Azərbaycan türkləRİNİN



Yüklə 1,82 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/90
tarix19.07.2018
ölçüsü1,82 Mb.
#56766
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   90

downloaded from KitabYurdu.az
 
11 
işlədəcəyik. 
 
 
 
 
 
 
 
Azərbaycan  xalq ının  mənşəyi  proble minin  araşdırılması  prosesində 
qarşiya çıxan  əsas çətinlik-məh z qədim və erkən orta əsrlərə aid yerli  mənbələrin 
olmamasıdır.  Bir tədqiqatçı araşdırd ığı problemə dair əsər yazır və bununla həmin 
problemin hə llin i bit miş sayırsa. bu hə min tədqiqatçının proble mə  dərindən bələd 
olmadığın ı  göstərir.Ona  görə  də  müəllif  xalqımızın  mənşəyi  problemini  tam  və 
bitkin   həllinə  na il  olduğunu  söyləmə k  iddiasında  deyil.  İctimai  elmlər  sahəsində 
tədqiqat  əsas  etibarilə  üç  tərkib  hissədən  ibarət  olur:  materia lın  toplan ması, 
sistemləşdirilməsi və təfsiri, şərhi. Əsər  müə llifin bu sahədə araşdırmala rın ın ilkin 
yekunudur.  Qaranlıq,  düyünlü  məsələlər  ço xdur.  Kitabı  o xuduqda  oxucunun 
özündə də suallar ortaya çıxacaq və onların hamısın ın cavabını tap mayacaq.Lakin 
müəllif  əmindir  ki,  problemin  bu   səpkidə  qoyuluşunun  düzgünlüyünə  oxucuda 
şübhə yaranmayacaq. Elədirsə, onda müəllifin  irəli sürdüyü konsepsiyanın gələcək 
tədqiqatçılar üçün örnek olacagına a rxay ınlıq yaranır.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


downloaded from KitabYurdu.az
 
12 
 
 
I FƏSİL 
 
AZƏRBAYCANLILARIN MƏNŞƏYİ  HAQQINDA MÖVCUD 
KONS EPSİYA  
 
Hər  b ir  xa lqın  təşəkkülü  tarix  boyu  davam  et miş  aras ıkəsilməz  etnik 
prosesin  nəticəsidir.  Təbiətdə  kimyəv i,  fiziki  və  bio loji  proseslərdə  olduğu  kimi, 
cəmiyyətdə  gedən  etnik  p roses  də 
müəəyən  ko mponentləri  qəbilələr, 
tayfalar,xalq lar  və  millət lər  ,  bir  sözlə,  etnoqrafiya  e lmində  qəbul  edildiy i  kimi, 
etnoslardır.Konsolidasiya  (  etnik  mənsubiyyətcə  qohum  etnosların  qaynayıb 
qarışması  prosesi)  və  assimilyasiya  (etnik  mənsubiyyətcə  mü xtəlif  etnosların 
arasında  gedən  prosesdə  onlardan  birinin  digərini  d ilindən  məhru m  etməsi  və 
özünə qatması prosesi) prosesləri nəticəsində bir ad altında məlu m etnos müəyyən 
tarixi  mə rhələdən  sonra  tarix  səhnəsindən  çıxır,  başqa  adla  bir  etnos yerini  tutur, 
biri əriy ib gedir, d igəri hakim  mövqeyə  malik o lur. Müasir  xalq lar bu proseslərin 
əsasında  yaranmışdır.Deməli,  etnik  proses  ayrı-ayrı  etnik  ko mponentlərin-
etnosların  hissələrin in  əhəmiyyətli,  zəruri  dəyiş məsi,yeni  etnik  adda  etnosların 
yaranması  p rosesidir.  Belə  də  demək  olar:  hər  b ir  etnosun  formalaşması  etnik 
özünüadlandıman ın  yaranmasıdır;  bu  o  deməkdir  ki,  tarix  boyu  bir  etnik  adla 
mə lu m  etnos  etnik  proses  nəticəsində  müəyyən  mərhələ  keçdikdən  sonra  başqa 
etnik ada malik olur. Ona görə hər bir xalq ın mənşəyini aydınlaşdırmaq üçün, onun 
təşəkkülünə gətirib  çıxarmış və etnik p rosesin bütün mərhələ lərində  iştirak  iştirak 
etmiş ko mponentləri  müəyyən etmək lazımd ır.  Başqa sözlə,  xalq ımızın  mənşəyini 
araşdırmaq  üçün  Azərbaycan  ərazisində  tarix  boyu  məskun  olmuş  etnosların 
adların ı  və  onların  etnik  mənsubiyyətlərini  ü zə  çıxarmaq  gərəkdir.  Bu  işi  tarixi 
mənbələ r  əsasında  görmə k  ola r.  La kin  tariximizin mü xtə lif  dövrlərində  etnik 
prosesdə iştirak et miş etnoslar barədə  yerli yazılı  mənbələr yo xdur.  Başqa dillərə  
aid mənbələrdə ki mə lu matlar isə ço x a zd ır, səthidir, hə m də ço xmin illik tariximizin  
bütün dövrlərin i eyni dərəcədə əhatə etmir. Azərbaycan xalq ının mənşəyi haqqında 
tarixi həqiqətdən kənarda duran fikirlə rin yaran masın ın əsas səbəbi də budur. 
 
