Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
9
yaxud onun hər hansı bir elementinin istismara başladığı andan son həddinə (silinənə) qədər işləmə müddətinə (yürüşünə) onun resursu deyilir. Göstərilən hər iki halda elementin texniki vəziyyəti təyin edilir. Sadə mexanizmlərin texniki vəziyyəti bir, mürəkkəb konstruksiyaların texniki vəziyyəti isə kompleks parametrlərlə qiymətləndirilir. Hərəkət tərkibinin texniki imkanlarını qiymətləndirən paramelrlərin texniki istismarın normalarına müvafiq gəlmə dərəcəsi onun texniki vəziyyətinitəyin edir. Hərəkət tərkibi texniki cəhətdən sazdırsa, bu, o deməkdir ki, onun bütün parametrləri texniki sənədlərdə verilmiş normativ qiymətlərinə uyğundur. Avtomobilin texniki vəziyyəti Avtomobilin xətdə məhsuldar və effektiv işi, həmçinin onun ətraf mühit üçün təhlükəsiz hərəkəti yalnız saz texniki vəziyyətində mümkündür. Avtomobil, aqreqat, qovşaq və hər bir detal (müasir avtomobildə sayı 4000-dən çoxdur) istehsalçı-zavodda işlənib hazırlanmış cizgilər üzrə , ölçülərə təyin olunmuş müşahidələrlə və müəyyən texniki şərtlərə əməl olunmaqla hazırlanır. Bütün bu detallar və qovşaqlar müəyyən qayda ilə aqreqatlara və bütöv avtomobilə yığılaraq struktur, yəni quruluş, konstruksiya – birgə işləyən detallar çoxluğu əmələ gətirir. Avtomobil aqreqatının və onun qovşaqlarının strukturu aşağıdakılarla xarakterizə olunur: 1) detalların (struktur elementlərinin) qarşılıqlı yerləşməsi; 2) bu detalların forma və ölçüləri; 3) detalların bir-birilə birləşməsi (qovuşması) növü; 4) bu detalların bir-birilə qarşılıqlı təsirinin xarakteri. Məsələn, minik avtomobilinin mexaniki ötürmələr qutusunun strukturu aşağıdakılarla xarakterizə olunur: karterdə əsas üç valın – birinci, ikinci ( bir oxda) və aralıq (paralel oxda) valların qarşılıqlı yerləşməsi ilə; valların və dişli çarxların ölçüləri (diametrləri) və onların dişlərinin forması ilə; dişli çarxların vallarla qovuşma (şlisli, şponkalı), valların yastıqlarla qovuşma ( diyirlənmə, sürüşmə) növü ilə; dişli çarxların qarşılıqlı təsir ( daimi ilişmə, ötürmələrin dəyişdirilməsi) xarakteri ilə. Aqreqatın strukturu verilmiş işçi funksiyaların yerinə yetirilməsini təmin edir. Məsələn, mühərrik müəyyən güc yaradır, diferensial- burucu momenti aparan körpünün təkərləri üzrə paylayır, dönmələrdə isə təkərlərin müxtəlif bucaq sürətləri ilə fırlanmasını təmin edir. Uzunmüddətli istismar prosesində makrostruktur dəyişmir, mikrostruktur isə bir sıra dağılma prosesləri nəticəsində tədricən dəyişir. Avtomobil, aqreqat və ya qovşağın texniki vəziyyəti strukturparametrlərinin ədədi
-
strukturparametrinin nominal və ya başlanğıc qiyməti; -
strukturparametrinin buraxılabilən qiyməti; -
strukturparametrinin həddi qiyməti; Avtomobil, aqreqat və ya qovşaq üç texniki vəziyyətdən birində ola bilər: - nasaz, lakin hələ işləmə qabiliyyətli; - nasaz və işləmə qabiliyyətsiz. Sonuncu texniki vəziyyət aqreqat və ya qovşaqda imtina baş verdikdə yaranır. Digər maşın və mexanizmlər kimi nəqliyyat vasitəsinin də texniki vəziyyəti istismar prosesində sabit qalmır, yürüş (işləmə müddəti) artdıqca müxtəlif amillərin təsirindən pisləşir. Bunun qarşısını almaq üçün texniki istismarda müxtəlif vasitələrdən (texniki qulluğu planlı surətdə yerinə yetirməklə, diaqnostikanı geniş tətbiq etməklə, bir çox praktiki məsələləri etibarlılıq nəzəriyyəsinin köməyi ilə həll etməklə və s.) istifadə edilir. Bu cəhəti avtomobilin tormoz mexanizminin misalında nəzərdən keçirək (şəkil ). 10
Şəkil . Texniki qulluğun aparılma sxemi. y - texniki vəziyyətin parametri; l - yürüş, km. ilə; A - imtina oblastı; B - işləmə oblastı.
