  -  7mq/100ml, 

istismarda -15 mq/100 ml). 

    Mühərrik  detallarının  yeyilməsində  mineral  və  üzvü  turşuların,  həmçinin  qələvilərin  də 

rolu  az  deyil.  Dövlət  standartına  görə  yanacaqların  tərikbində  göstərilən  zərərli  birləşmələr 

olmamalıdır.  Buna  görə  benzinlərin  tərkibi  kəmiyyət  nöqteyi-nəzərindən  deyil,  keyfiyyətcə 

yoxlanılır, yəni turşuların və qələvilərin miqdarı deyil, ancaq onların olub-olmaması təyin edilir.