Azərbaycan və avropa şurasi
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
6 I fəsil Avropa Şurası: ümumi məlumat § 1. Tarixi baxış Vahid Avropa evinin yaradılması ideyası yeni deyil. Avropa birliyinin ilk layihəsi ilk dəfə hələ 600 il əvvəl P. Dö Bua tərəfindən irəli sürülmüşdür. Tarixi inkişaf prosesində siyasi və hüquqi düşüncələrin rəngarəngliyi bu ideyanın həyata keçirilməsi üçün müxtəlif planların irəli sürülməsinə, onların realizə olunması üçün müəyyən addımların atılmasına səbəb olmuşdur. Hələ XVI əsrdə Fransa kralı IV Henri o vaxtkı Avropa dövlətlərini birləşdirən "xristian respublikası" yaratmaq planlarını irəli sürmüşdü. Bu plan mahiyyət etibarı ilə dini zəmində dövlətlərin birləşdirilməsini nəzərdə tutsa da, Avropada təhlükəsizliyin birgə qorunmasına yönəlmişdi. 1690-cı ildə ingilis V.Peni Avropada Ümumavropa parlamenti çağırılması yolu ilə sülhün təmin olunması məsələsinə həsr olunmuş kitab çap etmişdi. Vaxtilə Napoleon Avropanı silah gücünə birləşdirməyə çalışdı. Lakin nə qədər qəribə olsa da, məhz Napoleon üzərində qələbə çalan dövlətlərin 1814-1815- ci illərdə çağırdığı Vyana konfransı mahiyyət etibarı ilə tarixə ilk Ümumavropa konqresi kimi düşdü. XIX əsr isə avrosentrizm ideyalarının formalaşması ilə yadda qaldı. İki dünya müharibəsi arasında 1923-cü ildə R.Kudenxove-Kalergi Avropa birliyinin yeni layihəsini irəli sürdü. "Panavropa manifesti" meydana çıxdı. 1930- cu ildə isə Fransanın xarici işlər naziri A.Brian "Avropa Federal İttifaqının təşkili haqqında Memorandum"u Millətlər Liqasına təqdim etdi. Bu, "Avropa ideyası"nı özündə ehtiva edən və hökumət səviyyəsində qəbul edilmiş ilk sənəd idi. Lakin Hitlerin Almaniyada hakimiyyətə gəlməsi və İkinci dünya müharibəsinin başlaması bu layihənin həyata keçməsinə mane oldu. Lakin bəzən Avropa Şurasının yaranmasını İngiltərə hərbi kabinetinin başçısı U.Çörçillin 1942-ci ilin oktyabr ayında verdiyi bəyanat ilə əlaqələndirirlər. Bəyanatda deyilirdi: "Mən millətlər arasında sədləri əhəmiyyətli dərəcədə aradan qaldıran, maneəsiz hərəkət üçün imkan yaradacaq Avropa Birləşmiş Ştatlarının yaradılmasını gözləyirəm". O göstərirdi ki, Avropa iqtisadiyyatına vahid bir tam halında baxılmalıdır. Uinston Çörçillin bəyanatı Avropada geniş əks-səda doğurdu. İkinci dünya müharibəsindən sonra Avropada federalist cərəyanlar yenidən canlanmağa başladı. Bunlardan Avropa Federalistlər İttifaqı, Avropa İqtisadi Əməkdaşlıq Cəmiyyəti, Avropa birliyinin müdafiəsi üzrə Fransa Şurası, Avropanı birləşdirmək uğrunda Böyük Britaniya hərəkatı, Xristian Demokratların Beynəlxalq İttifaqı kimi assosiasiya və cəmiyyətlər Avropa federasiyasının yaradılması ideyaları ilə çıxış edirdilər. 