downloaded from KitabYurdu.az
7
yaşamış, onun tarixi müqəddəratının iştirakçıları o lmuş Qafqazdilli və İrandilli
etnik qruplar nəzə rdə tutulur. Bunla rın hamısı bütünlükdə Azərbaycan xa lqıdır.
Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyətinin təşəkkülündə, mənəvi simasın ın
formalaşmasında bu kiçik xalq ların da rolu şübhəsizdir. Lakin ―Azərbaycanlı‖
dedikdə bu anlayışın iki cəhətini ayırd et me k la zımdır: türkmənşəli əhali üçün
―azərbaycanlı‖ konkret ö zünüadlandırma (məh z ―türk d ili‖anlamında ―Azərbaycan
dili‖ifadəsi hələ X əsr müəllifləri Əbu Peyhan Biruni və Xətib Təbrizi tərəfindən
işlən mişdir, Babək üsyanı ilə əlaqədar məlu matlarda XI əsrin görkəmli Azərbaycan
filosofu Əbülhəsən Bəhmənyarın Babəki ―azərbaycanlı‖, ərəbcə ―əl Azərbaycani‖
adlandırması məlu mdur), Qafqazmənşəli və İran mənşəli kiçik xalqlar üçün
―azərbaycanlı‖ ü mu mi, birləşdirici adlandırmadır, Çünkü, bu azsaylı xalqların
―azərbaycanlı‖ adlan ması onların A zərbaycan ərazisində məskun olmaları ilə
bağlıdır, ö zlərinin etnik adları – kon kret ö zünüadlandırmaları isə başqadır: udin,
lə zgi, avar, sa xur, tat, ta lış, kürt və s. De mə li a zərbaycanlıla rın təşəkkü lü dedikdə
Azərbaycan əra zisində yaşayan bütün xa lqla rın təşəkkülü nə zərdə tutulur: hə m
çoxluğu təşkil edən və özünüadlandırması‖azərbaycanlı‖ o lan türklərin, həm də
etnik ad ları o lan, lakin A zərbaycan ərazisində məskun o lduqlarına görə
―azərbaycanlı‖ adlanan azsaylı xalqların. Bununla əlaqədar qeyd etmek istəyirəm
ki, yaxın keçmişdə respublikamızda irəli atılmış türkçülü k ideyasının əleyhinəyəm.
Mən qəti inandırıra m ki, Azə rbaycanın cənub hissəsinin əra zisində və ona bit işik
bölgələrdə türk mənşəli etnoslar er. əv. III minillikdən, şimalda er. əv. I
minillikdən art ıq aparıc ı ro la ma lik olmuşlar. Təqdim etdiyim kitabın qarşısına
qoyulmuş əsas məqsəd də bu konsepsiyanın sübut edilməsindən ibarətdir. Lakin
həmin etnosların heç biri türk adlan ma mışdır. Bu fikir dü zdür ki, ―türk‖ etnonimi
Altayda yalnız bir etnosun adı olmuşdur və sonra bu ad Altay –dil ailəsin in
qollarından birinə şamil edilmişdir. Beləliklə, mən Azərbaycan ərazisində er. əvvəl
türklərin yaşadığını dedikdə ö zünü türk adlandırmış tayfaları yo x, Altay-d il
ailəsin in Türk qoluna mənsub edilə bilən qədim etnosları nə zərdə tutura m. Başqa
sözlə, Altay-dil ailəsinin Türk qoluna mənsub etnoslar Azərbaycan ərazisində
eradan əvvəl yaşayırdı, la kin özünü türk adlandıran lar is ə buraya yalnız erkən orta
əsrlərdə, ko mpakt halda isə XI-XII əsrlərdə Səlcuq oğuzları ilə gəlmiələr.
Bə zi mətbuat səhifələrində Şimali A zərbaycan ərazisində Alban etnik
adını daşıyanların türkmənşəli o lması barədəki fikrimə qarşı çıxırlar. Mən bu cür
mü lahizələri rədd edirəm. Albanların türkmənşəli o lması tekzib olun maz faktlara
söykənir: alban şəxs adların ın və Albaniya toponimlərinin türkcə olması. Aşağıda
bu faktlar verilmişdir. Mən tamamilə əminəm ki, A zərbaycan ərazisində er. əvvəlki
minilliklərdə türkmənşəli etnosların yaşaması haqqında konsepsiyam gec -tez
Azərbaycan tarixində öz yerin i tutacaqdır.
