Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası

15 

 

Mühazirə 6. 

 

İstismar keyfiyyətlərinin əsas xarakteristikaları 

 

Bu  göstərilən  istismar  keyfiyyətlərinin  bir  neçəsi  ilə  yaxından  tanış  olaq  (avtomobil 

nəqliyyatı üçün). 

Yanacaq qənaətliliyi - avtomobilin öz funksiyasını (əsasən daşımaları) minimum yanacaq 

sərfi  ilə  (vahid  nəqliyyat  işinə  və  ya  yürüşə  düşən)  yerinə  yetirə  bilmə  qabiliyyətinə  deyilir. 

Yanacaq  qənaətliliyi  saatlıq  (Q

c

,  kq/saat)  və  xüsusi  (g

e

,  q/(kVt  ·  saat))  yanacaq  sərfləri  ilə 

qiymətləndirilir. 

Xüsusi yanacaq sərfi: 

e

c

e

N

Q

g

1000





 

N

e

- mühərrikin effektiv gücü, kVt. 

Saatlıq yanacaq sərfi: 

Q

c

 = 3,6G/t, 

burada:  G  -  sərf  edici  cihazda  verilmiş  yanacağın  miqdarı,  q-la;  t-verilmiş  yanacağın  sərf 

olunma müddəti, san. ilə. 

  «Nəqliyyat  vasitələrinin  texniki  istismarı»nda  yanacağın  sərfi  hər  100  km  yürüş  üçün 

normalaşdırılır. 

       Dinamiklik  -  avtomobilin  yük  və  sərnişin  daşımalarını  minimum  vaxtda  yerinə  yetirə 

bilmə qabiliyyətinə deyilir. Dinamiklik avtomobilin dartıcı keyfiyyətindən (dinamiki faktordan), 

tormozların  effektiv  təsirindən,  mühərrikin  xüsusi  gücündən  və  s.  göstəricilərindən  asılıdır. 

Dinamiklik əsasən texniki və istismar sürətləri ilə qiymətləndirilir: 

2

1

t

t

L

v

t





, 

n

ist

T

L

t

t

t

L

v









3

2

1

 

burada: L - avtomobilin 

1

t

vaxtında getdiyi yürüş, km; 

1

t

 - avtomobilin hərəkət vaxtı, saat; 

2

t

-  hərəkət  gərginliyindən  asılı  olaraq  avtomobilin  yol  ayrıclarında  (bəzən  yollarda)  dayanma 

vaxtlarının  cəmidir. 

3

t

-  yükləmə-boşaltma məntəqələrində və  s.  səbəblərə  görə avtomobilin boş 

dayanma müddətlərini nəzərə alır; 

n

T

- avtomobilin naryadda (işdə) olma vaxtı.  

 (texniki sürət avtomobilin hərəkət vaxtındakı orta sürətinə deyilir). 

      Sərnişin daşımalarında bəzən çatdırma sürətindən də  istifadə edilir: 

ad

t

t

t

L

v







2

1

, 

ad

t

- aralıq məntəqələrdə avtobusun dayanma müddətlərinin cəmidir. 

     Beləliklə,  aydınlaşır  ki,  hər  hansı  bir  istismar  keyfiyyəti  bir  və  bir  neçə  parametrlə 

qiymətləndirilir. Bu parametrlər nəqliyyat prosesində müxtəlif hədlərdə dəyişirlər. Parametrlərin 

belə  dəyişmə  qanunauyğunluqları  bütün  nəqliyyat  növlərinin  parametrlərində  də  müşahidə 

olunur. 

 

 

 

---

16 

 

Mühazirə 7. 

Keyfiyyət göstəricilərinin istismar prosesində dəyişməsi. 

 

      Şəkil    -də  keyfiyyət  anlayışının  struktur  sxemi  və  avtomobilin  istismar  keyfiyyətinə  aid 

misal verilmişdir.  

     İstismar  keyfiyyətlərini  qiymətləndirən  parametrlərin  bəziləri  (yükgötürmə  qabiliyyəti, 

tutumu)  istismar  dövründə  praktiki  olaraq  dəyişmirlər.  Lakin  nəqliyyat  vasitələrinin  digər 

keyfiyyət  göstəriciləri  isə  (məsələn,  dinamikliyi,  yanacaq  qənaətliliyi,  məhsuldarlığı,  və  s.) 

yürüşdən  və  yaxud  işləmə  müddətindən  asılı  olaraq  dəyişirlər.  Bunu  əyani  surətdə 

aydınlaşdırmaq  üçün  məhsuldarlığın  yük  avtomobilinin  istismar  illərindən  asılı  olaraq 

dəyişməsinə (azalmasına) baxaq. 

 

İstismar illəri                                                          İllik məhsuldarlıq,% 

                         1                                                                                  100 

                         4                                                                                 75-80 

                         8                                                                                 55-60 

                       12                                                                                 45-50 

    Belə  dəyişmə  qanunauyğunluğu  həm  avtobuslar  və  minik  avtomobilləri,  həm  də  dəmir 

yolu  nəqliyyatı  üçün  də  xarakterikdir.  Bütün  bunlar  göstərir  ki,  istismar  zamanı  istənilən 

nəqliyyat vasitəsinin keyfiyyət göstəriciləri aşağı düşür, onun etibarlılığı, rahatlığı, məhsuldarlığı 

get-gedə  pisləşir.  Bu  baxımdan  istismarçıları  keyfiyyətin  ancaq  başlanğıc  göstəricisi  deyil, 

hərəkət tərkibinin amortizasiyası  dövründə ala biləcəyi  qiymətlər də maraqlandırır. Bunun üçün 

istismar  zamanı  keyfiyyət  göstəricilərinin  dəyişmə  qanunauyğunluqlarını  (yürüşdən  və  işləmə 

müddətindən  asılı  olaraq)  bilmək  lazımdır  ki,  nəqliyyat  prosesində  müxtəlif  xarakterli  texniki 

təsirləri  yerinə  yetirməklə  keyfiyyət  göstəricisinin  qiymətini  tələb  olunan  səviyyədə  (əlbəttə, 

başlanğıc  qiymətə  yaxın)  saxlamaq  mümkün  olsun.  Bunun  üçün  istismar  zamanı  keyfiyyət 

göstəricilərinin  dəyişmə  qanunauyğunluqlarını  (yürüşdən  və  işləmə  müddətindən  asılı  olaraq) 

bilmək  lazımdır  ki,  nəqliyyat  prosesində  müxtəlif    xarakterli  texniki  təsirləri  yerinə  yelirməklə 

keyfiyyət  göstəricisinin  qiymətini  tələb  olunan  səviyyədə  (başlanğıc  qiymətə  yaxın)  saxlamaq, 

bərpa etmək , deməli idarə etmək  mümkün olsun. 

Ümumi  halda  keyfiyyət  göstəricisinin  avtomobilin  yürüşündən  (xidmət  müddətindən)  asılı 

olaraq dəyişmə qanunauyğunu nəzərdən keçirək (şəkil 1.2.). 

 

 

Рис. Схема изменения показателя качества во времени: 

   1-  начальное  значение  показателя  качества;  2-  изменение  показателя  качества  во 

времени; 3- реализуемый показателя качества ; 4- влияние технической эксплуатации  на 

изменение  показателя  качества;  5  -  реализуемый  показателя  качества  с  учетом  влияния 

технической эксплуатации   

 

---