Azərbaycan

33 
 
göstəricisinin  artması  ilə  əlaqədar  olmuĢdur.
5
  Təhlil  nəticəsində  müəyyən  edilmiĢdir  ki,  həm 
yoxsul,  həm  də  varlı  əhali  müvafiq  dövr  ərzində  inkiĢafdan  faydalana  bilmiĢdir.  Faktiki  olaraq 
bölüĢdürmə  mexanizminin  təkmilləĢməsi  nəticəsində  yoxsullar  maddi  rifah  halının 
yaxĢılaĢmasından  azacıq  da  olsa  daha  çox  faydalanmıĢdır.  Məsələn,  istehlakın  paylanması 
yaxĢılaĢmasaydı  ölkə  üzrə  yoxsulluq  səviyyəsinin  azalması  11  faiz  bənd  aĢağı  olardı.  Lakin, 
yuxarıda qeyd olunan artım əyrisi 2001-2008-ci illər arasında Azərbaycanda   inkiĢafın yoxsullara 
doğru meyllənməsinin baĢqa bir təsvirini verir (Diaqram 2-5). Yoxsulluq səviyyəsində baĢ verən 
azalmanın üçdə-bir hissəsi əsas etibarilə bərabərsizliyin azalması nəticəsində baĢ vermiĢdir. Eyni 
zamanda,  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  kənd  əraziləri  ilə  müqayisədə  (24.5  faiz  bəndi)  Ģəhər 
ərazilərində yoxsulluğun azalması daha yüksək göstəriciyə malik olmuĢdur (41.6 faiz bəndi). 
 
Diaqram 2-6 2001-2008-ci illərdə yoxsulluğun azaldılmasının inkiĢafa və bərabərsizliyin 
azaldılmasına təsiri  
 
Mənbə:  EBM 2001 və YSQS 2008  
 
2.13
 
Əmək  haqlarının  əhəmiyyətli  dərəcədə  yüksəlməsi  və  səmərəli  dövlət  transfer 
proqramının  genişlənməsi  istehlakın  artmasının  və  yoxsulluğun  azaldılmasının  əsas 
səbəbləridir  (Diaqram 2-7; dövlət transferlərinin müzakirəsi üçün 8-ci fəslə baxın). 2000-2008-ci 
illər arasında minimum əmək haqqının səviyyəsi 6700% artaraq kəskin aĢağı səviyyədə olan 1.1 
manatdan  75  manatadək  yüksəlmiĢdir.  Orta  aylıq  əmək  haqqı  səviyyəsində  də  hər  il  ikirəqəmli 
artım tempi müĢahidə edilmiĢ və bu göstərici 2000-ci ildəki 41 manat səviyyəsindən 2008-ci ildə 
268  manata  qədər  yüksəlmiĢdir  ki,  bu  da  ümumi  götürdükdə  650%  artım  deməkdi.  Lakin  min 
dəfələrlə  artıma  baxmayaraq,  Azərbaycanda  minimum  əmək  haqqı  orta  aylıq  əmək  haqqının 
28%-dən az hissəsini təĢkil edir.   
 
                                                 
5
  Artım-bərabərsizlik  bölgüsü  (Ravallion  və  Datt  1992-ci  il)  bərabərsizliyin  sabit  olduğu  təqdirdə  artımın  yoxsulluğa 
necə  təsir  edə  bildiyini  və  istehlakın  dəyiĢməz  qaldığı  Ģəraitdə  sözügedən  iki  müddət  arasında  təkrar  bölgünün 
yoxsulluğa hansı təsirə malik ola bildiyini göstərir.  
Yenidən bölgü 
Artım 
Cəmi 
ġəhər 
Kənd 
Azərbaycan 

---

34 
 
Diaqram 2-7 Dövrlər üzrə minimum və orta nominal əmək haqları (AZN) 
 
Mənbə: DSK 2009 
 
 
2001-2008-ci  illər  ərzində  Azərbaycanda  bərabərsizlik  əhəmiyyətli  dərəcədə  aĢağı 
düĢmüĢdür
6
 
 
2.14
 
2001-2008-ci  illər  ərzində  Azərbaycanda  bərabərsizlik  əhəmiyyətli  dərəcədə  aşağı 
düşmüşdür;  lakin,  digər  neft  hasil  edən  ölkələr  və  keçmiş  Sovet  İttifaqı  respublikaları  ilə 
müqayisədə bu, orta göstəricidir. Cini əmsalı ilə ölçülən bərabərsizlik səviyyəsi təqribən 2001-ci 
ildəki 36.5% göstəricidən təqribən 15% azalaraq 2008-ci ildə 31%-ə bərabər olmuĢdur (Cədvəl 2-
3).  Əhalinin  ən  varlı  10%  kütləsinin  orta  istehlakının  ən  aĢağı  10%  hissəsinə  olan  nisbətini  əks 
etdirən  desil  üzrə  bölgü  nisbəti  kimi  bərabərsizliyin  digər  göstəricilərdə  də  bərabərsizlik 
baxımından azalma qeydə alınmıĢdır. Bərabərsizliyin azalması müsbət hadisə olmaqla inkiĢafa və 
sosial  vəhdətə  əhəmiyyətli  dərəcədə  təsir  göstərir.  Ġstehlakın  və  müvafiq  bərabərsizliyin  ölkə, 
region və ya əhali qrupları üzrə bölgüsü maddi rifah göstəricisinin ən mühüm istiqamətidir. Belə 
ki, əksər fərdi Ģəxslər və ev təsərrüfatları özlərinin cəmiyyətdə tutduğu nisbi mövqelərinə diqqət 
yetirirlər.  Eyni  zamanda,  ölkə,  region  və  ya  əhali  qrupu  üzrə  ümumi  bərabərsizlik  səviyyəsi 
inkiĢafa və sosial vəhdətə təsir göstərir. Kənd ərazilərində bərabərsizliyin səviyyəsi ümumilikdə 
aĢağıdır.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  Ģəhər  ərazilərində  bərabərsizlik  baxımından  nisbətən  böyük 
irəliləyiĢlər qeydə alınmıĢ və burada müvafiq göstərici eyni dövr ərzində 18% azalmıĢdır.      
 