Kitabın həcminə görə Azərbaycan xalqinin bütünlükdə təşəkkülü
problemin in həllin i vermə k mü mkün deyil. Ona göre bu əsər əsas etibarilə
Azərbaycan türklə rin in mənşəyinə həsr olunmuşdur. Bunun bir neçə səbəbi var.
downloaded from KitabYurdu.az
8
Əvvələn, türkmənşəli azərbaycanlıların mənşəyi probleminin həllində
Azərbaycan tarixşünaslığında ço x böyük ədalətsizlik-tarixi həqiqətə biganəlik
mövcuddur. Bəzi rus, erməni və gürcü tarixçilərin in saxta fikirlərin i o lduğu kimi
qəbul edərək tarixşünaslığ ımıza da xil et miş yüksek adlı-sanlı tarixçilə rimiz
Azərbaycanda
türkmənşəli
etnosların
qədim
tarixin i
bilərə kdənmi,
bilməyərə kdən mi a mansızlıqlaheçə endirmiş və türklərin buraya orta əsrlərdə
gəlmə olmasını sübut etməyə doğru yönəldilmiş konsepsiya yaratmışla r. Aşağıda
tarixşünaslığımıza özünə möhkəm yer eləmiş bu qondarma konsepsiyanın
mah iyyətini açacayıq. Sanki bu cür tarixç ilərimizdə türk sözünə, türk varlıglna,
türk mədəniyyətinə qarşı nifrət hissi var, səbəbini bilən yo xdu. Rus, ermən i, gürcü
və fars tarixçilərinin, ü mu miyyətlə, türklərin, xüsusilə Azərbaycan türklərin in
tarixin i saxtalaşdırmaqda niyyətlərini başa düşmək olur: bu tarixçilərin mənsub
olduğu xalq lar ara-sıra mərhələlər istisna olmaqla tarix boyu türklərin hakimiyyəti
altında olmuşlar. Bu tarixi həqiqət onlarda türklərə, o sıradan azərbaycanlılara qarşı
kin doğurur və onlar türk xalqların ın, o sıradan azərbaycanlı türklərinqədim tarixini
hər vasitə ilə sa xta laşdırmaqlab ir növ ―əvəz‖ ç ıxırla r.
Türklərin Azərbaycan ərazisinə orta əsrlərdə gəlmə o lması haqqında
Azərbaycan tarixşünaslığında əksini tapmış konsepsiya, azərbaycanlıla rın
Ermənistandan kütləvi qovulmasının və A zərbaycana qarşı ərazi iddiasının tarixi
baxımdan əsaslandırılmasına xid mət edən erməni tarixşünaslığına bütün
parametrlərdə uyğundur.
İkincisi, doğrudur, er. əv. VII əsrdən başlayaraq eramızın XII-XIII əsrlərinə
qədər Y. B. Yusifova görə, Azərbaycan tərəfə türk etnoslarının üç böyük axını
olmuşdur (186). Lakin onlardan əvvəl burada yerli, avtoxton türkmənşəli etnoslar-
Manna, Maday, Kas, Alban, Kaspi və b. yaşayırdı və Aazə rbaycan ərazisində
Manna, Maday Atropatena və Alban dövlətləri də bu etnosların quru mlarıdır. Ona
görə Azərbaycan xalqın ın təşəkkülü problemini araşdırdıqda əvvəlcə türkmənşəli
azərbaycanlıların mənşəyi proble mi həll edilmə lidir, çünki bununla Azərbaycanda
yaşayan azsaylı xalqların etnogenezin in həlli üçün də meydan açılır.
Üçüncüsü, Azərbaycanın azsaylı xalqların ın mənşəyi haqqında qabaqkı
əsərlərimizdə (83; 85) danışmış və bu barədə araşdırmalarımızın nəticələrini
vermişik. Xüsusilə, Qafqaz-dil ailəsinin ləzgi dilləri qrupuna aid olan dillərdə
danışan udinlərin, avarların, saxurların və ləzgilərin hələ Alban dövləti vaxtında
şimal-qərbdə və şimal-şərqdə yaşadıqların ı yazmışıq. Bu xalq ların bir hiss əsi
Dağıstan ərazisində yaşadığına görə, Dağıstan tarixçilərinin də onların mənşəyinə
dair tədqiqatları vardır. La kin A zərbaycan xalq ının etnogenezi proble minin sa xta
həlli ucbatından Dağıstandilli (ya xud lə zg idilli) xa lqla rın mənşəyi barədə yazmış
tədqiqatçılar tarixi fakt ların məc rasından kənara ç ıxa raq bu məsələdə yanlış
nəticələrə gə lmişlər ki, bu da öz növbəsində indi bəzi lə zg i xadimlərin in
Azərbaycana qarşı tarixi obyektivliyə uyğun olmayan ərazi iddiala rına s əbəb
olmuşdur. Qeyd etmək lazımd ır ki,rus və erməni tarixçilərinin əsərlərindəki saxta
Dostları ilə paylaş: |