Azərbaycan 
tarixşünaslığında 
mənşəyimiz 
haqqında 
mövcud 
konsepsiyanın müddəaları qısaca aşağıdakı kimidir.   
 
 
 
Əvvəlcə  Cənubi Azərbaycan ərazisində yaşamış ulu əcdadlarımız barədə. 
Cənubi    A zərbaycan  əra zisində  və  ona  bit işik  bölgə lərdə  e r.  əv.  III  minillikdən 
başlayaraq  kuti,  lu lubi,  subi,  er.  əv.  II  min illikdənkas  (kaşşu)  adlı  tayfalar 
yaşayırdılar.  Bu  tayfaların  etnik-d il  mənsubiyyətləri  məlu m  deyil.  Avropa 
tədqiqatçıları  (Q.  Hü zinq,  E.  Hersveld,    R.  Girşman,  A.  Ka mmenhuber,  C. 
Ka meron və b.) hesab edirlər ki, Ön Asiyada bir qədim dil a iləsi olmuşdur (ba x: 44, 
65).  Bu dil ailəsini şərti ola raq ―Kaspi‖ və ya ―Zaqro-Ela m‖ adlandırmaq olar  (44, 


downloaded from KitabYurdu.az
 
13 
70).  Kutilə r,  lulubilər.  Ela mlılar,  kaslar,  hürritlə r,  sonra  da  mannalar  və  b.  qədim 
Şərq  xalqları  da  həmin  d illərdə  danışan  etnoslar  idi;  amma  elamlılar  mənşəcə 
dravid dillərinə (Hindistanda bir dil ailəsi)  mənsub bir dildə  (103,11), hürrit lər  isə 
urartulular  ilə  birlikdə  Qa fqaz  d illə rinə  qohum  d ildə  danışırdılar  (132),  İran 
yaylasının  qərb  əyalətlərində  Kaspi-dil  qrupu  adlanan  tayfalar  məskun  idi.  Bura 
ela m,  lulube ,kassit və kuti tayfaları da xil  idi (43,68-69); lakin kutilə rin adları bə zi 
mə lu m o lan qədim  Şərq d illəri vasitəsilə izah olun muş (102, 109);  Kuti d ili bə lkə  
də  Ela m-d il  qrupuna  yaxın  id i  (102,  109);  Manna  dili  Ela m  v ə  ya  Şərqi  Qa fqaz 
dillərinə ya xın  id i  ,(102,  206); a mma  kas (asur  mənbələrində kaşşu) dilin in  Ela m 
dili  ilə  qohumluğu    sübut  olunmayıb  (103,87);  lulube  dili  e la m  d ilin ə  (102,101), 
kuti  dili  Qafqaz  dillə rinə,ya xud  hürrit  dilinə  ya xın  idi  (103,88);  a mma  İran 
Azərbaycanı əra zisində asur mənbələ rindən mə lu m bəzi şəxs ad larının hürrit  dilinə 
mənsub  olması  şübhəlidir.(103,116);Urmiiya  gölünün  ətraf  əra zisində  kassi 
etnosuna  mənsub  qruplar  yaşayırdı  (102,120);  lu lubelər  ela mlılara  və  kaslara  
(kassitlərə) ya xın id i (101,265); hürritdilli tayfala r Mannada Urmiya gölü  ətrafında 
məskun  id ilə r  (102,226);  lu lubelər  hürrit lər  deyildilər,  ela mlılara  qohum  idilər 
(102,101);  kuti d ili e la m,kassit, lu lube və kaspiləri əhatə edən dil ailəsinə  mənsub 