                                                 
6
 Azərbaycanda bərabərsizliyin təfsilatlı təhlili üçün 4-cü fəsilə baxın. 

---

35 
 
 
Cədvəl 2-3. 2001-2008-ci illər ərzində Azərbaycanda bərabərsizlik səviyyəsi azalmıĢdır  
 
 
Bölgünün sonuncu 
yarısı 
Bölgünün yuxarı 
yarısı 
Rüblərarası 
səviyyə 
Qalıq 
 
Total 
p25/p10  p50/p25  p75/p50  p90/p50 
p75/p25 
p90/p10 
Cini 
2008 
1.33 
1.39 
1.42 
2.04 
1.97 
3.75 
0.310 
2001 
1.38 
1.43 
1.52 
2.33 
2.17 
4.62 
0.365 
Şəhər 
 
 
 
 
 
 
 
2008 
1.37 
1.40 
1.47 
2.11 
2.06 
4.05 
0.326 
2001 
1.34 
1.39 
1.58 
2.60 
2.19 
4.83 
0.397 
Kənd  
 
 
 
 
 
 
 
2008 
1.30 
1.34 
1.39 
1.88 
1.86 
3.28 
0.276 
2001 
1.44 
1.41 
1.46 
2.09 
2.06 
4.25 
0.323 
Mənbə:  EBM 2001 və YSQS 2008     
 
C.
 
Ġstehlak və xərc strukturu  
 
2000-ci  illər  ərzində  Azərbaycanda  istehlakın  strukturunda  əhəmiyyətli  dəyiĢiklik  baĢ 
vermiĢdir   
 
2.15
 
2000-ci illər ərzində istehlakın strukturu əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmişdir. 2001-2008-
ci illər arasında ərzaq məhsullarının ev təsərrüfatlarının istehlakındakı payı əhəmiyyətli dərəcədə 
azalmıĢdır.  2001-ci  ildə  ev  təsərrüfatlarının  ümumu  istehlakında  ərzaq  məhsullarının  payı 
təqribən  75% təĢkil etmiĢdir  ki,  bu  da  2008-ci  ildə  qeydə  alınan 56%-dən  əhəmiyyətli  dərəcədə   
yüksək  olmuĢdur  (Diaqram  2-8).  2001-ci  ildə  ən  varlı  desildən  olan  əhali  qrupunun  istehlak 
xərclərinin 65%-ə, ən  yoxsul desildən olanların isə 80%-ə  yaxın hissəsini təĢkil edirdi. Yeddi il 
sonra  müvafiq  göstərici  kəskin  Ģəkildə  azalaraq  ən  varlı  desildən  olan  insanlar  üçün  37%,  ən 
yoxsul desildən olan Ģəxslər üçün isə 66%-dən də aĢağı olmuĢdur.   
 
2.16
 
2000-ci illərdə ərzaq xərcləri azalmaqla yanaşı, zəruri qeyri-ərzaq məhsul və xidmətlər 
üzrə  xərclər  yüksəlmişdir.  Xüsusilə  cəmiyyətin  daha  yoxsul  əhali  qrupu  arasında  kommunal 
xərcləri  kifayət  qədər  yüksəlmiĢdir.  Eyni  sözləri  uzunmüddətli  istehlak  malları  haqqında  da 
söyləmək  olar  (Diaqram  2-9).  2001-2008-ci  illər  arasında  səhiyyə  və  təhsil  üzrə  Ģəxsi  xərclər 
kifayət  qədər  yüksəlmiĢdir.  Hal-hazırda,  səhiyyə  xərclərinin  ev  təsərrüfatlarının  ümumi 
xərclərindəki payı 10% təĢkil edir. 2001-ci ildə isə müvafiq göstərici 2%-dən az olmuĢdur. 2001-
ci il ilə müqayisədə 2008-ci ildə ev təsərrüfatlarının ərzaq (eləcə də, qeyri-ərzaq) məhsulları üçün 
ayırdıqları resursların nisbətində böyük fərqlər qeydə alınmıĢdır. Daha yoxsul əhali vəsaitlərinin 
nisbətən  çox  hissəsini  kommunal  xərclərə  yönəltdiyi  halda,  daha  varlı  Ģəxslər  uzunmüddətli 
istehlak  məhsullarına,  təhsil  və  səhiyyə  xərclərinə  daha  çox  vəsait  sərf  etmiĢdir.  Bu  əhalinin 
ümumi yaĢayıĢ səviyyəsinin yüksəlməsində öz əksini tapmaqla yanaĢı ölkənin inkiĢaf səviyyəsi 
ilə uyğunluq təĢkil edir.     

---