1947-ci ildə həmin cəmiyyət və təşkilatlar Avropanı birləşdirmək hərəkatını əlaqələndirmək üçün beynəlxalq komitə yaratdılar. Bu komitə 1948-ci il mayın 8- 7 10-da Haaqada Avropanın inteqrasiya problemlərinə həsr olunmuş konqres çağırdı. Konqresdə Avropanın birləşdirilməsi, inteqrasiya barədə müxtəlif layihələr təqdim olunmuşdu. Bu layihələr əsasən, iki qrupa bölünürdü. Birinci qrup layihələrdə Avropa Federasiyası yaratmaq təklif olunurdu. Bu layihələrə əsasən, Avropada "millətlərüstü orqanlar", o cümlədən Avropa parlamenti yaratmaq nəzərdə tutulurdu. Parlamentə əhalinin hər milyonundan bir nəfər nümayəndə seçilməli idi. Bu cür layihələr federalizm tərəfdarı olan fransızlar, belçikalılar, hollandlar və qərbi almaniyalılar tərəfindən irəli sürülmüşdü. İkinci qrup layihələrdə isə məşvərətçi, yalnız koordinasiya xarakterli Avropa təşkilatı yaratmaq nəzərdə tutulurdu. Bu cür layihələr konfederasiya tərəfdarı olan Britaniya, Skandinaviya assosiasiyaları nümayəndələri tərəfindən irəli sürülmüşdü. Konqresdə bu iki cərəyanı birləşdirən kompromis xarakterli qətnamələr qəbul edildi. Konqres Avropa dövlətlərinin iqtisadi və siyasi ittifaq yaratmaqları, həmçinin ayrı-ayrı üzv dövlətlərinin parlament nümayəndələrindən təyin olunmuş üzvləri olan Avropa məsləhətverici assambleyası yaratmağı təklif etdi. 1948-ci ilin iyul ayında Avropa konqresinin qərarlarının təsiri altında Fransa Brüssel Paktının Şura iclasında paktın üzvü olan ölkələrə (Böyük Britaniya, Fransa, Benilüks ölkələri) Avropa assambleyası yaratmaq məqsədilə müşavirə çağırmaq təklif edildi. Böyük Britaniya hökuməti bu təklifə mənfi münasibət bildirdi. 1948-ci ilin oktyabr ayında Şuranın növbəti sessiyası zamanı bu təklif yenidən verildi. Qərara alındı ki, Avropa Federasiyası problemlərini, xüsusilə də Avropa parlamenti assambleyasını yaratmaq təklifini öyrənmək məqsədilə Avropa Birliyi Daimi komitəsi yaradılsın. Komitədə yenə də fikir ayrılığı meydana çıxdı. Fransa və Belçika tərəfinin fikrincə, gələcəkdə Avropa Parlamentinin əsasını təşkil edə biləcək Avropa parlamentləri assambleyası yaradılmalı idi. İngiltərənin fikrincə isə, ayrı-ayrı hökumətlərin nümayəndələrindən ibarət birgə məsləhətverici orqan (Avropa Nazirlər Şurası) yaradılmalı idi. 1949-cu ilin yanvarında komitə kompromis razılığa gəldi. Koordinasiya xarakterli təşkilat — Avropa Şurasının yaradılması qərara alındı. Bu təşkilatın iki — hökumət və parlament orqanları olacağı nəzərdə tutulurdu. Təşkilatın funksiya və quruluşuna dair ətraflı qərar hazırlanması üçün 1949-cu ilin mart ayında Londonda Brüssel Paktına daxil olan ölkələr, Danimarka, İtaliya, İrlandiya, Norveç və İsveçin səfirlərinin iştirakı ilə müşavirə keçirildi. Mart və aprel aylarında müşavirədə Avropa Şurasının Nizamnaməsi hazırlandı. 1949-cu il may ayının 5-də yuxarıda adları çəkilən ölkələrin xarici işlər nazirləri nizamnaməni imzaladılar. 5 may hər il Avropa Şurasının yaradılması günü kimi qeyd olunur. Avropa Şurasının Nizamnaməsi preambula, 10 fəsil və 42 maddədən ibarətdir. Nizamnamənin 1-ci maddəsinin "a" bəndinə əsasən, Avropa Şurasının məqsədi üzv dövlətlərin ideya və prinsiplərinin müdafiə və həyata keçirilməsi üçün onlar arasında sıx əlaqələr yaratmaq, Avropanın demokratik və təhlükəsiz əraziyə çevrilməsinə kömək etmək, plüralist demokratiya və insan hüquqlarının müdafiəsi Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|