downloaded from KitabYurdu.az
9
baxışlar əsasən Azərbaycan türklərinə qarşı çevrilmişdir.Bu əsərlərdə
Azərbaycandaki Dağıstandilli və İrandilli a zsaylı xalq ları və hətta Dağıstan
xalq larını türk azərbaycanlılara qarşı qoymaq meyli vard ır. Çünki ermənilər
azərbaycanlılara qarşı torpaq iddiasını əsaslandırmaq üçün əvvəlcə türk
azərbaycanlıların bir etnos kimi tarixi özünə mə xsusluğunu inkar etmeye ça lışırlar.
Bunun üçün Azərbaycan dilinin Azərbaycandakı azsaylı xalq ların və Dağıstan
xalq larının d illərinə ço xmin illik təsirini dan maq vacib idi. Məsələn, 1969-cu ildə S.
Q. Barxudaryan adlı bir ermən i XI-XII əsrlərdə ―Dərbənd Erməni-Alban çarlığı‖
adlı dövlətin mövcud olması haqqında Yerevanda məqalə yazmışdı (Бар хударян
С.Г.Дербентское армянско-албанско царство.»Историко-фило логический
журнал»,3, 169) Əslində tarixdə belə dövlət o lmamışdır. Məqsəd azərbaycanlıların
başı üstündən ermənilərlə Cənubi Dağistan xalqları arasında körpü salmaqdan
ibarət idi. A z sonra 1977-c i ildə O.İ. Vinoqradova və Q. A. Klimov adlı rus
dilçiləri Dağıstan dillərində erməni sözlərinin o lması haqqında Moskvada məqalə
yazdılar (бах О.И.Вино градова Г.А.Климов.Об арменизмах в Дагестанских
языках.» Э тимология»-1977‖, M., 1979). Onlar yazırdılar ki, Dərbəndə ―Alban-
Erməni‖ yo x, ― Erməni ça rlığ ı‖ olmuşdur. Bunu ―sübut‖ etmək üçün onlar
Azərbaycan dilindən həm e rməni dilinə, hə m də udinlə rin, lə zgilə rin, saxurla rın,
qrızların və b. dillərinə keçmiş sözlərin ermən imənşəli olduğunu göstərmişlər.Yəni,
guya bu sözlər əslən ermən icədir və Dağıstan xalqlarına da ermənilərdən
keçmişdir: astar, kələz, təndir, zol, zibil, k ələm, şor, xaç, car (―söz‖ mənasında,
məsələn ―car çə kmə k‖), dev və s. Bu nədir? Bu türkdilli A zərbaycan xalq ına və
Azərbaycan dilinə qarşı məqsədyönlü, planlı tə xribatın bir tərə fid ir.
Ço x təccüblüdür, Q. A. Klimov kimi məşhur dilçi bilmir ki, b ir dildən
başqa bir dilə sözlərin keçməsində müəyyən qanunauyğunluqlar var: bu dillərdə
danışan xalqlar bilavasitə qonşuluqda yaşamalı və deməli, d illəri əlaqədə olmalıdır.
Heç vaxt bir etnos qonşu xalq ın başı üstündən aralıda yaşayan xalq ın dilindən söz
qəbul edə bilmə z. Dağ ıstan xa lqla rı heç va xt ermənilərlə qonşu olma mışlar və
demə li, qədimdə Dağ ıstandilli
xalq lara azərbaycanlıların başı üstündən
ermənilərdən sözlə r keçə bilmə zdi.
Erməni dili be lə qüvvətli təsir gücünə ma lik idisə, nə üçün ermənilər
azərbaycanlıların toy mərasimi ilə bağlı sözləri sözləri və ifadələri erkən orta
əsrlərdən bəri işlədirlər: hademasi (elçilik vaxtı q ızın ailəsinin ―hə deməsi‖), beh
tal (elçilik vaxtı oğlan tərəfin qızgildə beh qoy ması), nşan (qıza nişan aparılması),
şal (nişanda üzü k-şal aparılması). Qlxaçik (azərbaycan dilindəki qlu x ―baş‖
sözündən, qız əvəzinə başlıq verilməsi), vekilper (gəlinin din i nigah kəsmək üçün
―vəkil verməsi‖, yəni vəkil təyin etməsi), qalankrel (toydan əvvəl tərəflərin qalan,
yəni ka lım haqda razılığa gəlməsi), maka rbaşi (mağarbaşı, yıni toya başçılıq ed ən),
tsitqağan, yəni sütqalan (qızın anasına süd kalımı, südpulu verilməsi), xalat (bəyə
toyda xələt verilməsi), p lov, çu xa (bəyə toyda çuxa gey məsi), zurna, ta mada, puçaq
(gəlin üçün oğlan evində bucaq yaxud gərdə k düzə ldilməsi), ara kast (oglan evində
downloaded from KitabYurdu.az
10
otağın bir b ir tərəfin i gəlin üçün palaz-kilimlə ―arakəs mə‖ edilməsi) və s. (Бах
А.Е.Тер- Саркисянц. Брак и свадебный чикл у армян.Вторая половина ХIX –
начала ХХ века. « Кавказский этнографический сборник»,том IX, 1989,с .
251,252-260, 264, 265, 266, 267, 268). Ha lbuki hər b ir xa lqın toy mərasimi onun
mənəvi mədəniyyətinin tərkib h issəsi olduğuna görə, bu mə rasimlə bağlı adətlərin
adları da həmin xalqın dilindəki sözlərdən ibarət olur. M illi mədəniyyətimizin və
dilimizin qonşu xalqlara təsiri məsələləri monoqrafik şəkildə indiyədək
araşdırılmadığ ına görə, erməni tədqiqatçılarıhər vasitə ilə bu təsiri erməni
mədəniyyətininvə dilinin təsiri ilə əvəz et mişlər.
İndi olduğu kimi, qədimdə də Kürdən cənubda heç bir Qafqazdilli, yaxud
İrandilli xalq yaşamamışdır. Oranın köklü əhalisi türklər olmuşlar. Məh z buna görə
də erməni, rus və gürcü tarixç iləri Kürdən cənubdakı A zərbaycan əra zisin in IV
əsrə qədər ermənilərə məxsus olduğunu, əhalin in isə əsasən ermənilərdən ibarət
olduğunu yazırlar. Bununla da A zərbaycan türklərin in köklü olması inkar edilir.
Ermənilərdən Ye re myan, Mnasakanyan Akopyan və b. bu barədə çox ya zmışlar.
Ruslardan A. P. Hovoseltsev onların sıra larındadır (ба х: 2). Gürcü tarixcisi Q. A.
Melikişvili də onlara dayaq olur. Onun fikrini rusca olduğu kimi veririk: ―Все
вышесказанное дате основание у тверждать, ч то вплоть до конца IV в., за
исключением небольшего отрезка времени в 30 – 60 гг. этого столетия,
армяно- албанская граница прохо дила по реке Куре, а области Сакасена,
Арцах, Ути, Гардман и другие входили в состав Армянского
царства».(Q.A.Melikişvili.К истории древней Грузии. Тбилиси, 1959,с.18).
Aydındır. Guya IV-əsrin sonunadək Kürdən cənubdakı torpağımız b izimki deyildi,
demə li,onun fikrincə orada türk əcdadlarımız da yaşamırdı.
Əsərdə diqqətin türkd illi azərbaycanlıların mənşəyinə doğru
yönəldilməsinin səbəbi budur.
Bununla əlaqədar olaraq bir məsələni o xucunun nəzərinə çatdırmaq
lazımd ır. Azərbaycan ərazisində miladdan əvvəlki minilliklərdən başlayaraq
əhalinin aparıcı hissəsini Altaymənşəli, yaxud türkmənşəli etnoslar teşkil etmişlər,
lakin bu etnosların heç b irinin atnik ad ı, yaxud özünüadlandırması konkret ―türk‖
etnonimi deyildi. Azə rbaycan ərazisinə özünüadlandırması ―türk‖ olan tayfalar
erkən orta əsrlə rdə gəlmişlər. XI əsr Azə rbaycan şairi Qətran Təbrizin in
―Türküstandan qalxıb gələn bu türklər‖ ifadəsi də məh z səlcuq oğuzlarına aiddir,
çünki oğuzların etnik adı türk id i. XIV əsr tarixçisi Əbdürrəşid Bakuvi yazır:
―Astroloqlar təsdiq edirdilər ki, o (Təbriz şəhəri- Q. Q.) türklər (yəni oğuzlar-Q.
Q.) tərəfindən tutulmayacaqdır‖(18, 67). Halbuki Təbriz necə deyərlər, Nuh
əyyamından türkmənşəli əhalin in məskəni olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, İran
alimlə ri də məh z Cənubi A zərbaycan şəhərlərində əhalin in binadan türk o lmadığ ını
sübut etmek üçün belə məlu matlardan məharətlə istifadə edirlər. Ona görə bu
əsərdə biz A zərbaycan ərazisində yaşamış qədim etnoslar üçün Altay dil ailəsin in
Türk qoluna mənsub olması mənasında ―türkmənşəli‖ və ―türkd illi‖ ifadələrini
Dostları ilə paylaş: |