Sxemdən görünür ki, avtomobilin yürüşü artdıqca (0-dan 1 l -ə qədər) tormoz mexanizminin texniki vəziyyətini qiymətləndirən parametr - araboşluq böyüyür, çünki detallar yeyilir. 1
yürüşündə araboşluq maksimum buraxıla bilən qiymətinə çatır. Mexanizmin sonrakı istismarı qəzaların baş verməsinə səbəb olur. Deməli, tormoz mexanizmi öz funksiyasını ancaq 1 ... 0 l intervalında yerinə yetirə bilir. Mexanizmin işini bərpa etmək üçün onda profilaktik xarakterli texniki təsirlər (bizim misalda nizamlama işləri) yerinə yetirilir, yəni texniki qulluq aparılır ( 1
yürüşündən sonra). Deməli, müxtəlif xarakterli texniki təsirləri yerinə yetirməkləhər hansı mexanizmin işləmə qabiliyyətini bərpa etmək olur (əgəronun konstruksiyası imkan verirsə). Bizim misalda araboşluğun Y
qiymətlərində tormoz mexanizmi işləmə qabiliyyətinə malikdir. Parametrləri texniki sənədlərdə göstərilmiş qiymətlər hüdudunda olmaq şərtilə nəqliyyat vasitəsinin öz funksiyasmı yerinəyetirə bilmə qabiliyyətinə onun işləmə qabiliyyətideyilir. Hərəkət tərkibinin işləmə qabiliyyətini həmişə tələb olunansəviyyədə saxlamaq üçün onun TQ və CT işlərini yüksək keyfiyyətlə yerinə yetirmək lazımdır, xüsusən təmirə olan ehtiyacı vaxtında müəyyən olunmalıdır. Bunun üçün isə avtomobilin və onun aqreqatlannm istismar zamanı texniki vəziyyətlərinin dəyişmə qanunauyğunluqları öyrənilməli, texniki vəziyyətin parametrlərinin buraxıla bilən maksimum qiymətləri düzgün təyin edilməli, imtinaların və nasazlıqların fiziki mahiyyətləri aydınlaşdırılmalı, profilaktik və təmir xarakterli texniki təsirləri keyfiyyətlə yerinə yetirmək üçün istehsalat elmin yeni nailiyyətləri əsasında qurulmalı və s. məsələlər geniş planda həll edilməlidir. Hərəkət tərkibinin texniki vəziyyətinin yürüşdən (işləmə qabiliyyətindən) asılı olaraq dəyişməsinin (pisləşməsinin) əsas səbəbi onun konstruksiyasında müxtəlif xarakterli imtinaların və nasazlıqların yaranmasıdır. «Nəqliyyat vasitələrinin texniki istismarı»nda (xüsusən etibarlılıq nəzəriyyəsinin tətbiqi bölməsində) imtina əsas texniki anlayışlardan biridir. Sistemin (aqreqatın, mexanizmin) işləmə qabiliyyətinin tam və yaxud natamam itirilməsinə imtinadeyilir. İmtina və nasazlıq anlayışları müxtəlif məna kəsb edirlər. Nasazlıq dedikdə istismar edilən kosntruksiyanın elə texniki halı başa düşülür ki, onu qiymətləndirən göstəricilərin (ona qoyulan tələblərin) ən azı biri texniki sənədlərdə verilmiş qiymətlərinə uyğun gəlməsin. Nasazlıq ilə imtina arasındakı fərq ondan ibarətdir ki, avtomobil (mürəkkəb konstruksiya kimi) texniki cəhətdən nasaz olduğu halda işləmə qabiliyyətinə malik ola bilər. Məsələn, kuzovun (banın) müəyyən hissəsində rəngin olmaması, ya da batığın olması, cihazlar lövhəsini işıqlandıran lampanın sıradan çıxması, yan şüşələrdən hər hansının sınması avtomobilin texniki cəhətdən nasaz olduğuna dəlalət edir. Lakin bununla belə avtomobil işləmə qabiliyyətinə malikdir. Odur ki, hərəkət tərkibinin işləmə qabiliyyətinə təsir etməyən nasazlıqlar imtinalar sırasına daxil edilmir. Yüklə 1,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|