idi  (102,110);  kutilə r  dilcə  Şima l  Şərq i  Qa fqaz  qrupuna  aiddir  (103,88);  kassitlər 
elamlılarla qohum idilər (102,121), amma ―kassit panteonu (allahların adları-Q. Q.) 
elamınkından  tamamilə  fərqlən ir‖  (102,134);  kassitlər  və  kaspilər  qohum  tayfalar 
idilər (103,87);   kaspilər  Kassit-Ela m dil q rupuna mənsub idi (102,138);  ela m d ili 
Qafqa z  dillərinə  yox,  Dravid  d illə rinə  (Hindistan  ərazisində  yaşamış  qədim  yerli 
əhalinin   dili-Q.  Q.)qohumdur  (103,86,108);   ―Kaspi  dil  qurupu‖  mövcud  olub 
(44,65), M idiya və  Manna əra zisində yaşayanlar Ela m-Kaspi d il mənsubiyyətli id i; 
er.əv.  X-IX əsrlərə qədər gələcə k M idiyanın qərb və  mə rkə zi əyalət ləri eynic insli, 
yaxud  yaxın  qohumluğu  olan  kütlə  idi;  bu  kütlə  ya  Kaspi,  ya  Elam-Kaspi,  ya  da 
Zaqr  adlandırıla  bilən  etnik  kütlə  idi  (44,84);  kaspilər  kassitlərə  qohum  idilər 
(44,79); elamlılar,  kaspilər və lu lubelərin dili ―Kaspi‖ dilləri (44,72,85)  idi.(Ədalət 
naminə  de mə k  la zımdır  ki,  İ.  H.  Əliyev  ehtima l  ed ilən   Kaspi  dil  ailəsinə  Ura l-
Altay dillərini də da xil et miş, la kin  bu fikri in kişaf etdirmə mişdir.-44, 85); lulubilər 
elamlılara,  axırıncılar  isə  kassitlərə  yaxın  id ilər  (44,  81);  Kaspi  dil  özəy i  vardı, 
sonra ondan elam,  kassit və lulube dillə ri ayrılıb; Mid iya əra zisindəki  kütlə Kaspi, 
yaxud  Zaqro-Ela m  mənşəli  idi  (44,  91);  M idiya  əra zisində  ela md illi  etnik  ünsür 
təxminən  üç  min  il  ərzində  izlənir  (44,  97);  Mannanın  Urmiya  ətrafı  ə ra zisin in 
əhalisi  hürrit -lu lubidilli  id i  (44,  64);  Urmiyaətrafı  hövzələrin   qərb  və  şimal 
rayonlarında  va xtaşırı  hürrit  əha lisi  haqqında  xəbər  verilir  (47,126);  ola   bilər 
Urmiya  ətrafı  əyalətlə rdə  kassit  etnosunun hansısa  qrupları  yaşamışdır  (47,  126); 
Urmiya  gölü  rayonunda  Zaqro-Elam  qrupuna  mənsub  tayfalar-elamitlər,  kutilər, 
kassitlər  və  lu lubilə r  məskun  id i  (131,  11); Yu xa rıda   adları  çəkilən  tayfala rın 
dillərini bir a ilədə birləşdirmə k üçün deyəsən əsas yoxdur (47, 126);son tədqiqatlar 
kassit dili ilə  ela m d ilin in qohumluğunu təsdiq et mir (47,  126);  fərziyyə şəklində 


Yüklə 1,82 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   90




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə