Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oqtay Əfəndiyev Redaktor Etibar Fərəcov Rəssamı Sima Ağayev
| 1 Şahin Fazil Fərzəlibəyli AZƏRBAYCAN VƏ OSMANLI İMPERİYASI (XV – XVI ƏSRLƏR) AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NƏŞRİYYATI BAKI - 1995 2 Elmi redaktoru tarix elmləri doktoru, professor Oqtay Əfəndiyev Redaktor Etibar Fərəcov Rəssamı Sima Ağayev Müəllif və nəşriyyat kitabın çapına öz vəsaiti ilə kömək etmiş Azərbaycan xeyriyyəçisi Mirzəli Musayevə təşəkkürlərini bildirirlər. © Azərnəşr, 1994. 3 Giriş Orta əsrlərin müxtəlif dövrlərinində, həmçinin XV-XVI yüzilliklərdə mövcud olmuş Azərbaycan - Türkiyə ictimai, iqtisadi, siyasi, mədəni və diplomatik münasibətlərin obyektiv şəkildə tədqiqi bugünkü Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin hansı zəmin üzərində yarandığını üzə çıxarar, bu ölkələrin arasında vaxtilə mövcud olmuş müxtəlif əlaqələrin qarşılıqlı maraq və mənafe baxımından inkişaf etdirilməsinə imkan verərdi. Bundan başqa qarşıya qoyduğumuz mövzunun tədqiqi Azərbaycan mənbəşünaslıq və tarixşünaslığının daha da inkişaf etdirilməsi baxımından faydalı ola bilər. ―Azərbaycan və Osmanlı imperiyası‖ adlanan bu kitabın üzərində işləyərkən, hər şeydən əvvəl, diqqətimizi Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu və Səfəvilər dövlətinin təməlinin məhz türk xalqları tərəfindən qoyulduğu fikri cəlb etdi və həmin feodal dövlətlərinin qonşu Osmanlı imperiyası ilə münasibətlərinin tədqiqi əhəmiyyətli bir problem kimi ortaya çıxdı. XII əsrin ortalarından Kiçik Asiya ərazisində yaranmağa başlayan, illər ötdükcə siyasi qüdrət və coğrafi ərazi cəhətcə qüvvətlənən və genişlənən, Xv əsrin II yarısından XVII əsrin II yarısına qədər isə Asiya və Avropanın mühüm strateji əhəmiyyətli bir çox yerlərini ələ keçirən Osmanlı dövləti əzəmətli bir imperiya kimi mövcud olmuşdur. Göstərilən yüzilliklərdə, xüsusilə XV – XVI əsrlərdə azərbaycan dəfələrlə müxtəlif hücumlara hədəf olmuş, İranla Türkiyə arasında davam edən gərgin siyasi toqquşmaların qanlı meydanına çevrilmişdir. Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın Türkiyə ilə qarşılıqlı münasibətləri həmin əsrlərin müxtəlif dövrlərində ölkəmizin ərazisində mövcud olmuş Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Şirvan və Səfəvi dövlətlərinin Osmanlı imperiyası ilə siyasi münasibətlərindən asılı olaraq müxtəlif xarakter daşımışdır. Belə ki, Osmanlıların Qaraqoyunlu və Şirvanşahlarla olan əlaqələri hadisələrin siyahısı axarı baxımından bu imperiyanın Ağqoyunlu və Səfəvi hökmdarları ilə olan əlaqələrindən fərqli olmuşdur. Bu kitabı yazmaqda məqsədimiz məhz həmin münasibətlərin məzmun və mahiyyətini aydınlaşdırmaq, bu dövlətlər arasındakı diplomatik əlaqələrin inkişafını göstərməkdir. Biz həmçinin, yeri gəldikcə, Azərbayvan və Türkiyə feodal dövlətlərinin hərbi siyasi, ictimai, iqtisadi və mədəni məsələlərinə də toxunmuş, ara-sıra ticarət əlaqələrindən də bəhs etməyə çalışmışıq. Əsərdə Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu dövlətlərinin XV əsrdə yaranması, inkişafı və süqutu həmin dövlətlərin məhz Osmanlılara münasibətləri fonunda izlənilmiş, xüsusi tədqiqat obyekti olmuşdur. XVI əsr isə Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin kəskinləşdiyi bir mərhələ kimi Səfəvi-Osmanlı əlaqələrinin olduqca gərgin dövrünə çevrilmişdir. 4 Bu dövrün səciyyəvi xüsusiyyətləri və Səfəvi-Osmanlı qarşılıqlı münasibətlərinin öyrənilməsində prof. O.Ə.Əfəndiyevin yazdığı bir sıra elmi kitab və məqalələrin əhəmiyyəti diqqəti xüsusilə cəlb edir. Kitabı yazarkən biz XV-XVI əsr Azərbaycan dövlətlərinin qonşu Osmanlı imperiyası ilə münasibətlərinin diplomatik yazışmalar fonunda izlənməsini qarşıya məqsəd qoymuşuq. Məhz buna görə də, tarixçilər tərəfindən az işlənmiş ―Münşəati-səlatin‖ (Firidun bəy) və ―Münşəat‖ (Heydər Evoğlu) adlı məktublar toplularının materiallarından geniş istifadə etmişik. Kitabda əks etdirilən bir sıra məsələlər haqqında V.V.Bartold, V.A.Bünyadov, O.Ə.Əfəndiyev, Y.M.Mahmudov, S.B.Aşurbəyli, Ş.K.Məmmədova və başqalarının dəyərli fikir və mülahizələri vardırsa da, bu mövzu ilk dəfədir ki, ayrıca olaraq tədqiqata cəlb edilmiş və bizim tərəfimizdən işlənilmişdir. Mövzunun araşdırılması zamanı Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin şərh edilməsi ilə yanaşı, yeri gəldikcə, Orta Asiya, Çin, Hindistan və İran körfəzi ilə Qara dəniz və Aralıq dənizini, həmçinin Yaxın və Orta Şərq dövlətləri ilə Rusiyanı birləşdirən beynəlxalq ticarət yollarının Azərbaycandan keçməsi ilə əlaqədar ticarət yollarının Azərbaycandan keçməsi ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan – Orta Asiya, Azərbaycan – Misir, Azərbaycan – Suriya münasibətlərindən də bəhs edilmişdir. Azərbaycan – Venesiya qarşılıqlı diplomatik əlaqələri ə oxucuların diqqətinə yönəldilən məsələlərdən biri olmuşdur. Əsərdə Azərbaycanla Avropa dövlətləri, xüsusilə Venesiya respublikası arasında diplomatik əlaqələr yaratmağa çalışan elçi-səfirlərin öz məqsədlərini həyata keçirmələri uğrunda cidd-cəhdləri nəzərə çardırılmışdır. Göstərilmişdir ki, öz dövlətlərini Osmanlı hücumundan qorumaq naminə Venesiya elçiləri Uzun Həsən Ağqoyunluya öz respublikaları adından böyük vədlər vermiş, çox halda həmin vədlər boşa çıxmışdır. Nəticədə isə Sultan Türkiyəsi ilə Ağqoyunlu, sonralar Səfəvi Azərbaycanı dəfələrlə bir-biriləri ilə döyüşmüş, böyük itkilərə məruz qalmışlar. Bu baxımdam Venesiya böyük Qərb siyasətini davam etdirmiş, Şərqin bir sıra dövlətlərini, o cümlədən Azərbaycanı onların öz əlləri ilə zəiflətməyə və məhv etməyə çalışmışdır. Osmanlı imperiyasının diqqətini qərbdən uzaqlaşdırıb Şərqə doğru yönəldən Avropa dövlətləri, beləliklə, İrana körfəzində özlərinin qalıb möhkəmlənməsi üçün şərait yaratmaq məqsədi güdürdülər ki, bütün bunların imkan daxilində aydınlaşdırılması müəllifin qarşısında duran məsələlərdən biri olmuşdur. Oxuculara təqdim edilən kitab fars, türk, italyan, rus, ingilis, alman, fransız dillərində mövcud olan bir sıra ilkin mənbə və tədqiqat əsərlərinin imkan daxilində öyrənilməsi və müqayisəsi əsasında yazılmışdır. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|